Þjóðviljinn - 20.02.1966, Blaðsíða 3

Stmraadagur 20. febröar 1966 — ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 3
m*

iiilillll
iliwm
Einar Kvaran í hópi fiskimanna á Ceylon vid einn af bátum þeim sem mest tíðkuðust við ströndina. Hliðstæðir bátar eru enn not-
ftðir en eru margir komnir með utanborðsmótor.
Rœtt viS Einar Kvaran verkfrœSing sem starfaS
hefur oð fiskveiSum i hitabeltinu i þrettán ár
r
A
HVÍLDAR-
DACINN
Enda þótt íslendingar séu fá-
menn þjóð má finna spor þeirra
víða í heiminum síðustu ára-
tugina; þar er ekki einungis
um að ræða ferðalanga sem
flakka um sér til fróðleiks og
skemmtunar, heldur og menn
sem tekið hafa upp störf með-
al ólíklegustu þjóða. Allmarg-
ir íslendingar hafa til að mynda
starfað í vanþróuðum ríkjum
í Asíu og rómönsku Ameríku
á vegum Matvæla- og land-
búnaðarstofnunar Sameinuðu
þjóðanna, FAO, einkanlega fyr-
ir tilstilli fiskveiðideildarinnar,
en íslenzkur maður, Hilmar
Kristjónsson, veitir henni for-
stöðu. Sá íslendingur sem’næst
Hilmari hefur starfað lengst á
vegum FAO er Einar R. Kvar-
an verkfræðingur, en hann hef-
ur átt lengur heima í Colombo
á Ceylon en nokkrum stað öðr-
um. Einar er annars fæddur í
Reykjavík árið 1920, fluttist
kornungur til Vesturheims á-
samt foreldrum sínum, Ragn-
ari Kvaran landkynni og Þór-
unni Haftnesdóttur ráðherra
Hafsteins, kom aftur til Reykja-
víkur 1933 og lauk stúdents-
prófi við menntaskólann hér
1941. Því næst fór hann enn
til Vesturheims og lauk verk-
fræðinámi, en var verkfræð-
ingur hjá Síldarverksmiðjum
ríkisins og. búsettur á Siglu-
firði 1945-1952. Til Matvæla-
og landbúnaðarstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna réðst hann í
ársbyrjun 1953 og tók þá til
við að stjórna vélvæðingu og
bættri skipulagningu i fisk-
veiðum á Ceylon. Þar dvaldist
hann í 12 ár, en hefur nú ver-
ið ráðinn forstöðumaður nýrr-
ar áætlunar um aukna tækni
og bætta skipulagningu í fisk-
veiðum á Filippseyjum.
Hilmar Kristjónsson sagði
mér að hin langa dvöl Einars
á Ceylon mætti heita undan-
tekning; það væri yfirleitt
reglan að sérfræðingar á veg-
um FAO störfuðu ekki nema
svo sem fimm ár á sama stað.
En árangurinn á Ceylon hefði
orðið mjög farsæll og breyt-
ingar þar meiri en víðast hvar
annarstaðar; því hefðu þarlend
stjórnarvöld lagt á það mikla
áherzlu að fá að halda Einari
sem lengst og hefðu raunar
ekki viljað sleppa honum þeg-
ar hann fór að lokum.
í gróðurhúsi
Ég hitti Einar R. Kvaran í
Rómaborg á dögunum, en hann
var þá á leið til Filippseyja, á-
samt dr. Jakobi Magnússyni
fiskifræðingi sem einnig hefur
verið ráðinn til starfa að hinni
nýju fiskveiðiáætlun. Ég spurði
Éinar fyrst hvort það hefðu
ekki verið býsna mikil (um-
skipti að flytjast frá Siglufirði
norður við heimskautsbaug
langt suður í hitabelti.
— Jú, loftslagsbreytingin var
ógnarleg. Ég gleymi því aldrei
þegar við komum í fyrsta skipti
til Ceylons; það var eins og
að stíga inn í gróðurhús, ó-
bærileg svækja og megn gróð-
urlykt, enda fólkið léttklætt og
annarlegt í okkar augum. Ekki
bætti það úr skák þegar okkur
var sagt að við værum mjög
heppin að koma á kaldasta
tima ársins. Við áttum því ekki
von á góðu, en svo undarlega
brá við að við fundum ekkert
fyrir því þótt síðar hlýnaði
enn í veðri. Eftir 2-3 ár fórum
við svo að finna til árstíða-
breytinganna á sama hátt og
landsmenn sjálfir; okkur fannst
líka svalt og gott á veturna
en heitt á sumrin. Vetrarsval-
inn er að vísu afstæður; með-
alárshitinn er 30 stig, dag og
nótt, og loftið mjög rakt, 85—
95% raki í loftinu. En Ceylon
er fjallaland og víða mjögfag-
urt; fjöllin eru heldur hærri
en þau íslenzku, og þegar upp
í þau kemur er hitabeltislofts-
lagið horfið gersamlega. Fyrir
Norðurlandamann sem dvelst
þarna skiptir það öllu máli að
geta skroppið upp í fjöll ann-
að kastið.
