Þjóðviljinn - 05.08.1965, Blaðsíða 8

3 SlÐA — ÞJÖ0VTLJINN — Fimmtudagur 5.' ágúst 1965
t
# Hittumst glöð í Herjólfsdal
• Nú er hafinn margháttaður undirhúningur í Eyjum til þess að
gera þjóðhátíðina, sem haldin verður um næstu helgi sem glæsi-
legasta úr garði. Án efa munu meginlandsbúar flykkjast þangað
eins og endra nær. Hvort þeir fara fljúgandi eða með skipi, vit-
um við ekki, en hins vegar héfur Eyjaflug komið upp þessu helj-
armikla skilti við Miklubraut, þar sem menn eru hvattir bæði
í óbundnu og bundnu máli til þess að taka sér far með þeim á
þjóðhátíðina. (Ljósm. Þjóðv. S. S.)
I
\
útvarpið
• Magmús
Asgeirsison
' • Það er merkilegur þáttur
Raddir skáldfe og þar gerast
ákaflega stócar sveiflur frá
einni viku tii' annarrar: upp í
myndarlegar thæðir og niður á
endalausar fSatneskjur hvers-
dagsleikans.
í kvöld er mætavel að okk-
ur búið: kynntur er Magnús
Ásgeirsson og; lesendur eru
yfirleitt mætustu menn. Það
er máske óþarft að taka sér
í munn orð eiins og „kynnt-
ur“ því ef nokkur íslenzkur
frömuður ljóðlistar er vel
þekktur með þjóðinni þá er
það einmitt þessi ágæti snill-
ingur — góðu heilli. Það verð-
ur erfitt að benda á mann
sem hefur gerti jafn mikið til
þess og Magnús ;að víkka sjón-
deildarhring okkar, jafnt upp-
vaxandi skálda og bókfúsra
sveitapilta og fiskistráka. Því
má slá föstu, að í vegavinnu
og fiskaðgerð er ekki vitnað
í annan kveðskap meir en
ljóðþýðingar Magnúsar — og
svo heimsádeilukvæði Steins
Steinarrs.
Aftur á móti mun Einar
Benediktsson ofitar bera á
góma þegar trompásar við-
skiptalífsins sitja við glasa-
glaum.
A dagskránni er einnig
kristilegt erindi.
Magnús Ásgeirsson.
Fimmtudagur 5. ágúst.
13.00 Eydís Eyþórsdóttir stj.
óskalagaþætti fyrir sjómenn.
15.00 Miðdegisútvarp. Karlakór
Reykjavíkur syngur. Söngstj.
Páll ísólfsson. Karlakórinn
Geysir syngur. Söngstj. Ingi-
mundur Árnas. Suisse Rom-
ande hljómsv. leikur sinfón-
fóníu nr. 29 (K201) eftir Mo-
zart; Maag stj. Hepzibah
Menuhin og Amadeuskvart-
ettinn leika „Silungakvinett-
inn“ eftir Schubert. Kon-
ungl. Filharm. í Lundúnum
leikur „Yfir um hæðir og
eitthvað langt í burt“, hljóm-
sveitarverk eftir Delius; Beee-
ham stj. Glaudio Arrau leik-
ur píanóetýður eftir Chopin.
16.30 Síðdegisútvarp. Kostelan-
etz stjórnar flutningi á lög-
um eftir Cole Porter, Konya,
Alexander, Martinie, Wern-
er Múller, Nat Pierce kvint-
ettinn, og Hljómsveit Norr-
ies Paramors leika og
syngja.
18.30 Danshljómsveitir leika.
20.00 Daglegt mál.
20.05 Hörpuleikur: Nicanor
Zabaleta leikur verk eftir
Spohr, Faure og Albeniz.
20.25 Raddir skálda : Mágnús
Ásgeirsson. Flytjendur: Jó-
hann Hjálmarsson, Jóhannes
úr Kötlum, Jón úr Vör, Ósk-
ar Halldórsson og Thor Vil-
hjálmsson. Einar Bragi hef-
ur umsjón með höndum.
21.10 „Det Norske Solistkor"
syngur lög eftir Nystedt,
Grieg og Kjerulf, svo og
norsk þjóðlög. Söngstj. Knut
Nystedt.
21.35 Saman stöndum vér. Sr.
Helgi Tryggvason flytur er-
indi um samband kirkju og
skóla.
22.10 Kvöldsagan „Pan“.
22.40 Djassþáttur í umsjá Ólafs
Stephensens.
