Þjóðviljinn - 04.02.1968, Side 5

SuMíMídagMr 4. febráar 1968 — I=>,íOÐVTLJrí>J-N — SfBA g
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:

Islandsklukkan
eftir HALLDÓR LAXNESS
Leikstjóri: Baldvin Halldórsson
Það var á vígsludögum Þjóð-
leikhússins í apríl árið 1950 að
„íslandsklukkan“ var flutt á
sviði í fyrsta sinn, en sá at-
burður var flestum öðrum
merkilegri og ógleymanlegri í
sögu íslenzkrar leiklistar. Ég
skal fúslega játa að ég var í
hópi þeirra sem trúðu ekki að~
rmnt væri að sýna hina stór-
fenglegu skáldsögu á sviði svo
vel færi, en hlaut að hrífast
af hinni snjöllu sýningu sem
reyndist langt framar mínum
vonum, og við sem á hlýddum
spáðum ,íslandsklukkunni‘ mik-
illa heilla og langra lífdaga,
gengum úr leikhúsinu glaðir
og reifir. Og spá okkar rættist:
„íslandsklukka“ Halldórs Lax-
ness varð ástsælust aillra sjón-
leika á landi hér;
En átján ár eru ærinn tími,
og mér. fyllilega ljóst að ég
get ekki tekið nýja sýningu
hinnar margfrægú skáldsögu
með eins hrifnæmum og opn-
um augum sem fyrrum, enda
mála sannast sem Grímur
Thomsen mælir í frægu kvæði
að endurminningin bregði blæ
blikandi fjarlægðar yfir hið
liðna, laugi það í skíru fíulli.
Sú nýlunda er upp tekin að
skáldið flytur endrum og eins
stutta kafla úr sögunni á milli
atriða, litt fróðum áheyrendum
eflaust til skýringar og glöggv-
unar, en um það úrræði má
'deilá;' það gerir enn Ijósar én'
áður að sjónleikurinn er öðru
framar lei.kfærð brot hinnar
heimsfrægu skáldsögu, en eins
og kunnugt er hefur skáldið
vart hnikað til orði eða at-
búrðum, og valið helzt þá kafla
þar sem orðræður eru fyUstar'
og flestar. í annan stað flyt-
ur skáldið orð sín með þjóð-
kunnum.ágætum, og enn má á
það benda að Laxness tekst
ótrúlega vel að birta aðal og
meginhugsun sögunnar í leik-
ritinu — stórbrotnar og ó-
gleymanlegar söguhetjur smáar
og stórar, iðandi líf löngu lið-
inna hörmungatíma, leiftrandi
orðsvör og þann boðskap sem
skáldið flutti þjóð sinni á ör-
lagatímum — stund sem raun-
ar er hvergi nærri ennþá hjá
liðin. Því betur og oftar sem
maður kynnist hinu stórbrotna
listaverki, því sterkar hlýtur
það að orka á hugann, hrífa
mann og gleðja.
Sýningin nýja er slétt og
felld, samræmd vonum framar,
en ekki eins fjörleg, hressileg
og stórbrotin og hin fyrri
að mínu viti, en enn hlýt ég
að minna á þann varnagla
sem áður er sleginn. Þess má
og geta að á vígsludögum Þjóð-
leikhússins var Leikfélag
Reykjavíkur ekki til, flestall-
ir hæfustu leikendur landsins
sem þá störfuðu tóku þátt í
sýningunni. Baldvin Halldórs-
son er smekkvís og vandvirk-
ur leikstjóri eins og fjölmörg
dæmi sanna, en mannfæð leik-
hússins reynist. honum um
megn eins og fleirum, veru-
lega mikilhæfa leikendur skort-
ir í sum hlutverkanna. Sviðs-
myndir Gunnars Bjarnasonar
eru fallega unnar, einfaldar og
sóma vel hverju atriði; mynd-
ir þær sem varpað er á bak-
Snæfríður íslandssól (Sigríður Þorvaldsdóttir) og Arnas Arnæus
(Rúrik Haraldsson).
Jón,Hreggviðsson (Róbert Arnfinnsson) og Arnas Arnæus (Rúr- Snæfríður íslandssól (Sigríður Þorvaldsdóttir) og Eydalín lög-
ik Haraldsson). maður (Valur Gíslason).
sviðið öðru hvoru og sýna um-
hverfi Skálholts, Þingvalla og
Kaupinhafnar ættu þó að vera
öðruvísi að mínum dómi, en
hér verður ekki frekar farið
út í þá sálma. Buningana
teiknaði Lárus Ingólfsson eins
og fyrrum, þar er sízt yfir
neinu. að kvarta. Að. beitingu
ljósanna ætla ég ekki að finna,
en þó er of bjart í dýflissunni
á Bessastöðum.
