Þjóðviljinn - 05.08.1965, Blaðsíða 7

Fúnmtudagur 5. ágtist 1965
>JÓÐVIt>JINN — SÍÐA •J
Á RÁÐSTEFNU BÓKMENNTAMANNA
í BELGRAD VAR RÆTT UM:
SKOPUNARFRELSI
TUNGUMÁLAMÚR-
INN OG SAMVINNU
ÞaS hlýtur að vera skemmti-
legt að sjá kvæði eftir sjálf-
an' sig á sjaldgæfri tungu.
Eins og til að mynda serb-
nesku. Því hefur Thor Vil-
hjálmsson einmitt orðið fyrir:
þar á borðinu liggur blaðið
Knjizevne novine, gefið út í
Belgrad og í því kvæðið Gröf
Júlíu í Verónsborg eftir hann.
Á þeim slóðum hefur Thor
einmitt verið — sótti alþjóð-
legan fund er Samband evr-
ópskra rithöfunda stóð að, en
Júgóslavar boðuðu til.
Þangað var ritstjórum bók-
menntatímarita og rithöfundum
boðið til skrafs og ráðagerða
um útgáfu menningarrita,
kanna að hve miklu leyti þeir
aettu sér sameiginleg vanda-
mál svo og möguleika á sam-
vinnu. Þessi fundur stóð í þrjá
daga.
Fs
*■
yrst voru umræður nokkuð
dræmar og virtist hörgull á
vandamálum, segir Thor. Og
þau sem fram komu virtust
næsta ólík. Þarna korri til að
mynda Austur-Þjóðverji og
sagði að sig vantaði pappir;
ég hugsaði til blaða hér heima
fyrir — þau virðast benda til
þess að okkar vandi sé fólginn
í alltof mikilli pappírsgnægð.
Þessi maður hafði líka aðrar
merkilegar áhyggjur: honum
þótti sitt tímarit (líklega Neue
Deutsche Literatur) alltof
voldugt og vildi gjarna hafa
samkeppni.
Scxvétmaður talaði og vor-
kenndi þýðendum á Vestur-
löndum að þeir fengju svo illa
borgað fyrir sitt starf. Ég stóð
þá upp og sagðist vorkenna
þýðendum í Sovétríkjunum, og
reyndar víðar eystra, að þeir
þyrftu að þýða svo vondar
bækur. En bæði ég og aðrir
hefðu orðið fyrir þeirri reynslu
að uppgötva í þessum löndum
í glæsilegum útgáfum höfunda
sem ekki njóta sérstakrar virð-
ingar heima fyrir — meðan
margir þeirra manna er miklu
hærra ber eru látnir sitja á
hakanum. Ekki þó öllum, vit-
anlega, til að mynda gæti ís-
lendingur þakkað verðskuldað-
an sóma sem Halldóri Laxness
er sýndur í þessum löndum.
Ég vék líka að sósialrealist-
iskum viðhorfum og var ekki
sérlega hrifinn. “Sagði það væri
skylda okkar, sem þarna væru
staddir, að styðja að því að
listamenn væru algjörlega
frjálsir að vinna með þeim
hætti er þeim hentaði. Og það
væri hættulegt þegar mönnum
væri safnað saman á skrifstofu
til að segja listamönnum fyrir
— ekki aðeins hættulegt lista-r
mönnum og listum heldur og
samfélaginu, sem ekki mætti
missa af vitnisburði listamanna
um það og frumeind þess, ein-
staklinginn, á hverjum tíma.
Það væri ekki hægt að neita
sér um að nota þýðingarmikil
mælitæki, þá væri voðinn vís.
Um afleiðingar slíks athæfis
hefðum við átakanleg dæmi úr
nýlegri sögu.
Antonionis. Ég spurði: hvers
vegna ekki? Hann svaraði því
til, að Antonioni væri drunga-
legur, sjúklegur, en listin ætti
að sameina fólk. Ég spurði: er
ekki nauðsynlegt að kanna það
fyrst hvað það er sem tor-
veldar fólki að sameinast; það
er ekki nóg að hrópa til fólks-
ins og segja því að sameinast
nú. Og þessa könnun gerir
einmitt Antonioni; við höfum
ekki ráð á að neita okkur um
þesskonar list.
Nú var sem loksins hefði
fundizt eitthvert vandamál
mönnum til geðshræringar.
Upp spratt Sovétmaður og
andmælti mér ákaft, sagði að
það væri ekki gott að láta
ir „Fundinn Godot“. Það kem-
ur sem sé á daginn, að Godot
er lítill bakari, flogaveikur og
ætlar að bjarga mannkyninu,
sem tekur þeim áformum auð-
vitað mjög illa. Bulatovic er
að vísu skammaður fyrir svart-
sýni heima fyrir, en það gerir
ekkert til. Það er svipað og
hér heima: einhverntíma sagði
e-r kennimaður í Hveragerði
um mína fyrstu bók, að Thor
Vilhjálmsson væri hinn eini
sanni fulltrúi dauðans. Nú, unga
fólkið er önnum kafið við sína
abstraktlist og það er allt í
lagi þótt Tito haldi ræðu gegn
abstraktinu; þeim virðist vel
til félaga Tito og eru ekki að
erfa slikt við hann, þótt þeim
þyki það ekki gott.