23.10 Dagskrárlok.
• Menntskællng-
ar þurfa engu að
kvíða
• Tíminn ræðir við hinn nýja
rektor Menntaskólans við
Lækjargötu:
— Nokkuð nýtt, sem þér
ætlið að fitja upp á?
— Uss, nei, ekkert svoleiðis.
Ég má ekkert vera að þessu,
ég er að lakkbera hurðimar
hjá mér-
• Við mælum með . . .
. f dag mælum við með myndinni Gertrud, sem sýnd er í Bæj-
arbíói í Hafnarfirði. — Mynd þessi er gerð af frægasta kvik-
myndaleikstjóra Dana, Carl Dreyer, eftir samnefndu leikriti
sænska skáldsins Hjalmars Söderbergs. Myndin hefur hlotið
mjög góða dóma á hinum Norðurlöndunum.
• Brúðkaup
• Nýlega voru gefin saman í
hjónaband ungfrú Guðríður
Jóna Jónsdóttir og Úlfar Þor-
móðsson. Heimili þeirra verð-
ur að Reynimel 35. (Studio
Guðmundar).
• Nýlega voru gefin saman í
hjónaband af séra Árelíusi
Níelssyni ungfrú Ágústa M.
Waage og Jóhann Sigurjóns-
son. Heimili þeirra er að
Langholtsvegi 151. (Studio
Guðmundar).
hafði mætur á sterklitum Hík-
um, rödd hennar var há og
hvöss. Skáldið Max Jakob bjó
í öðrum enda Parísar, á Mont-
martre, hann kom á daginn
sportbúinn með skjannahvítar
ermalíningar og einglyrni. Indí-
áni með fjaðrir í hárinu sýndi
viðstöddum pastelmyndir sínar.
Myndhöggvarinn Zadkine kom í
samfesting, og fylgdi honum
geysistór hundur, frægur að
geðvonzku. Fyrirsætan Margot
klæddi sig úr að vana; ein-
hverju sinni sagði hún mér,
að draumur sinn væri að verða
drottning; mig furðaði á þessu,
en hún útskýrði málið: „Fífl
ertu. Alla langar til að nauðga
drottningu." Kremegne og
Soutine sáttu undantekningar-
laust í dimmasta horninu.
Soutine var skelfdur og syfj-
aður á svipinn; hann virtist
nývakinn, og hafði ekki haft
tíma til að þvo sér og raka
sig; hann hafði augu ofsótts
dýrs, máske af því að hann
var hungraður. Enginn gaf
honum gaum. Var hægt að i-
mynda sér, að söfn heimsins
myndu berjast um myndir
þessa vesældarlega unglings
frá Smilovitsji?
Þegar ég nú minnist á út-
lit Rotondugesta, hlýt ég að
viðurkenna, að ég var ekki
eftirbátur annarra. Þegar á
Closere de Lilas tímanum lei.t
ég fáránlega út. Kona Alexei
Tolstojs minnist þess, að hann
sendi mér póstkort á kaffi-
húsið, og 1 stað nafns síns
skrifaði hann: „Au monsieur
mal coiffé" — „Herranum illa
greidda“, og póstkortið komst
til skila. En á Rotondu varð
ég að fullkomnum villimanni.
Max Volosjín segir í blaðagrein
árið 1916 frá „veiklulegum, illa
rökuðum manni, axlaslöppum
og hjólbeinóttum, með langt og
strítt hár, sem hangir í furðu-
legum lokkum niður undan
flókahatti, sem stendur bí-
sperrtur út í loftið einsog mið-
aldastromphúfa". Max full-
yrti að þegar ég sæist í öðr-
um hverfum Parísar „vekti það
óró og kurr meðal vegfarenda.
Svipuð áhrif hljóta hinir sín-
ísku heimspekingar að hafa
haft á götum Aþenu, eða þeir
kristnu meinlætamenn á göt-
um Alexandríu“.
Fastagestir Rotondu voru ó-
þekktir utan veggja hennar.
En Picasso var þegar þekktur
maður, stundum var skrifað
um hann í blöðin. Líbun var
sagt, að „rússneski greifinn
Chouquin" (Sjúkín) keypti
myndir af Pablo, og hann heils-
aði með lotningu: „Góðan dag-
inn herra Picasso".
Pablo bjó á Montmartre,
flutti síðan yfir á Montpam-
asse, leigði sér vinnustofu
skammt frá Rotondu. Ég sá
hann aldrei drukkinn. Hann
var unglingur í sjón, hafði
gaman að strákapörum. Ein-
hverju sinni kom hann með
Diego, sagði að þeir hefðu
sungið undir glugganum hjá
Apollinaire serenöðuna „Mére
de Guillaume Apollinaire".