Nýir leikeridur fara með
langflest hlutverkanna, og hlýt-
ur það eitt að vekja forvitni >
þjóðarinnar. Þó er Valur Gísla-
son enn Eydalín lögmaður,
sannur og eftirminnilegur og
birtir ágæta vel skapgerð hins
myndarlega, ættstóra og eig-
ingjarna lögmanns. Og það er
öllum sönn ánægja.að fá aftur
að sjiá Valdimar Helgason í
örlitlu hlutverki Jóns úr Kjós-
inni — hlutverki sem enginn
gæti túlkað betur en hann,
Valdimar er „sine exemplo"
svo vitnað sé í orð leiksins.
Lárus Ingólfsson er énn Jón
Þeófílusson, hinn aumkvunar-
verði og fáráði galdramaður
og heldur vel á sínum hlut..
Leikarana ætla ég ekki að
lasta, en ýmsir þeirra standa
þó í skugga fyrirrennara sinna
og raunar að vonum. Mest
hljótum við að sakna Lárusar
Pálssonar sem var bæði leik-
stjóri og trúr aðstoðarmaður
skáldsins, en frámar öllu Jón
úr Grindavík, eitt snjallasta
afrek á íslenzku sviði í manna
minnum; skarð haris er autt.
Og ég get ekki heldur gleymt
Brynjólfi Jóhannessyni sem
átti áreiðanlega ómetanlegan
þátt í vinsældum leiksins með
einstæðri kímni sinni, sérstæð-
um þrótti og margvíslegri
snilli; ' Þorsteinn Ö. Stephen-
sen og ýmsir fleiri eru okkur
líka í föstu minni.
Tveir leikarar halda öðrum
framar uppi orðstír Þjóðleik-
hússins um þessar mundir, Bó-
bert Arnfinnsson og Rúrik
Haraldsson, og sýningin nýja
hvílir fyrst og fremst' á þeirra
herðum. Jóni Hreggviðssyni er
vel bQrgið í traustum höndum
Róberts, hann er sannur og ör-
uggur í hverri raun og fatast
hvergi; hann er þreklegur og
sterklegur eins og ætlazt
er til, hann er sá ódrepandi
harði og þrjózki alþýðumaður
sem hann á að vera. tákn
þeirra örfátæku manna sem
lifðu af allar hörmungar ís-
lendinga: eldgos og ísa, áþján
og kúgun, manna sem trúðu á
mátt sinn og megin og beygðu
aldrei kné sín fýrir néinum.
Túlkun Róberts er gagnhugsuð
og mjög jafngóð, en hann á
þrátt fyrir allt .ekki leiftrandi
kímni Bryrijólfs, enda forðast
að stæla hann í neinu, fer
jafnan sínar eigin leiðir. Rúrik
Haraldsson er glæsilegur og
fyrirmannlegur Amas Arnæus,
valdsmaður og kvennagull
fremur en ástríðufullur bóka-
safnari og vísindamaður, og
birtir vonlausa ást hans á því
Ijósa mani skýrt ög fallega;
og það sópar að honum hvar
sem hann fer, raunir hans
hljóta að ganga okkur nærri
hjarta.
Snæfríður Islandssól, álf-
konan fagra og hið ljósa man
er ímynd hins glæsilegasta og
bezta í fari þjóðarinnar, og
mynd hennar vafin þeimtöfra-
ljóma sem torvelt mun reyn-
ast að birta á sviði; og Þjóð-
leikhúsið á enga Snæfríðisem
stendur, þvi miður. Hið mikila
hlutverk er falið Sigríði Þor-
valdsdóttur, ungri leikkonu
sem varla má telja að hafi
getið sér mikinn orðstír til
þessa, en lék stórum betur
mínum vonum. Hún er fríð og
grönn, ber sig vel og tigin-
mannlega, og oftlega er furðu-<g>
mikill þróttur í orðurri hennar
þótt út af bregði, og túlkunin
verði nokkuð litlaus á stund-
um. Sigríður leikur af sannri
vandvirkni, atlúð og einlægni,
. gliman við hið stórbrotna hlut-
verk hefur eflt þroska hennar
og krafta, og eftir þetta verða
stærri kröfur til hennar gerðar
en áður.