0,

Thci" Vilhjálmsson.
anna í sambandi við þýðingar.
Og ættu stórar þjóðir að hafa
úti njósnara til að þefa uppi
höfunda sem vert væri að
kynna — og það er einmitt
tilvalið fyrir tímaritin að hafa
forgöngu í að hjálpa rithöf-
undum yfir þessa voðalegu
múra tungumálanna. Undir
þetta tóku margir góðir menn,
stjórnmálamann þar í landi,
Kardelj, sem lýsir skemmti-
lega þeim menningarpólitísku
viðhorfum sem þar virðast
ríkja þótt þeim verði á stund-
um í framkvæmdinni eins og
réttarhöld yfir Mihaljof sýndu
nýlega. Hann talar um nauð-
syn frjálsræðis í listum og
hvetur sinn flokk til að beita
Spialloð við THOR VILHJÁLMSSON
£

minntist á samtal við
rússneskan listamann um kvik-
myndir; hann sagði að ítalskar
kvikmyndir væru mjög vin-
sælar heima hjá sér, nema verk
listamenn alveg frjálsa — þeir
gætu til dæmis tekið upp á
því að klæmast. Einnig var
maður þessi svo seinheppinn
að rugla saman Kafka og Cro-
nin. Þessari tölu svöruðu tveir
ágætir ítalskir höfundar, Vig-
orelli og Toti og var ræða
þeirra skilmerkileg og rökföst;
ég man að Vigorelli fannst það
mikið undur að hitta mann
sem nefndi ofangreinda rit-
höfunda í sömu andrá.
Annars bárust menn víða í
ræðum. Vestanmenn börðu sér
vegna fjárhagslegra vandræða,
það var talað um menningar-
samskipti, vandamál litlu þjóð-
þeirra á meðal hinir Júgó-
slavnesku gestgjafar.
Þa
að var gott að tala við
Júgóslafana, þeir voru frjáls-
legir, opnir, hispurslausir. Þeim
fannst þeir vera nokkuð inni-
lokaðir bókmenntalega og báru
við tungumálavandræðum; en
hinsvegar virðast þeir fylgjast
nokkuð vel með, og tímarit
sem þeir sýndu okkur eru sum
mjög nýtízkuleg að efni og
útliti.
Ég er hérna með fróðlegan
ræðustúf eftir áhrifamikinn
sér gegn „kenningum“ sem í
nafni einhverskonar abstrakts
skilnings á frelsi í raun og
veru afnemi frelsi til sköpun-
ar.
Það verður ekki betur séð
en að júgóslavneskir rithöf-
undar séu frjálsir að skrifa
eins og þeim þóknast — það
sannar til að mynda maður
eins og Bulatovic. Hann var
þarna, einhver mestur hæfi-
leikamaður af yngri höfund-
um og þýddur mest á erlend
mál þarlendra höfunda að
Andric undanskildum. Hanri
sagði mér frá leikriti sem hann
hefur nýlega samið; það heit-
'g seint verður þessum
mönnum nógsamlega hrósað
fyxir gestrisni og alúð. Allt í
einu var þarna kominn mað-
ur að nafni Majstorovic, rit-
höfundur, útvarpsmaður, höf-
undur heimildarkvikmynda.
Hann hafði víða farið og þá
komið til íslands — þar hafði
honum liðið svo vel að hann
vildi síðan verða því landi og
íslendingum þarfur í Júgó-
slgvíu í hverju er hann gæti.
Majstorovic hafði fylgzt með
stórorrustum Friðriks Ólafsson-
ar og haft af honum góð
kynni; ennfremur var honum
minnisstæður leiðangur sem
hann fór með vélbát frá Hafn-
arfirði, en á því skipi var vél-
stjóri er svo fróður var og vel
að sér að Majstorovic þótti
furðulegt, og er það reyndar
ekki í fyrsta sinn að íslenzkir
sjómenn verða útlendingum
mikið undrunarefni. Majstoro-
vic bauð mér í skemmtilegt
ferðalag um sveitir Serbíu og
komum við meðal annars í
brúðkaupsveizlu og kynntumst
látlausri gestrisni og stórbrot-
inni.
Ljóðskáldið Mladenovic var
helzt fyrir gestgjöfum, ég fór
með honum og Sovétmönnum
um Serbíu. í þeirri ferð kom-
um við í gamalt klaustur í
Sopokani og þar eru inni stór-
kostlega áhrifamiklar freskur
í býsanzstíl, dularfullur kraft-
ur þeirra magnaður af ótrú-
le^a sterkri kyrrð. Þar var
kominn safnstjóri frá Frakk-
landi í pílagrímsför: hér hafði
hann fundið sína Mekka. Og
fyrir utan héldu verkamenn
hátíð með glasaglaumi og inn-
blásnum ræðum og þjóðdöns-
um við undirleik dragspils og
tréflautu.
