Þjóðviljinn - 04.02.1968, Side 7

I
Sunmrdagur 4. febi-úar 3068 — MÓBVILJrN-N
SÍÐA
Guðmundur Böðvarsson:
Að gefnu
Þegar maður hugleiðir tak-
markanir þær á „mannlegu
frelsi“, sem stjórnarvöld hinna
ýmsu ríkja setja þegnunum, þá
verður það Ijóst ag flestar eru
sameiginlegar, — óg þlátt á-
frarrf sjálfar undirstöður sið-
menntaðs þjóðfélags hvarvsem
er í heiminum. Aðrar takmark-
anir geta verið álitnar nauð-
synlegri í einu landi en öðru,
af þeim er þar skulu málum
ráða, og eru þetta svo þekktir
hlutir að ekki ætti að þurfa upp
að rifja.
Þó mætti veita því athygli að
hin síðartöldu höft eru í einu
landinu sett af valdhöfum, sem
eru í sóknarhug til útþenslu og
ávinnings, og svo aftur á móti
í öðru til varnar fyrst og fremst.
Að þylja öll þau dæmi, þar sem
þetta kemur í ljós, yrði oflangt
mál, enda auðveldast að horfa
til þeirra ríkja tveggja, sém nú
eru talin hvað voldugust á Jörð.
í þeirri heimsálfu sem Kol-
umbus opnaði hinum hvíta
manni, kom það fljótt í Ijós, að
þegar búið var að hrifsa af
frumbyggjunum það gull sem
' ofan á lá, þá reyndist sá hluti
hermar, þar sem nú heita
Bandaríki Ameríku, að öllu
gagnauðugastur og hinum gráð-
ugu og dugmiklu landnemum
auðveldastur tií hagsællar bú-
setu. Hinir aðkomnu menn
runnu tiltölulega fljótt og vel
saman í öfluga þjóðarheild, sem
nýttu með ofurkappi hin ótæm-
andi auðæfi landsins, bæði með
eigin atorku og þrælahaldi. Þeir
ráku rösklega af höndum sér á-
sókn brezka heimsveldisins, og
hafa aldrei síðan þurft að
heyja orustu við útlendan her
í landi sínu. Ríki þeirra ræður
nú yfir miklum meiri hluta
allra auðæfa Jarðar og er nú
það höfuðvirki stórkapítalism-
ans, sem enn býst til áfram-
haldandi sóknar í krafti auðs
síns og hernaðartækni. Þetta
ríki hefur lagt, og leggur enn,
hömlur á tjáningarfrelsi þegna
sinna, eftir ýmsum leiðum, ef
því þykir sem slíkt- frelsi geti
orðið til hindrunar áformum
þess um enn meira olnbogarúm
á sviði auðs og valda.
Það ríki sem reis upp til mót-
vægis við stór-kapítalismann,
er Rússland nútímans, Sovét-
Rússland. Þetta geysi-víðlenda
ríki lá um aldir sem í álögum,
undir 'hörmulegu stjórnarfari
keisara sinna og yfirstétta, og
var löngum kallað Hinn aflvana
risi. Miljónir réttlausra þegna,
þrautpíndir, snauðir og varnað
allra möguleika til þroska og
menntunar, möluðu gull til
handa þeim drottnum og léns-
herrum, sem af allri alúð hirtu
afraksturinn af þrældómi þeirra
og' sóuðu honum, í munúð og
glæsilegu óhófslífi. Það var
þessi „kúgaða stétt“ sem reis
upp að lokum og hrinti af sér
því oki sem henni hafði lengi
verið sagt að bera möglunar-
laust í nafni drottins.
Þau átök sem þá urðu, eru
öllum heimi kunn. Fylkingar
öreiganna og herir keisárans
hröktust um landið fram og
aftur í sókn og vörn. Bsrst k-eíB-
arahernum hjálp og liðstyrkur
af öðrum löndum, enda sáu
margir drottnarar hinna g&nlu
ríkja sína sæng upp reidda, ef
skillitlum mönnum ætti að
haldast uppi ag seilast til þess
valds er kóngar og jarlar höfðu
þegið að ofan. Þegar öreigaher-
inn hafði að lokum rýmt burtu
öllum sínum f jendum var land-
ið ein blóðug rúst.