Það útleggst „móðir Apollina-
ires“, en á frönsku, lætur þetta
ekki beinlínis ljúflega í eyrum.
Apoilinaire leit öðru hvoru
inn; ég þýddi ljóð hans og
mér fannst þá þegar orðinn
sígildur höfundur. Hann var
líka mesti æringi; stakk upp
á því að skrifa misteríu um
höggorminn, eplið og Picasso:
Pablo gat ekki þolað að heyra
höggorm nefndan, enda hjá-
trúarfullur Spánverji. Ég sagði
við Rivera: „Apoliinaire er
Hugo, Púsjkín“. Hann skrifar:
„Hinn Ijúfi. Pan. Ástin, og Krist.
ur eru dáin. Kettirnir mjálma
dapurlega. Og ég get ekki var-
izt gráti. . .“ Diego svaraði:
„Þetta kemur til af því, að
Apollinaire er Frakki, þ.e.a.s.
hann er Pólverji, en yrkir á
frönsku." Oftar en einu sinni
hét ég því, að skrifa aldrei
orð á frönsku. En auðvitað mat
ég kvæði Apollinaires rangt:
hann var maður nýrrar aldar,
en dálítið púðraður af silfur-
ryki gamalla vega Evrópu.
Lífið á Rotondu var fremur
viðburðalítið; öðru hvoru
gerðust atburðir, sem talað var
um í nokkra daga. Kisling og
Gottlieb háðu einvígi, einn
einvígisvotta var Diego, blaða-
menn þefuðu þetta atvik upp
og einn dag skrifuðu öll blöð
um Rotondu. Meðal gestanna
voru margir Skandinavar, Li-
bion keypti handa þeim er-
lend blöð. Svíar drukku manna
mest, og voru því fyrirmynd-
ar viðskiptavinir. Ég man að
hjá mér sat sænskur málari;
öðru hvoru pantaði hann tvö-
faldan konjak, — það var kom-
inn stafli af undirskálum á
borðið. Konjakið truflaði hánn
ekki við lestur Svenska Dag-
bladet, sem huldí andlit hans.
Allt í einu datt blaðið, — Sví-
inn hafði gefið upp andann.
Lögreglap kom, við gengum
þegjandi heim. Spánverji nokk-
ur, heljarrumur, varð einhverju
sinni óður, þreif maramaraborð
og veifaði því í kringum sig,
æpti, að nú skyldi hann drepa
alla viðstadda, því hann hefði
viðbjóð á þessu lífi. Við hörf-
uðum undan að disknum. Li-
bion hélt fast við þá megin-
reglu, að kalla aldrei á lög-
regluna. Spánverjinn fór allt í
einu að brosa, setti niður borð-
ið og sagði: „Nú getum við
skáiað fyrir næsta lífi“. .
Rotonda var samt sem áð-
ur ekki nein Babýlon, heldur
kaffihús. Þar áttu eigendur
sýningarsala stefnumót við
listamenn, Irar rökræddu
hvernig þeir gætu komið Eng-
lendingum fyrir, skákmenn
sátu furðulengi yfir tafli.
1 árslok 1914 kom bróðir
Modigliani, þingmaður og sósí-
alisti, frá Ítalíu til Parísar.
Giuseppe Modigliani var and-
vígur þátttöku ítaliu í styrj-
öldinni, á Rotondu átti hann
stefnumót við J. O. Martof
og P. L. La.pinski. Sagt var,
að það hefði fengið mikið á
hann, að sjá bróður sinn vifi
sínu fjær, og kenndi hann um
slæmum félagsskap á Rotondu.
Rotonda gat samt sem áður
ekki svipt neinn mann sálarró,
hún dró aðeins til sín þá menn,
er rósemd voru sviptir hvort eð
var. Blaðamennirnir vissu ekki
um hvað við töluðum; stund-
um lýstu þeir slagsmálum,
^drykkjum, sjálfsmorðum. Af
Rotondu fór æ verra orð. Á
stríðsárunum sá ég unga, hæ-
verska konu sitja við næsta
borð, það var fljótséð, að hún
hafði af tilviljun lent á Mont-
parnasse. Hún ávarpaði mig
feimin; það kom á daginn að
hún var hattasaumakona frá
Poitiers, var á stuttri ferð til
Parísar og langaði til að kynh-
ast lífi listamanna. Ég útskýrði
fyrir henni, að ég væri ekki
listamaður heldur rússneskt
skáld. Það fannst henni þeim
mun rómantískara. Hún fylgdi
mér að hótelinu og bað um
leyfi til að sjá, hvernig ég
byggi. 1 þann tíma hugsaði eg
öllum stundum um listakon-
una Chantat, og ég svaraöi
þurrlega, að ég þyrfti að vinna.
