Þjóðviljinn - 06.09.1968, Qupperneq 5

Föstudagur 6. september 1968 — ÞJÓÐVTI/JINTtf — SÍÐA IJ
Ræða Jósefs Smrkovskýs, forseta Þjóðþings
Tékkóslóvakíu, eftir heimkomuna frá Moskvu
Kæru borgainar íööuiiauds
okkar, Tékkóslóvakíu,
Kæriu vinir.
Við höfurn ávarpað ykkur
tmörgum sininum síðustu daga,
karmsiki jafnvel of ofit. Ég hef
alltaf sagt yikkur hvað ég hugs-
aði, og ég heif alltaf staðið við
það sem ég hef sagt. Nú í dag
vildi ég segja yikkur, að okkur
hefur aldrei verið eins þungt
um hjarta og á þessari sitund.
Það eina sem hefur stutt okikur
eru þið, Tékikair og Slóvakar. í
þessari erfdðu raun, kannski
hinni erfiðusitu, þá hefur fram-
koma ykikar verið siík, að mig
skortir orð til þess að lýsa yfir
þakfelæiti mínu og (ljúka lofsorði
á ykkur öll.
Ég beygi mig fyrir ykkur
fyrir þjóð okkar, ég þeygi mig
fyrir fórnum hennar, fyrir hug-
réklki henina-r og sitá'lilingu. Ég
vi'l ekiki endurtaika það sem
Svoboda forseti, Alexander
Duibcek, aðalritari, og Oidrich
eernik, forsætisráðherra, hafa
þegar sagt. Leyfið mér aðeins
að segja ykkur frá því - sem
óg fixm sjálfur til. Ég er sex-
tugiur og óg heff séð margvís-
lega atburði. Ég hefði aldrei
ímyndað mér að nokkuð sem
væri erfiðara, biði mín, að ég
þyrfti að taka eun erfiðarf á-
kvarðáinir.
.Við höfum ekki tekið
nægilegt tillit til
utanríkismála
Ég endurtek að þeir dagar,
sem við höfium niý'lega lifað,
hafá verið erfiðustu dagar Mfs
míns, en ég veit einnig að kom-
andi dagar verða ekiki auðveld-
ir. Mér er ekki ótounnugt um
það, hvað ykkur er efst í huiga,
því að saima máili gegmir um
ofekur, ektoi aðeims frá því nú í
dag, heldur frá því við komum
til Moskivu: hvað það er, sem
verður um okkur, uim iýð-
veldið okkar. Þetta er ekki
stund til að líta uim öxl og vel+a
því fyrfr sér hvað hafi áunn-
izt síðam í janúar. Atburðir
síðustu daiga hafa sannað það,
að hingað till höfum við ekki
tekið nægilegt tifldt í starfi okk-
ar til ýmjissa atriða, sem hafa
alimikil álhrif á þróun lamds
okkar, eimkum höffum við ekiki
tekið tillit til ásta-nds utanríks-
mála og afþjóðamáia, sem hafa
síðan skapað hiinar fflóknustu og
erffiðustu aðstæðu-r fyrir alilar
Okkar áætlamdr.
Þdð vitið, aö stefna fflok’ks
oklkar fór smóm saimian að
verða fyrir gagmirýni og þving-
umium frá sósíalistísku ná-
grannaríkjunum. Þessar þving-
ainir urðu óhófflega miklar þann
21. ágúst, eða nánar sagt að-
faranótt þessa daigs. Hriikalegt
þrumuveður, sem ómögulegt og
vonlaust var að sva-ra á sama
hátt, dundi þá yfir landið.
Því miður eru siíkir atbuirðir
engin nýjung og ekki án for-
dæmiis í fortíð okkar. Þeir hafa
gerzt mörgum sinnum í sögu
Tékka og Slóvaika og þegar
tvisvar sinnum á þessari öld.
Þetta er harmsaga lítilllar þjóð-
ar, sem býr á krossgötum í
meginlandá okkar, þetta er lí'ka
harmsaga um viðileitni til end-
urnýjunar þjóðfélagsins, hanm-
saga þeirra sem reyna aö fara
á undan, harmsaga þeirra
þjóða, sam nafa hátt og göffugt
markmdð. Slík viðleitni er alldr-
ed auðveld, og hún er enn-þá
erfiðari, þegar um eir að ræða
litlar þjóðir, því að þeim rrus-
tekst fremur og þær masffa
meiira skilningsJeysi. Ég held aö
við hötfum gert okkur g-rein
fyrir þessari hættu, en okkur
datt alldrei í hug að við yrðum
að greiða það vetrð, sem við
urðuim að greiða aðtfaranótt 21.