Gísla Alfreðsscn skortir að
sjálfsögðu aldur, lífsreynslu og
guðfræðilega' þekkingu til að
gera vandasömu hlutverki Sig-
urðar dómkirkjuprests fullgild
skil, en' hann er jafnan maður
ástfanginn eins og vera bet,
túlkunin geðfelld og bezt þeg-
ar á líður. Erlingur Gíslason
er eflaust rétti maðurinn sem
júngkærinn í Bræðratungu og
birtir vel glæsimennsku hans,
drykkjuæði og volæði, og þó
ekki á eins sannfærandi hátt
og Gestur Pálsson forðum.
Leikurinn berst til Kaupin-
hafnar, og þar hittum viðmeð-
al annarra konu Amæusar,
flagðið með krúnginn. Guð-
björg Þorbjamardóttir fer á-
gætlega með hið forkunnlega
hlutverk, en er allt of lík Reg-
ínu Þórðardóttur bæði í útliti
og orðum, en frábær túlkun
hennar l'íður engum úr‘ minni;
hér er u-m misskilnhjg leik-
stjórans að ræða. I annan stað
er Gunnar Eyjólfsson gerólík-
ur undanfara sínum Haraldi
heitnum Björnssyni, lymskuleg-
ur og ógeðfelldur og búinn
prýðilegu gervi, talar látlaust
og eðlilega, en tæpast nógu
kröftuglega. Bessi Bjarnason er
sléttur og felldur sem von Hff-
elen, en gerir ekki verulega
mikið úr hlutverkinu. Ævar
Kvaran er hið prýðilegasta et-
atsráð, ósvikinn ■giktveikur
hirðsnákur og lýsir skýrt
og kímilega skapgerð
þessa hádanska valdsmanns.
Loks er ungum og efnilegum
leikara Jóni Júlíussyni falið
það vonlausa hlutskipti aðfeta
í fótspor Lárusar Pálssonar og
fær ekki við neitt ráðið þrátt
fyrir vandvirkni og góðan vilja;
Jón Grindvíkingur má muna
sinn fffil fegri.
Fáeinna hinna smæstu hlut-
verka skal aðeins getið, en úr,
þeim flestum má mikið gera.
Anna Guðmundsdóttir er lát-
laus og eðlileg sem hin þraut-
sliga móðir Jóns Hreggviðs-
sonar, og Auður Guðmundsdótt-
ir sómir sér vel í sporum hinn-
ar fáráðu konu hans. Jón S.
Gunnarsson er greinargóður
sem séra Þorsteinn og Jónína
H. Jónsdóttir sköruleg ogskýr-
mælt staðarkona. í fyrsta at-
riði leiksins fáum við eðlilega
að kynnast þeim Áma Tryggva-
syni, gamla manninum á
Þingvöllum og böðlinum Flosa
Ólafssyni; báðir .halda prýði-
lega á sínum hlut. Enn má
nefna ValdimarLárussori, saka-
manninn í dýflissunni á Bessa-
stöðum, og sumir hinna yngstu
leikenda ávaxta líka vel sín
litlu pund, þótt hér verði ekki
nefndir.
Mér er óhægt um vik að
dæma um þessa nýju sýningu
„íslandsklukkunnar“ af þeim
ástæðum sem að framan grein-
ir, og ég hefði heldur kosið að
sjá einhverja aðra af skáld-
sögum Halldórs Laxness á
sviði, „Atómstöðina“ eða „Ljós-
víkinginn" svo dæmi séu nefnd,
en þar hlýtur skáldið að sjálf-
sögðu að ráða. Þó að einhverjir
hafi vafalaust orðið fyrir
nokkrum vonbrigðum var leikn-
um vel tekið á frumsýningu,
og leikendur og leikstjóri ein-
læglega hylltir að lokum; og
stórskáldinu og snillingnum
Halldóri Laxness mikið og
innilega þakkað með háværu
og langvinnu lófataki. — Á.Hj.
SAS óskar eftir húsnæði
\
i miðbænum
Scandinavian Airlines System óskar eftir
að taka strax á leigu a.m.k. 40 fermetra
húsnæði í miðbænum. Helzt byrfti hús-
næðið að vera á götuhæð. Til álita kæmi
að taka annað húsnæði á leigu en á götu-
hæð, ef það væri að öllu leyti hentugt fyr-
ir þá starfsemi, sem fyrirhuguð er í hús-
næðinu.
Tilboð óskast send sem fyrst til Birgis Þór-
hallssonar Hofteigi 21 — (símar 12277 og
35081).
f
i