„Þér skulið vinna, bara að ég
mætti sitja og láta ekki á mér
bera“. Henni fannst hræðileg
óreiða í herberginu og tók til,
náði í götuga sokka úr skápn-
um, stoppaði þá, festi tölur á
skyrtur og fór ánægð, því nú
hafði hún kynnzt bóhemalífi.
En ég sat í köldu herberginu
og orti ljóð: „1 kjötbúðinni
dottuðu svínshausar, fölir eins
og dömur, dapurleiki draup
úr dauðum augum á tárvotan
marmara. Ef þú vilt, skal ég
gefa þér farséraðan gölt eða
konfektkassa með mynd af
dómkirkjunni í Rheims“.
Ég segi frá Rotondu og minn-
ist ósjálfrátt skringlegra at-
vika; en í reynd var allt miklu
alvarlegra, dapurlegra. A
kvöldin teiknaði Modigliani
andlitsmyndir í kaffihúsinu,
stundum tuttugu mjmdir í
lotu. En það var ekki þess-
vegna að hann varð Modigliani,
Við unnum ekki í Rotondu,
heldur í óupphituðum vinnu-
stofum, skítugum mubluher-
bergjum, sem kölluð voru
gistihjás. Við komum f Rot-
ondu, af því að við hneigð-
umst hver að öðrum. Hneyksli
freiðsfuðu okkar ekki; við vild-
um vera saman vegna þess,
að við fundum við vorum öll
í sameiginlegum vanda.
Ég mun skrifa um Pioasso,
Modigliani, Léger, Rivera. N'i
vildi ég hlaupa fljótt yfir sögu,
reyna að gera grein fyrir því,
hvað þá kom fyrir okkur og
þá list, sem við lifðum og
hrærðuTpst í.
Itölsku fútúristarnir lögðu.til
að listasöfn yrðu brennd. Mod>
gliani neitaði að skrifa undú
ávarp þeirra, hann dr. enga
dul á ást sína til hinna gömlu
meistara Toscana. Picasso tal-
aði með aðdéun ýmist um
Greco eða Coya eða Velasquez.
Max Jacob las mér kvæði
Rutebeufs. Enginn okkar af-
neitaði h!nni gömlu list; en
oft hugsuðum við með sárs-
auka um það, hvort list væri
yfirleitt nauðsynleg á okkar
tímum, þótt sjálfir gætum við
ekki lifað daglangt án hennar.
I Rotondu söfnuðust ekki
saman • fylgjendur ákveðinnar
stefnu, ekki boðberar nýrjasta
„ismans“ það er ekkert sam-
eiginlegt með hinum burra,
litfáa kúbisma, sem Rivera
fékkst þá við, og Ijóðrænum
myndum Modiglianis, það er
ekkert sameiginiegt með Léger
og Soutine. Síðan fundu list-
fræðingar upp vörumerkið
.,Parísarskólinn“, réttara væri
víst að isegja hinn hræðilegi
skóli lífsins, en á hann geng-
um við í París.
Sú bylting, sem impressjón-
istarnir og Cézanne gerðu, tak-
markaðist við myndlist. Man-
et var í lífi sinu ekki upp-
reisnarmaður heldur sam-
kvæmismaður. Cézanne sá að-
eins náttúruna, léreftið, litinn.
Þegar Frakkland sauð og vail
á dögum Dreyfusmálsins, gat
hann ekki skilið, hvernig gam-
all féiagi hans. Zola, gat feng-
izt við aðra eins smámuni.
Uppreisn málara og skálda,
sem þeim voru skyldir á ár-
unum fyrir fyrri heimsstyrjöld
var annars eðlis, hún beindi<5t
ekki aðeins gegn fagurfræði-
legum frumreglum heldur og
gegn þjóðfélaginu, sem við
lifðum í. Rotaonda minnt.i ekki
á ■ lastabæli heldur á jarð-
skjálftaahugunarstöð, þar sem
menn mæla sveiflur, sem aðr-
ir finna ekki fvrir. Líklega

i
<
i
4
k