ágúst. Uppfrá þeirrf stund hefur
ekki aðeins öll okikar viðleitni
síðan í janúar, heíldur líika alit
það sem er einhvers virði í
ok'kar augum, þ.e.a.s. ríkiið og
fullve-ldi þess, frelsið, þróun
iinnanríkismála ofekar eða jafn-
vél tilivera og öryggi hvers
borgara, verið í hinni mestu
hættu.
Samning-aviðræður
við fátíð skilyrði
Samningaviðræðurnar í
Moskvu flónu fram vdö fátið
skiHyrði. Þið vitið, að við kom-
um ekki þangað allir saman,
og þið vitið við hvaða aðtstæð-
ur ýmsir mieðail okkar fóru
þangað o-g tóku þátt í sam-n-
ingaviöræðunum. Ég held að ég
þurfi ekfci að siegja frá þessu
í smáatriðum, sem eru ennþá
sársauikafuil'l fyrir mig eins og
fyrir félaga Dubcek og hina.
Eins og hver sem er getu-r gert
sór grein fyrir, var það ákai-
lega vaíasamt að taka ákvarð-
anir við slíkar aðstæður.
Samband okkar við landið
var ákafflega takmarkað. 1 byrj-
uin íengurn við aðeins lítið af
upplýsiniguim, svo að ég segi
ektoi engar upplýsi'nigar, og við
uirðum a-llir að treysta meii'a á
trú okkar á því hvert væri við-
horf tandsmamina en á upplýs-
ingiar um í-aunveruilega atburðd.
Hins vegair va-r okkur gi'einilega
skýi-t frá afstöðu þeirra, sem
við ræddum við, en oktour
grunaði að hin vopnaða innrás
hetfði komið þeim í stjómmála-
lega Miípu.
Við vissum að almenningsá-
litið hefði samúð með okkur,
en stói-veidin vildu heldur
mélamdðluin en motakuð annað.
Við vorum þess vegna i
klemmu, sem við komuimst ekki
úr.
Við gátum neitað
að semja
Við gátum neitað að semija
og látið máldn þróast áfram,
unz komið hefði verið á fót
hernámsstjórn meö öMum þedm
affleiðinguim, sem það hiefði hafft
fyrir fulilveldi ríkiisins, stjóm-
málarótti'ndin, efnahaigin-n. Slik
þróun hefði vafalaust haifit í för
með sér manntjón. Ég verð að
s-eigja að við höfum ekki gleyrnt
því, að sú stund getur komið
að maður leiðist til þess aö
hafna alilri málamiiðlun og beita
byss-ustin-gjum ti-1 að rek-a her-
sveitirnar af ’landi sínu til þess
að varð-veita eimkennd þjóðai-
in-nar. En þegar allt kom til
alils þá fammst okikur að mál-
in væru eklki komin á þetta
hættulega sti'g og þrátt fy-rir
allit, sem hafði gea-zt, þá væri
annar möguileiki fyrdr hendi,
möguleiki, sam við gátuim ekki
látið vena að kainna fyrst við
vorum stjórnmálamenn. Þess
vegna leituðumst við síðan við
að finna einhverja viðunandi
málamiðlum.
En við gerðum okkur einnig
í þessu tillwiki grein fyrir þeim
siöferðilegu og sögulegu afledð-
ingum, sem slík lausn hefði i
för með sór. Ég bið ykkur um
að trúa því að á þessum stund-
um voru oklkur persónuieg ör-
lög okkar ekiki efst í huga, þótt
okkur hafi ekki verið sa-ma um
þau, eins og eðlilegt er uim
mannlegar verur. Aðalatrdðið
var hvort enm. værf mögulegt aö
bjanga tókkneska rífcinu og
fólki þess úr þeirri kreppu sem
það var statt í ám þess að eiga
sök a heinini. Það hillti und-ir
sliíkan möguteika þegar hin
skýra og einróma afstaða Tékka
og Slóvaika gagnvart hernáminu
kom í Ijós. Hún hafði mikil á-
hrif á þá, sem við ræddum við,
og persónulega stöðu okkar.
Stundum kom til
harðra deilna
Við ákváðum þá aö velja
sein-ni leiðina, leið málamiðlun-
ar sem gaf okkur von um -að
hægt yrði að halda áfram á
þeirrf leið, sem fullskipaður
miðstjómarfundur átovarðaði , i
jainúar. Viðmællendur oklkar
féllust á þetta sem hugisanleg-
legam, grundvöll lausnar. En það
va-r ekiki auðveldana að taka á-
kvarðandr etftir það og vid bið-
um sólaiihripg áður en við
gerðum það.
Við gerðum okkur grein fyrir
því, að tékkóslóvaska þjóðin
og saga-n gat kallad ákvörðun
okikar skynsamtega lausn eða
svi-k. Við gerðum okkur grein
fyrir því að við höíðum vatfa-
samt urnboð og taikmankað.