— Og margt hefur fleira ver-
ið nýstárlegt en veðráttan.
— Þarna er flest ólíkt því
sem ég hafði áður kynnzt. Mat-
urinn er til að mynda mjög
frábrugðinn því sem við eigum
að venjast, mjög mikið krydd-
aður og kryddið afar sterkt;
hrísgrjón eru undirstöðuréttur
í öllum máltíðum. Ég kynntist
landinu talsvert mikið, því ég
var á stöðugum ferðalögum
vegna starfa minna, einkanlega
með ströndum fram, og hafði
mjög náið samband við fiski-
menn. Því miður lagði ég ekki
á mig að læra tungumál heima-
manna til nokkurrar hlítar,
þau eru raunar tvö og mjög
frábrugðin hvort öðru, en engu
að síður kynntist ég fólki vel
og féll mjög vel við'það; Cey-
lonbúar eru ljúfir í viðmóti og
fiskimennirnir einkar námfús-
ir. •
Drápu á vélinni
— Og starfið var einmitt að
leiðbeina fiskimönnum.
— Starf mitt var í því fólg-
ið að stjórna vélbúnaði, og með
mér var fiskimaður sem að-
stoð^ði við sjálfar veiðarnar.
Þegar við komum til Ceylons
var enginn vélknúinn fiskibát-
ur gerður þar út í atvinnu-
skyni. Að vísu voru gerðir út
í landinu ,tveir togarar frá
Grimsby með misjöfnum ár-
angri, en á þá var litið sem
einöngruð fyrirbæri og þeir
stuðluðu ekki að neinni þróun.
Við snerum okkur hins vegar
að því að kanna hvað unnt
væri að gera með litlum vél-
bátum. Á norðurenda eyjarinn-
ar höfðu frá alda öðli verið
notaðir allstórir opnir seglbát-
ar, og í þá var hægt að setja
litlar dísilvélar. Ég setti fyrstu
dísilvélina í bát í maí 1953.
Þótti það auðvitað miklum tíð-
indum sæta, og nokkur ótrú
var í sjómönnunum.
Eg fór með þessum bát í
fyrsta róðurinn. 18 mílna sigl-
ing var á miðin, 'en þegar við
áttum fimm mílur ófarnar
mælti skipstjórinn svo fyrir að
drepið skyldi á vélinni til þess
að fiskurinn fældist ekki, og
varð engu tauti við hann kom-
ið. Miðin voru skammt frá
ströndinni og var notuð strand-
nót; helmingurinn af áhöfninni
var í landi, vöskustu mennirn-
ir, og áttu að draga nótina með
handaftL Þá hvesstí skyndilega
og þeir tommuðu ekkL Ég gat
þá fengið skipstjórann til að
setja vélina í gang og nota afl
hennar, og eftir það gekk allt
ágætlega og aflinn*varð meiri
eri almennt gerðist; fiskimenn-
irnir sannfærðust um það að
vélin fældi ekki fiskinn. Eig-
andi þessa báts varð síðan svo
ríkur á þessari nýbreytni að
hann hætti útgerð eftir þrjú
ár og gerðist spekúlant! En
yfirleitt var það þannig á'
hverjum nýjum stað að fiski-
menn vildu læra af reynsl-
unni, eins og vonlegt er, áður
en þeir festu trúnað á stað-
hæfingar okkar.
Aflinn hefur
þrefaldazt
— Og vélariotkun hefur auk-
izt mikið?
— Þegar ég fór frá Ceylon
í desember 1964 voru vélbát-
arnir orðnir 2.000 talsins —
þetta eru yfirleitt 8-9 metra
langar trillur — og einnig
höfðu verið settir utanborðs-
mótorar í um það bil 1.000 ein-
trjáninga og tvíbolunga. Og
þessi vélvæðing hefur gefið
góða raun; aflinn varð þrisvar
til fimm sinnum meiri á mann
þegar hægt var að leita á ný
mið og fara fleiri aflaferðir;
hann hefur aukizt að meðal-
tali á þessum tíma úr rösklega
Va úr tonni á fiskimann í 114 úr
tonni. Og heildaraflinn hefur
vaxið úr 30.000 tonnum í
90.000 tonn.
Nú stendur fyrir dyrum næsti á-
fangi í fiskveiðaþróun á Ceylon,
ætlunin er að hefja útgerð með
smáum dekkbátum sem geta
sótt út fyrir þau mið sem nú
eru næsta setin. Auk þess er
nú að hefjast annar þáttur í
útgerð. Ákveðið hefur verið að
gera út fimm 2.000 tonna skut-
togara, og landi minn Guðjón
Illugason mun aðstoða við að
nýta þá á sem hagkvæmastan
hátt; hann vann með mér á
Ceylon að trillubátaútgerðinni
1960-1961, en hefur annars
starfað mest á Indlandi. Þessir
togarar eiga ekki að veiða á
heimamiðum, heldur fyrir ut-
an suðvesturströnd Indlands,
og aflamagn þeirra getur orðið
4-5 tonn á dag ef vel gengur.
