Þjóðviljinn - 30.11.1965, Blaðsíða 5

r Þriðjöriagiw 3ÖL nóMeenber 1965 — ÞÍÖBVILJINN — sn»A 5
SVOUTIL
ÁBÓT HANDA S.A.M.
Bréfkorn til menningarritstjóra Lesbókar Morgunblaðsins
Sigurður minn:
Þó ég raunar þykist eiga inni
hjá þér fyrir einni ráðleggingu
eða svo, er mér vissulega
skylt að byrja þetta bréf á
þvi að þakka þér fyrir þá á-
bendingu í tilskrifi þínu í Les-
bók Morgunblaðsins síðastlið-
inn laugardag, sem þú orðar
svo: ,,Hún (ritsmíð Þorgeirs,
bréf til Einars Braga Þjv. 17.
þ.m.) sýnisl vera ávöxtur ein-
hverrar skyndilegrar hugljóm-
unar. sem gripið hafi höfund-
inn svo sterkum tö'kum, að
hann hafi ekki gefið sér tíma
til að velta sýninni fyrir sér
áður en hann skellti henni
hrárri á pappírinn“. Vissulega
gerir enginn sér betri grein
fyTir þvi en ég sjálfur. að það
eru ekki nema tíu ár síðan á-
hugi minn tók fyrir alvöru að
beinast að kvikmyndum og þó
ég hafi varið mestöllum tíma
mínum síðan til að kynna mér
þau mál og hugleiða þau eftir
því sem getan hefur leyft. þá
er það naumast burðugt veg-
amesti til skilnings á jafn
flóknu fyrirbrigði og kvik-
myndamál eru, ekki sizt þar
sem fjögur þessara ára fóru í
fremur ófrjótt skólastagl og
undirstöðulærdóm sem aldrei
verður hjá komizt í neinni
grein. Með þetta óburðuga veg-
arnesti kom ég heim frá námi
um það bil sem Keflavíkur-
sjónvarpsmálið var á hvörfum
sinum, árið 1961. Þó ég hafi
síðan naér eingöngu fengizt við
kvikmyndamál og jafnframt
reynt eftir megn; að fylgjast
með umræðum og þróun sjón-
varpsmálsins, þá er áreiðan-
lega óramargt sem ég enn hef
■ekki gert mér grein fyrir —
sumt e.t v. aðalatriði nú þegar
eða í nánustu framtíð. Samt
hef ég leyft mér að hafa hér
og nú nokkuð eindregna skoð-
un á þessum málum og jafn-
vel gerzt svo djarfur að flíka
hluta hennar í bréfi til Einars
Braga þann 17. þ.m Nú kem-
ur mér það ekki beinlínis við
hvort einhverjum þyki þetta
hafa verið spjöll í sínum fagn-
aði því það var a.m.k. engin
tilviljun að ég leitaðist við að
draga heldur fram og undir-
strika það. sem mér hefur
þótt vanta í málflutning ykk-
ar, sem helzt hafið gefið tón-
inn i andófinu gegn ósóman-
um Ég ætla semsé ekkj að
biðja neinnar afsökunar á
veizluspjöllunum — þvert á
mótj finnst mér heldur vera
farið að lifna yfir samkvæm-
inu svo dauft sem það annars
var orðið
Nú sem hugur minn er enn
ekkj með öllu kominn út úr
stellingum þakklætisins má ég
heldur ekkj láta undir hö-fuð
leggjast að þakka þér fyrir
skilgreininguna a stíl mínum.
sem þú kallar fullyrðingastíl
og segir vera ölvandj (þarmeð
einnig dregið af orðasamband-
inu að vera fullur?) Að vísu
grípur mig nú aftur vanþakk-
lætið fyrst þér finnst fullyrð-
ingastíll svona ljótur og mér
fer hálfpartinn að finnast
fullyrðingastíllinn ýmist for-
kastanlegur eða hrein gersemi
allt eftir þvj hvort fullyrðing-
ar hans e^u rangar eða rétt-
ar Samt hlýt ég að meta mik-
ils svona ráðleggingar frá
manni, sem hefur gert bók-
menntir að sérgrein sinni, þvi
eins og ég sagði áðan er mitt
starf á öðru sviði.
Og nú skal ég, þó í litlu sé,
b ;a þér fyrix þessar góðu
ráðleggingar þínar með hrein-
skilni;
í fyrsta lagi held ég að út-
línur sjónvarpsmálsins í dag
séu ekki alvóg svo fábrotnar,
að Þjóðviljinn sé einfaldlega
málgagn ríkisstjómarinnar og
kanasjónvarpsins en Morgun-
blaðslesbókin sómi íslands,
sverð og skjöldur í því máli
— því miður liggur mér við
að segja. Sigurður minn! Þess
vegna máttu heldur ekki eyði-
leggja fyrir sjálfum þér og
málstaðnum þann árangur,
sem þú þegar hefur náð í
skrifum þínum um þessi mál,
með því að fara að halda
fram svona lokleysu.