Upp úr allri eyðileggingunni,
upp úr hungri og vöntun flestra
lífsgæða, reis það Rússland sem
sem nú þekkjum við. Leið þess
til þeirrar stöðu sem það nú
hefur, var ekki rósum stráð.
Samúðar í fullri einlægni átti
það aðeins hjá þeim ag mæta
sem minnst máttu sín, og það,
að því yfirleitt skyldi takast að
koma undir sig fófum, má að
nokkru leyti þakka strefi hinna
gömlu ríkja sín í milli, en fyrst
og fremst hinni sasmstilltu ein-
beitingu til átaka hjá fólki óg
leiðtogum. En örðugleikarnir
sem það átti við að stríða voru
margir og komu bæði utan að
og innan frá. Það er vafalaust
að í svo harðri baráttu eru
mörg mistök gerð. En auðvitað
hlaut höfuðáherzlan að leggjast
á það, að láta ekki brjóta niður
þetta nýja þjóðfélagsform sem
hér var verið að skapa og átti
sér óvini á næsta leiti, hvért
sem litið var. Varnarstaðan er
sú staða sem Sovét-Rússland
hefur alla tíð orðið að treysta
sem bezt, enda var það á þess-
um kletti sem öldur nazismans
brotnuðu á sínum tíma.
Það gefur auga leið að stór-
kapftaKsminn, þessí stefna sem
skammtar stórt hinum ríka, en
smátt og af illri nauðsyn aðeins
þeim sem ekkert á, hefur hvorki
gleymt hlutverki sínu, né
nokkru sinni unað vel viðgdngi
hins sósíalska þjóðfélags í
Rússlandi. Og úr því svo er
komið að ekki er lengur fýsi-
legt að taka með áhlaupi þetta
öfluga varnarvígi sósíalismans
í heiminum, þá þarf ag leita
annara leiða, ef hægt væri eftir
þeim að vinna því tjón, grafa
grundvöll þess sundur innan
frá ef tækifæri byðist, koma í
bikar þess því eitri er það bæri
sjálft að vörum sínum.
Að bera fé í dóminn, er gam-
alt orðtak, og veit hver íslend-
ingur hvaða hugtak er þar að
baki. Sjálfsagt liggja oft og tíð-
um dulin öfl þeirrár ættar, á
bak við þá atburði, sem hafa
gerzt og eru að gerast í heims-
sögunni. Voldugt ríki með full-
ar hendur fjár, þarf ekki alltaf
að beita vopnum sjálft til þess
að snúa atburðarásinni sér í vil.
En illt þykir ef upp kemst. Það
var til dæmis áfall fyrir stór-
veldið og menningarríkið
Bandaríki Norður-Ameríku,
þegar nokkrar af starfsgreinunt
og starfsaðferðum CIA urðu
lýðum. Ijósar, — og ekki geðs-
legri en það, að sumir beztu
pienn þess lands frábáðu sér að
vera við þær bendlaðir á nokk-
urn hátt.
Það er tiltölulega auðvelt að
sjá, þegár svipazt er um meðal
ríkja Suður-Ameríku, hvaðan
sumum einræðisherrum og
harðstjórum kemur sá bakfisk-
Guðmundur Böðvarsson
ur sem til þess þarf að halda
niðri menntun og umbótavilja
allrar alþýðu, en viðhalda kúg-
un og arðráni; og sé litið til
hliðar á hinar tíðu herforingja-
byltingar víðsvegar í heimin-
um, þar sem ríkisstjómum
hlynntum sósíalisma er steypt af
stóli, stunduni með hryllilegu
blóðbaði, eins og í Indónesíu,
eða ríkisstjórnum, sem reyna að
halda í lýðræðislegt skipulag,
(Grikkland td.), já, þá kemur
manni jnargt í hug. Það er víða
hægt að kaupa sér lepp og gera
síðan við hann samninga, og
standa svo „við allar sínar
skuldbindingar“ með vopna-
valdi ef með þarf.
Nú hefur um skexð verið of-
Framhald á 9. síðu.