Mladenovic er ekki aðeins
kunnur maður fyrir ljóð sín
— það glaðnaði yfir öllum er
heyrðu nafn hans í þessum
Thor — 1
■5
:
Bóksalinn hafnaði tortryggilegum frímerkjaviðskiptum
íslenzkt handrít til sölu í
Kaupmannahöfn
I fornbókaverzlun í Kaupmannahöfn, Grönholt Pedersens
Boghus, hefur íslenzkt pappír'handrit frá 18. öld verið á boð-
stólum í meira en hálft ár, oj vill bóksalinn fá fyrir það
11.500 krónur danskar, eða rúmar 70 þúsund íslenzkar.
Handritið er í tveimur
bindum í fólíóstærð, samtals
736 síður. Það hefur að
: geyma afrit af eddukvæðum,
j og er ritarinn Halldór Bjarna-
| son Vidalin Á titilsíðu hand-
ritsins stendur skrifað með
svörtu letri og gylltu: „Á
þessa bók er skrifuð Edda
Sæmundar Sigfússonar fróða
sóknarprests að Odda í Rang-
árvallasýsiu í Austfirðinga-
fjórðungi sem deyði að Odda
1225“. I formála sem skrifað-
ur er bæði á dönsku og ís-
lenzku er greint þannig frá
tildrögum handritsins að Árnj
Magnússon hafí sjálfur gert
afrit af konungsbók Eddu, en
félagi hans og vinur Páll
Jónsson Vídalín hafi gert
annað afrit eftir afriti Áma
og bætt við titilsíðu, efnjs-
yfirliti og heitum kvæðanna.
Handrit Halldórs er afrit af
eftirriti Páls og var að því
er segir í eftirmála á latínu
skrifað har.da brezkum mannj
Charles Bertram, en á honum
eru sögð þau deili í auglýs-
ingu dönsku bókaverzlunar-
innar að hann hafi verið
fornfræðingur og falsari
(„oldgransker og falskner“).
Handritið hefur að geyma
öll eddukvæði að Rígsþulu
undanskilinní og auk þess
Getspeki Heiðreks konungs.
Það er prýðilega skráð og
hefur varðveitzt óvenjulega
vcl af íslenzku handriti að
vera, enda verið geymt er-
lendis frá upphafi og lítt not-
að til lesturs. Það er skráð
að Reykjum í Miðfirði 1762,
Ritarinn Halldór Bjama-
son Vídalín var sonur Bjama
sýslumanns Halldórssonar á
Þingeyrum og konu hans
Hólmfríðar Pálsdóttur lög-
manns Vídalíns, en þau höfðu
í sínum fórum afrit Páls.
Halldór varð síðar klaustur-
haldari á Reynistað, faðir
Reynistaðabræðra sem urðu
úti á Kjalvegi 1780 með um
180 fjár eins og alkunnugt er.
Fróðir menn tjáðu frétta-
manni Þjóðviljans að verð
það sem sett er upp fyrir
handritið væri óhóflega hátt,
enda mun það hafa verið á
boðstólum í Bretlandi fyrir
nokkru á mun lægra verði.
Að sögn bóksalans liafa ýms-
ir íslendingar litið á það, þar
á meðal fulltrúi frá íslenzka
sendiráðinu í Kaupmanná-
höfn. Hann kvað einn íslend-
m ,
StevíJYr’
"^jiLþi-Cu- Ij.t ýxnjar
tl.V. Tljj ’þ.ívv ^vú^otoIjtuuv
|cr oc ^cXjujult
(tr ^tir- ^l'bo
(íhx ÁuU. oc ögfc.<t /oXztr i
rtJdno. ^Uþvr o*U "
UiCít, w vvþ
íúþtX ýoivgar fiX tovow.
cv^ ftt' * IjUb Xgm-v kt fftof-
kiv. rr toiv. vl'.Vv ^oba. lL(t.o
QóiA'on. ÍUaVl. tftr lCCí
fctXUt, cc "^cr þr. þur ftt
[A Vftv[7ro.<.r . o.t íft'þft. Cr [- Or-
vó jt'ovq, ec r.t þuftt tr.urv-
vu[i. ftt 'Or.i .JiCvi, ftíurvOj
Titilblað liandritsins og ein síða.
ing hafa léð máls á að kaupa
það. Kvaddi sá bóksalann til
sin á hótelherbergi j Kaup-
mannahöfn og vildi borga
handritið mcj íslenzkum frí-
mcrk.jum. Hafði hann í fór-
um sinum safn óstimplaðra ís-
lenzkra frímerk.ja sem námu
að verðmæti 15 þúsundum
danskra króna, en bóksalinn
taldi sig ekki öldungis viss-
an um að frímerkin væru
vel fengin og vildi ekki ganga
að kaupunum, Kvaðst bók-
salinn nú senn myndu senda
handritið á .alþjóðlega bóka-
sýningu í Amsterdam og þar
myndi það eiíaust seljast á
svipstundu, en kærast hefði
sér verið að það hefði kom-
izt i hendur einhvers aðila á
fslandi eða í Danmörku.
SnaiBBBBEMi
i
i
i
i