1 öðru lagi finnst mér eng-
an veginn að sextíumenning-
arnir verði ónýtir og ösku-
haugamatur þótt þau sjónar-
mið. sem ég benti á í bréfinu
til Einars Braga um daginn
séu rétt og skiptj máli — en
það virðist þú halda. Þvert á-
mót; var þetta innlegg einmitt
tilraun til að trekkja ykkur
ögn upp aftur með því að
bæta við nýjum sjónarmiðum.
Mér fannst hálfpartinn eins og
þið væruð útgengnir. Viðleitni
mín er eindregin í þá átf að
þoka málinu úr blindgötu. sem
svona mál geta komizf í þeg-
ar ekkj er rýnt í þau frá nægi-
lega mörgum hliðum. Þessi
sjónarmið mip halda líka á-
fram að vera til hversu oft
sem þú og aðrir taka sér það
fyrir hendur að rannsaka stíl
framsetningarinnar og sanna
með því óréttmæti innihalds-
ins. Með slíkum stílrannsókn-
um má sanna allan andskotann
og á því stranda einmitt tíð-
um þau nauðsynlegu skoðana-
skipti, serh eru þó altént til-
gangur svona ritdeilu ef hún
á að verða eitthvað meira en
hanaslagur og skemmtun fyrir
óvandaðar manneskjur.
Og nú skulum við snúa okk-
ur að síðari hluta greinar
þinnar, sem hégóma mínum
finnst vissulega vera sönnun
fyrir réttmæti þess að hlaupa
með ,,skyndilega hugljómun‘‘
mína á almannafæri. Ég fæ
sumsé ekki betur séð en þú.
í síðarj hluta greinar þinnar
(eftir að fyrrgreindum stíl-
rannsóknum sleppir og þú ferð
að tala út frá eigin brjósti um
málið) komir æ oní æ með
sjónarmið, sem mig rekur
ekkj minni til að hafa séð áð-
ur í öllum þínum ágætu og
hugrökku skrifum um sjón-
varpsmálin. Þetta finnst mér
til að mynda einkar Ijóst af
eftirfarandi upptalningu undir
lok greinarinnar þar sem þú
dregur saman aðalatriði máls-
ins: ,,Hún (niðurlægingin) á i
fyrsta lagi rætur sínar að
rekja til þeirra ráðamanna.
sem opnuðu leirborinni sora-
bylgju Keflavíkursjónvarpsins
leið inn á íslenzk heimili, í ann-
an stað til þeirra menningar-
forkólfa. sem látið hafa undir
höfuð leggjast á undanförnum
áratugum að örva og veita
fjármunum til íslenzkrar kvik-
myndagerðar, og í þriðja lagi
til þeirra kvikmyndamanna.
sem hafa haldið að sér hönd-
um og virðast hafa sætt sig
við doðann og framtaksleysið"
StíU þessarar framsetningar er
vitaskuld stíll hins þrautþjálf-
aða atvinnumanns að undan-
skilinnj einstöku órökstuddri
fullyrðingu án gæsalappa (leir-
borinsorabylgjao.fi.), en samt
vil ég fullyrða að þarna sann-
ist að þér hafi tekizt að eygja
ný sjónarmið og að mínum

m LET2TE MkM
ívan groznij
TiERBA m ?m
DIARY OF k CHAMBERMAID
BERG-EJVIND
OCH HANS HUSTR
„ . . . eini kvikmyndaklúbbur höfuðstaðarins hefur sofnað svefni
réttlátra , . . ‘‘ S.A.M. Mbl. 28/11 1965, Myndin cr af kápusíðu
rits, sem gefiö er út á vegum Kvikmyndaklúbbs Menntaskólans
í Rvík, sem starfar nú í vetur af miklu fjöri eins og sjá má af
efnisvalinu.
dómj mikilsverð. Þetta er í
lukkulegri mótsögn við árang-
ursleysið fyrr í greininni með-
an bein túlkun þín réð lögum
og lofum. Tvö atriði af þrem
er.u þannig vaxin. að annað
(ábyrgð menningarforkólfanna
á vöntun kvikmynda) er meg-
ininntakið úr bréfi mínu til
Einars Braga á dögunum og
hitt atriðið (ábyrgð kvik-
myndamanna) er afar rétt at-
hugun í framhaldi af þessari
skoðun — fullyrðing, sem ég
er fyllilega sammála þó þar
komi að vísu til forsaga skipu-
lagsmála þessarar greinar hér-
lendis. sem of langt yrði að
rekja í svona stuttu bréfi enda
mun ég gera grein fyrir þeim
málum í bæklingi, sem er í
undirbúningi og kemur út uPP-í
úr áramótum; því mér er, Sig-
urður minn. engan veginn á
mótí skapi að halda áfram að
skrifa um þess; mál eins og
þú virðist ímynda þér. Þvert
á móti ætla ég enn um sinn
að halda áfram að hamra á
hausum ykkar þverum og þrá-
um þó svo það steli öllum
mínum tíma frá bráðnauð-
s^mlegu baxi við vanskapaða
kvikmyndagerð.