Stjórnarvöldin á Ceylon
leggja mikla áherzlu á fisk-
veiðarnar vegna þess að lands-
menn þurfa mjög á auknum
matvælum að halda; þar er
víða næringarskortur þótt
naumast sé hægt að tala um
að menn svelti heilu hungri.
íbúarnir eru nú um 11 miljón-
ir talsins en fyrirsjáanlegt er
að fjöldi þeirra muni tvöfald-
ast á næstu 20 árum, og mat-
vælaframleiðslan þarf að auk-
ast í hlutfalli við það. Ceylon-
búar flytja nú inn álíka mikið
fiskmagn og þeir veiða, eink-
anlega þurrkaðan fisk, eins-
konar skreið, enda er neyzlan
allmikil, um 20 kíló á mann.
Stefnt er að því að reyna að
ná þeim afla sem unnt er að
veiða á grunnmiðum, án þess
að ganga á stofnana, en það
aflamagn er áætlað um 350.000
tonn á ári — um það bil fjór-
falt meira en nú aflast. Þó eru
niðurstöður þessara rannsókna
engan veginn öruggar.
— Og nú ert þú orðinn fram-
kvæmdastjóri mikillar áætlun-
ar um fiskveiðar og aukna
tækni á Filippseyjum; eru
vandamálin ekki önnur þar?
— Filippseyingar kunna
miklu betur til verka í fisk-
veiðum en Ceylonbúar. Þeir
veiða að vísu mikið með strönd-
um fram líkt og gert er á Cey-
lon, en senda líka báta sína
langt frá höfnum, allt að 48
tíma siglingu. Bátar þeirra eru
stærri, algeng bátsstærð er um
100 tonn. Og vélvæðing er
lengra á veg komin; í stríðs-
lok fengu Filippseyingar ókjör-
in öll af vélum úr innrásar-
prömmum og notuðu þær í
báta sína. Segja má að útgerð-
in þarna sé ekki nema 30-40
ár á eftir tímanum, miðað við
ástandið á íslandi. Heildarafl-
inn er nú 6-700.000 tonn, eða
ámóta og meðalaflinn var á ís-
landi fyrir nokkrum árum —
og hefur aflamagnið meira en
tvöfaldazt á síðustu fimm ár-
um.
Um þessar mundir leggjum
við mikla áherzlu á að auka
snurpuveiði en hún þekktist
alls ekki fyrir svo sem þrem
. árum. Nú stunda um 50 bátar
þessar veiðar og fer sá floti
ört vaxandi; áformað er að
snurpuveiðararnir verði orðnir
yfir 90 fyrir lok þessa árs.
Þetta eru um 100 tonna skip,
og reynslan af þeim sýnir að
fiskmagnið kringum Filipps-
eyjar er mun meira en um-
hverfis Ceylon. Þó er það ekki
mikið á íslenzkan mælikvarða;
meðalsnurpuveiðari fær 6-8
tonn á sólarhring. Að nóttu til
er mikið notuð ljósveiði; fisk-
urinn leitar í ljósið.
Það er eins með ráðamenn
á Filippseyjum og á Ceylon að
þeir leggja mikla áherzlu á
fiskveiðar. Landsmenn eru um
30 miljónir, og þeim fjölgar
um eina miljón á ári. Fisk-
neyzlan er nú 17-18 kíló á
mann á ári, en stjórnarvöldin
vilja koma henni upp í 27 kíló
og hafa jafnframt undan mann-
fjölguninni. Framkvæmdaáætl-
un sú sem ég veiti forstöðu er
þá einnig næsta umfangsmik-
il; að henni munu starfa um
10 erlendir sérfræðingar auk
heimamanna: fiskimenn, skipa-
verkffæðingur, fiskiðnfræðing-
ur, sölu- og markaðssérfræð-
ingur, fiskhagfræðingur — að
ógleymdum fiskifræðingnum
dr. Jakobi Magnússyni. Auk
þess koma ýmsir sérfræðingar
til skemmri dvalar til þess að
undirbúa fjárfestingar- og
framkvæmdaáætlun.
Áhættusamar
veiðar
— Nýjungarnar sem þið er-
uð með koma fiskimönnum á
Filippseyjum væntanlega ekki
eins spánskt fyrir sjónir og
þeim á Ceylon?
— Ojú, margt skringilegt
hefur skeð í samskiptum okk-
ar við fiskimenn. Ég hef til
dæmis aldrei orðið var við
jafn afdráttarlausa andstöðu
við nýja veiðitækni og frá
fiskimönnum á Sulu-skaga á
Filippseyjum. Sá staður er
raunar að nokkru utan við lög
og rétt og sjóræningjar hafast
þar við enn þann dag í dag.
Einn af skipstjórunum mínum,
norskur maður, Ström að nafni,
fór eitt sinn þangað á snurpu-
veiðara sem notaði ljós; hann
Framhald á 9. síðu.
Á bátum af þcssarí gerð eru stundaðar snurpuvciðar við Filipps-
eyjar. Þær veiðar voru óþekktar þar fyrir þremur ámm.
I