Guðrún Helgadóttir:
Kaldir stormar næða
SKOTLANDS-
PISTILL
Stormasamt hefur verið á
Bretlandi á nýja árinu
jafnt í eiginlegri og óeigin-
legri merkingu þess orðs. Eins
og ' mönnum mun kunnugt,
geisaði iárviðri um landið um
miðjan mánuðinn og varð 22
mönnum að bana. Veðurfræð-
ingar höfðu varað við óveðr-
inu, svo að sjóskaðar urðu
litlir. Þeim mun þyngri urðu
búsif jar á landi. Hús og. hús-
hlutar hrundu og tré rifnuðu
upp með rótum, enda mun
veðurhæðin hafa komizt upp
f 18—20 vindstig, þegar verst
lét. Glasgow varð harðast úti,
þar sem húsakynni manna eru
þar með versta móti, eins og
ég hef áður minnzt á í þess-
um pistlum. Sagði útvarpið,
að aðkoman þar hefði helzt
líkzt borg eftir sprengjuárás.
Um 1000 fjölskyldur misstú
heimili sín, og ugg hefur sett
að mönnum vegna húsanna,
sem eftir standa. Hafa þau
tæpl'ega orðið traustari við
hamfarirnar. Tjónið er laus-
lega metið á 10 miljónir
sterlingspunda.
Ameðan stormurinn næddi
um feysknar undirstöður
Glasgowborgar, riðaði brezka
ríkisstjórnin til falls. Wilson
lagði fram tillögur sínar um
það, hvernig þjóðin gætispar-
að, svo að gengisfellingin yrði
að gagni. Hafði ríkisstjórnin
komizt að þeirri niðurstöðu,
að spara mætti 300 mffljón
sterlingspund á þessu ári, sem
mun vera um 5% af fjárlög-
um Breta, en. 1 prósent þjóð-
artekna. Umdeildustu atriði á-
ætlanja þessara voru á sviði
vamarmála og heilsuverndar,
og þótti imörgum stjórnin
leggjast lágt að ráðast að því
síðamefnda. Brezka sjúkra-
samlagið (National Health
Service), sem Attlee-stjórnin
kom á, hefur lengi verið stolt
Breta, enda mjög fullkomið.
öll lækn isþjónusta hefur ver-
ið ókeypis, og það er ekld
lítil hjálp brezkum fátækling-
um. Nú skal hins vegar taka
upp greiðslu fyrir lyf, 2 shill-
inga og 6 pence fyrir hvert, og
átti það að gilda um öll lyf,
en menningarmálaráðherra
stjómarinnar Miss Jepnie Lee,
hótaði að segja af sér, svo að
tillögunni var breytt þannig,
að börn, gamalmenni, vanfær-
ar konur og langlegusjúkling-
ar þurfa ekki að greiða gjald-
ið. Það olli mér undrun að
ungfrú Lee skyldi ganga að
þessum skilmálum, þvi eð
maður hennar, Aneurin Bev-
an, sem var heilbrigðismála-
ráðherra Attlee-stjórnarinnar,
átti sterkastan þátt í lögun-
um um Natonal Health Ser-
vice og þau hjón fómuðu þessu
máli heilsu og kröftum um
árabifl. Annað ágreiningsmál
af þessu tagi var sú ákvörðun,
að , unglingum í framhalds-
skólum skuli ekki lengur gef-
inn hálfpottur af mjólk ádag,
sem öll böm fá hér á landi
frá fæðingu, þar til skóla-
skyldu lýkur. íslendingum
kann að þykja þétta lítilfjör-
jegt ágreiningsefni, en menn
skyldu athuga, að miljónir
Breta lifa á barmi vannær-
ingar, og því er þetta spum-
ing um heilsufar þjóðarinnar.
Þegar Bretar þurftu að nota
þegna sfna til þess að berjast
fyrir „Brezka heimsveldið“.
uppgötvuðu þeir, að hinar
ungu' stríðshetjur voru tæpnst
nothæfar fyrir sakir bein-
kramar og annarrá vannær-
ingarsjúkdóma og þannig varð
mjólkurgjöfin til. Þessi til-
laga fór þó óbreytt í gegnum
bingið.
Og sú stund kom, að Bret-
um varð ljóst, að ævin-
týrið austan Súez er pfðibn
of þungur baggi, hvað sem
vinurinn Johnson segir. Árið
1971 er því ætlunin, aðbrezk-
ar hersveitir fari burt af því
svæði, og gamlar stríðshetjur
barma sér og kveina og segja,
að nú sé brezka Ijónið dautt.