Um fyrsta atriði þessara
þriggja. sem vitnað er í hér
að framan, skal ég ræða við
þig síðar í þessu bréfi. En
gleymum því ekki að þama
höfum við sameiginlegan
grundvöll í þrem liðum að
standa á. Lokafullyrðing þín
kemur mér vissulega ekki á
óvart. en hún byrjar svona:
„Þorgeir Þorgeirsson misskilur
tilveruna hrapallega, ef hann
álitur að það hafi átt að vera
hlutverk sextíumenninganna að
vekja hérlenda ráðamenn til
vitundar um mikilvægi kvik-
myndagerðar“. Haunar er ég
eindregið þeirrar skoðunar —
og byggi hana að nokkru á
verulegum heimildum — að
sextíumenningamir þurfi fyrst
að vekja sjálfa sig til vitund-
ar um mikilvægi kvikmynda-
gerðar. Hitt er ég öldungis
óhræddur um,'að jafn hjarta-
hreini,. menn mundu upp frá
þvi lofa nokkrum ráðamanni
að sofa í friði — það byggi
ég einnig á verulega áþreifan-
legum staðreyndum. Hér þyk-
ir mér sumsé aftur örla hjá
þér á verulegum leifum af
því sem fullyrðingastíll minn
kallar „forstokkaðan akadem-
isma og hrokafullt vitneskju-
leysi“. Fyrir mér eru sextíu-
menningarnir fyrst og fremst
samstaða borgaralegra lista-
og ménntamanna, sem ég ber
mikla virðirigu fyrir. Barátta
þeirra í sjónvarpsmálinu er í
mínum augum afstaða borg-
aralegra menntamanna til
þessa máls — mjög virðingar-
vérð í viðleitni sinni, hrein og
fögur en þröng. Má ég í þessu
sambandi minna þig á það.
að eitt djúptækasta vandamál
kvikmyndagerðar í öllum lönd-
um veraldar á rætur sinar að
rekja til hlutlausrar fyrirlitn-
ingar mennta- og listamanna á
þessari grein, þvj slík afstaða
þeirra hefur mjög auðveldað
einokun peningavaldsins á
þessari starfsemi. Þannig eru
mennta- og listamenn einnig
nokkur orsök í því skríls-
ástandi. sem þeir ásaka þetta
tæki fyrir. Og það átakanlega
er, að á sama tíma og þeir
visa líkt og ósjálfrátt frá sér
öflugasta tækinu til sambands
við almenning engjast þeir svo
í einangrun og bölmóði. Samt
þarf engin grein lista eins
nauðsynlega á því að halda,
vegna síns flÓkna framleiðslu-
máta, að henni sé gefinn vak-
and; gaumur einmitt þeirra
sem gera burðugri vitsmuna-
kröfur. Hefurðu aldrei velt þvi
fyrir þér, að listamaður er
kallaður þröngsýnn hafí hann
engan áhuga á framvindu ann-
arra listgreina en sinnar eig-
in. Krafan um þátttöku rit-
höfunda í baráttu málara, tón-
smiða í hagsmunum leikhúss-
ins er næsta sjálfsögð, en hins
vegar er svartasta fáfræði um
kvikmyndir enginn ljóður á
ráði fagurfræðings? Einnig
þetta á sér sitt sérstæða birt-
ingarform hér á landi — mjög
háskasamlegt birtingarform
þegar tekið er tillit til fámenn-
is þjóðarinnar og 'nauðsynjar
menntamanna á sambandi við
allan þorra alþýðu, þetta birt-
ingarform er sjónvarpsmálið.
Hafi menntamennirnir ekki
þekkingar-legan grundvöll til
að skapa mjög eindregnar
kröfur á hendur væntanlegu
sjónvarpi, kröfur sem strax í
upphafi hefji það upp yfir
menningarstig þess lægsta þá
er framundan mikill hásk; á
öllum sviðum lista og menn-
ingar. Þessi þekkingarlegi og
nauðsynlegi grundvöllur getur
aldrei verið samfara neinskon-
ar fyrirframsannfæringu um
ófrávíkjanleik stórslysa heldur
er hann einmitt öllu fremur
samfara margs konar „ósk-
hyggju“ og baráttu fyrir því
að óskhyggjan verði fram-
kvæmd, allir möguleikar nýtt-
ir.