De Gaulle er kátui', en John-
son ósköp leiður. Og Lee, for-
sætisráðherra Singapoi'e, kom
og grátbað stjómina að fara
ekki með her sinn burt frá
Singapore, svo að Mao og
kommar hans réðust ekki inn
í landið. Það eru fleiri en
Johnson, sem óttast kornmún-
ismann í Asíu!
Itilefni alls þessa hefur ris-
ið hér upp fui'ðulegt fyr-
irbæri, sem nefnist „Backing
Britain". Hópar fólks hafa
tekið upp hjá sjálfu sér að
vinna % tíma á dag án end-
urgjalds til þess áð styðja viö
bakið á Bretlandi. Aðallega
er hér um.að ræða skrifstofu-
fólk, en erfiðisvínnumenn láta
sér fátt um finnast. Menn hafa
talað, kaldhæðnislega umþessi
samtök, og 500.000 atvinnu-
leysingjar hafa boðizt til að
koma hálfum tíma fyrr á at-
vinnuleysisskráningarskrifstof-
urnar! Jafnvel er skorað á
menn að slíta ekki hjónabönd-
um sínutn á þessu ári til þess
að spara kostnað við allt það
lagaþras, sem því fylgir! For-
svarsmenn verklýðsfélaga
yppta öxlum. Eins og fileiri
sjá þeir ekki, hvað verka-
menn geta látið í té meira en
þeir hafa gert. Það eru ekki
þeir, sem hafa komið Stóra-
Bi'etlandi á hausinn.
Ofan á allt þetta varð svo
erlend frétt til þess, áð
hroll setti að brezkum þegn-
um, sem sé fréttin um, að
bandarísk flugvél af gerðinni
B-52 hefði nauðlent á Thule
og glutrað niður kjamorku-
sprengjum. Dagblöð, útvai-pog
sjónvarp stóðu á öndinni, og
kjarnorkufræðirigar sögðu
fóiki frá þeirri alvöru, sem
hér var á ferð. Líkast var því,
að mrfnn hefðu ekki áttað sig
á, að Bandaríkjamenn filjúga
um þetta svæði daglega með
kjarnoi’kusprengjur innan
borðs og hafa að engu, hvort
þeir hætta lífi og limum milj-
óna manna. Þeir halda sig ut-
ah Bandaríkjanna. Danska
stjórnín var harðlega gagn-
rýnd fyrir að skella skolla-
eyrum við síéndurteknum brot-
um á samningi við Banda-
ríkjamenn um, að ekki skuli
flogið með kjaxnorkuvopn yf-
ir dönsku landi. Og yiðheyrð-
um, að danskur „götulýður",
eins og höfundur Reykjavíkur-
bréfs Morgunblaðsins kallar
danskan ailmenning, hefði
mótmælt. Menn höfðu á-
hyggjur af stöðu íslands á
þessu svæði. Sagði íslenzkur
,,götulýður“ nokkuð f tilefni
dagsins?
Bandariskur stjómmála-
fréttaritari, Joseph Alsh-
op, gerði ágæta grein fyrir ut-
am-íkisstefnu Bandaríkja-
manna í Observer s.l. spnixu-
dag. Hann sagði, að Banda-
ríkjamenn hlytu og yrðu að
standa með jámskó sína á
Asíu og öðrum vanjiróuðum
heimsálfum ti,l þess að hindna,
að þær yrðu of öflugar. Það
væri skilyrði fyrir eðlilegu
jafrivöegi í heiminum, þ.e.a.s.
að Bandaríkin væru og yrðu
öflugasta her- og heimsveldi
jarðkr. Hér enx menn armað-
hvort með þessu eða móti, en
engipn gengur að því grufl-
andi, að þetta er þeirra stefna
Ekki nokkur lifandi sála tæki
þvætting þann, sem Morgun-
blaðið dælir yfir lesendur sfna,
alvarlega. Menn vxta, að Rúss-
ar hafa hreint ekki í hyggju
að ráðast inn í Bandaríkin,
enda væru þeir sennilega bún-
ir að því, ef þeir gætu, og
þaðan af síður hefur Mao á-
huga. Allir vita, að umrætt
kjamorkusprengjuflug, svo
voðalegt sem það er, varð +il
í tíð Rússagrýlunnar og þjónar
engum tilgangi. En apparatið
var dýrt og verður að ganga,
a-nnars fer efnahagskerfi
Bandarík.janna í rúst, og óger-
legt er að setja fyrir sigmögu-
leika á þvf, að sllys korni fyi'ir.
Og mönnum hér er Ijóst, að
meginhluti þeirrar gagnrýni,
sem komið hefur fram á Vf-
etnam-stx-íðinu innan Banda-
ríkjanna sjálfra, er ekki á-
hyggjur^ af þjóðarmorðinu í
Harold Wiison
M. Muggeridgc
Vietnam, heldur því, að menn
óttast, að Bandaríkjamenn
tapi styrjöldinni og þar með
orðstír sínum sem herveldi.
Kaldir stoi'mar næða því um
brezká og bandaríska ríkis-
stjórn, þessa dagana, og þær
virQast ætla að-standa allt af
sér. En gustur, sem næddi ufn
ganga Ediniborgarháskóla á
dögunum, nægði til þess að
fella rektor skólans úr sæti.
Embætti hans er dálítið kostu-
legt. Hann er kosinn til þriggja
ára í senn, og stúdentum er
frjálst að kjósa hvern sem er.
Starfsskyldu hefur hann ekki
aðra en þá, að hann á sæti í
Háskólaráði og er þar millilið-
ur milli ráðsins og stúdenta-
ráðs. Jafnan eru kosnir til
þessa embættis þjóðkunair
menn á einhverju sviði, og t.d.
var' leikarinn Sir James Ro-
bertsson Justice rektor í þrjú
kjörtímabil, þar til hann baðst
undan endurkosningu og blaða-
maðurinn og rithöftmdurmn
Malcolm Múggeridge var
kjöi-inn.
Muggeridge hafði verið
rektor í eitt og hálft ár, þegar
stúdentaráð fór þess á leit við
hann, að hann flytti háskóla-
ráði það álit stúdentaráðs, að
stúdínum yrði gert kleift að fá
getnaðai'vamapilluna víð-
frægu ókeypis 1 heilsuvemdar-
stöð stúdenta. Student Health
Service er einkastofnun Há-
skólans og mjög fullkomm
þjónusta í hvívetna. Einungis
giítar stúdínur geta fengið
pilluna í stofnuninni eins og
önnur lyf, en þó gegxi sérstöku
gjaldi. Ógiftar stúdínur geta
alls ekki fengið hana þar. Ég
hef grun um, að stúdentaréð
hafi hreyft þessu máli til þess
að mótmaéla slíkri firru frem-
ur en að þörf stúdína fyrir
umrædda, pillu hafi veriðsvo
ákaflega aðkallandi. Enda hef-
ur því sannarlega verið hreyft.
Muggeridge- gat ekki hugsað
sér að bera háskólai'áði svo
ósiðleg skilaboð og hélt mikla
fyrirlestra um hrakandi sið-
ferði og taldi, að allar stúdfn-
ur hlypu til hjásvæfis, ef bmr
fengju pfflluna í hendur. Risu
upp imiklar deilur í málgagni
stúdenta. STUDENT, og end-
uðu með því, að Muggeridge
sagði af sér,- Inn í þessar deil-
ur blönduðust ýmis önnur
mál, svo sem hvort rektor
Væri fulltrúi . stúdenta sem
heildar eða einstaklinga, hvort
embættið gegndi einhverjum
tilgangi yfirleitt o.s.frv. Stúd-
entar skiptust i tvo hópa, en
þó fór svo, að ritstjóri blaðs-
ins, Ann Coote, hlaut meiri-
hlutafylgi. Hafa þessar deilur
oft veriö brosflegar, t.d. ^agði
framkvæmdastjóri (princinal)
Háskólans í sjónvarpsviðtali
að illt væri tjj þess að vita,
hvað orðstír stofnunarinnar
hefði beðið mikinn hnekki, en
huggaði sig við, að hann væri
viss um, að stúdínur í Edin-
borg svæfu sízt meira hjé en
aðrar stúdínur! Og begar mál-
flutningur var kominn á þet.ta
stig í- stofnun, sem kennir
ungu fóiki vísindalegan þanka-
gang, hættu menn áð hafa á-
huga, og næsta verkefnibeirra
er að kjósa nýjan rektor.
24.1 1968
G.H.
t
4