Og nú skulum við um stund
taka til athugunar fyrsta lið-
inn af þessum þrem sem ég
tiltók og við erum sammála
um. Þetta með ábyrgð valda-
mannanna á ástandinu — um
það erum við sammála og ég
skil sárindi þín þegar þú enn
hamrar á þessu: „Sú „þörf“
fyrir sjónvarp sem nú mjög
gerir vart við sig í landinu,
var sköpuð þegar Keflavíkur-
sjónvarpinu var dembt yfir
landslýðinn". Vissulega skil ég
þetta með tilvísun til þess
sem þú segir í bæklingj þín-
um „Sjónvarpið‘“ 3. hefti
Helgafells 1964. Blaðsíða 11 til
19 eru mér enn í fersku
minni sem eitt það skarpasta
og ljósasta. sem ritað hefur
verið Um þessi mál. Þú grein-
ir þar frá gangi mála og rekur
í sundur af frábærri glögg-
skyggni misræmið og undir-
ferlið í framgangi þessara
•mála bak við tjöldin og einn-
ig sýnirðu fram á haldleysið
í rökum stjórnarmeðlimanna
og ýmissa blásturshljóðfæra
þeirra við Alþingisumræður.
Allt þetta leiðir þig að tveim
spumingum, sem að mínum
dómi eru mjög mikilsverðar og
krefjast svars. Þú segir á bls.
18; „Voru það yfirmenn vam-
arliðsins. sem blekktu íslénzk
stjórnarvöld, og þá hvers
vegna? Eða vonx íslenzkir
ráðamenn vísvitandi að blekkja
íslenzkan almenning? í hvaða
tilgangi gerðu þeir það?“ Hér
vildi ég aðeins mega bæta við
einni spurningu enn; Er hugs-
anlegt að einhver eða einhverj-
ir meðal íslenzkra ráðamanna
hafi jafnframt því að blekkja
íslenzkan almenning einnig
verið að blekkja aðra ráða-
menn, sem einfaldari voru? Og
hvemig þá? Vissulega ertu
staddur í nokkrnm lifsháska
frammi fyrir þessum spurning-
um þínum og þér er vorkunn
full að láta sem þér nægi það
svar sem felst í þessum orð-
um þínum; „Margt rennir stoð-
um undir þá ályktun að
stækkun bandarísku sjónvarps-
stöðvarinnar fyrir þremur ár-
um sé í einhverjum meira
eða minna ljósum tengslum við
baráttu metnaðargjamra á-
hrifamanna fyrir íslenzku
sjónvarpi“. Nú er þetta tilgáta
vissulega sennileg en hún næg-
ir samt ekki til að skýra allt
það misræmi, sem þú bendir
á og hún nægir ekki heldur
til að skýra það ., — þegar
sjónvarpsmálinu var blandað
inní hátíðarræðurnar 17. júni
eða þegar ábyrgur valdamaður
réðst með offorsi og illyrðum
að erlendum menntamönnum
og velunnurum fslendinga fyr-
ir það eitf að gagnrýna þá
„djöfuls forsmán“ sem banda-
ríska hermannasjónvarpið
er ...“ Misræmið milli þessara
,,dulartfullu“ atvika Og um-
mæla menntamálaráðherra á
fundi með ykkur sextíumenn-
ingum í Tjarnarbúð forðum
verður heldur ekki skýrt á
gmndvelli þessarar tilgátu
þinnar einnar saman. Og vita-
skuld hefurðu alibí með að
falla í sömu freistnj og t.d.
þráfaldlega hefur hent Her-
námsandstæðinga sjálfa, að
reikna fremur með fávísj und-
irlægjuháttarins og gleyma þvi
að retfskák stjómmálarma er
líka kænska og vitsmunir,
meðal stjórnarherranna eru
einnig þeir. sem hafa rikulega
vitsmuni til að bera. Þá má
heldur ekki horfa fram hjá
því að samsteypustjórn er
aldrei fullkomin eining og því
er ætíð athugandi að gera líka
ráð fyrir tvenns konar afstöðu
innan slikrar samvinnu. Ég
hef þig fullkomlega afsakaðan,
Sigurður, þó að þú hafir veigr-
að þér við að bera fram eðli-
legustu svörin við spumingum
Þínum svo skarpar sem þær
Framhald á 9. síðu.
Gtteéoð
S A L T
CEREBOS
í HANDHÆGI) BLÁU DÓSUNUWI
HEIMSÞEKKT GÆÐAVARA
Messrs, Kristján Ó. Skagfjörð Limit
Post Box 411. Reykjavík, Iceland.
4
1