Ég bið ytokur að trúa þvi
að við þögðum ekki, og stund-
um kom tii harðra deilna, ekki
aðeins mállli okkar og viðmæl-
enda okkar heldur einnig máldi
okkar inmbyrðis, og við notuö-
uim öll rök, sem okkur voru til-
tæk. Árangur alls þessa var svo
lausn sú, sem þið hatfið heyrt
í aðalatriðym, einkum af vör-
um Svoboda foreeta, aðailritara
kcmmúnistafflokksins og for-
sætisnáðherrans, en þeir hafa
talað skiljanlegna mál en hin
opinibera tillkynning og mél,
sem sitendur okku-r nær.
Eims og fflest ykikar vdta, þé
eru aðalatriði Moskvusamnings-
ins eftirfarandi:
Innainrftoisimál oikikar verða
áf-ram eins og átoveðdð var á
fuillskipuðum mdðstjómarfu-ndi i
janúar.
Stjómimiáialífi okkar verður
etoki stjómað af ríkisstjórn,
sem aðrir hafa skipað, heldur
af þeim stofnunum, sem kosn-
ar hafa verið lögmætri kosn-
inigu, og þjóöþingið tekur við
öllum þeim störfum, sem því
ber samkvæmt stjómarskránni.
Utanrikissteifna Tékkóslóvakiu
verður sú sarna og áður.
Hersveiti-r Varejá'rbandalags-
ins hatfa, eins og segir í hinni
saimeigintegu yfirlýsinigu, her-
numið landið um stundarsakir.
Þær munu ekki skipta sér at
innainiríkisimálum 1-ands okkar,
og fara strax og ástandið er
komáð í eðlilegt hoirf.
Kommú n i stafiokku r okkar
mun einnig halda áfram sínu
stjórn-málahlutverki í anda
starfsóætlunarin.nar. Sérhver
mun geta falllizt á það, að
kommúnistaflokkurínn hafi í
atburðum siðustu daga fært
söninur á hæfnd sína og að hann
sé ein-a affldð, siem fært sé um
að stjórna Tékkum og Slóvök-
um. Við enum allir sannfærðir
um að hann muni enn sýna
hætfni sína í framtíðinni, í ein-
ingunni u-m Dubcek og féttaga
hans, til þess að leysa öll
vandamál innanlands af still-
ingu og skynsemi í samræmi
við þá stefnu sem ákveðin var
á fiullskipuðum miðstjómar-
fundi í janúar.
Menn vélta þvi áneiðanlega
fyrir sér hvaða tryggingu við
höfum fyrir því að þessir samn-
ingar verði virtir. Ég segi það
hreimskilnistega, að þrátt fyrir
ailla hjáflp vina okkar, sem eru
margir og eiga einlægar þakk-
ir skildð, þá má land okkar við
núverandi ástand heimsmálanna
ekki treysita á neina aðra
tryggingiu en sína eigin skyn-
semd og þó einkum eáningu sína.
Eftir fyi'stu viðbrögð sársauka
og reiði, þá vi»l ég biðja ykkur
að íhuiga ásitandið af ró og still-
inigu. Hersveiitir Varejárbanda-
lagsins eiga að dveljast hér
notokurn tíma og ríkisstjórn
Tékkósióvakíu er nú að hefja
viðræður um bix>ttfllutning
þeirrn. Við mumum þuirfa að
gera neyðarráðstafanir hvað
snertir bdöð. útvarp og sjón-
vairp, til að ékki sé unnið gegn
naiuðsynjum uitanrikismála oig
hagsmunum liýðveldisdns.
Takmarkanir
stjómmálafrelsis
Á sviði félaigstfírelsiis munu
þær ráðstaíanir, sem krafizt er,
leiða til þess að stjórnmála-
klúbbar verði leystir upp og
bannað að stotfna nýja
stjómmálaflokka. Af þessum
sökium mun ríikisstjórnin fá sér-
staikt vald. Allar þessar ráð-
stafanir verða rœddar á þdng-
inu næstu daga. Við genum
okkur grein fyri-r því að þarna
er um að ræða aðgeröir sem
stöðva þróunina í átt til fliýð-
ræðisdegs sósíailisma og gera
hana erfiðari. Við erum sann-
færðir um, að þið sikiljið hvers
vegna málum verður að vera
svona háttað, og þið haldið
ekki að stjórn fllokiksins og rík-
isins hafi neitt illt í h-uga. Við
eruim þess fiuditvissir að þið lít-
'i id á alllt þetita sem mikilvæga
' ledð tifl þess aö koma ástand-
í eðlilegt horf að nýju, fá her-
inn fluttan úr landi og hefja
að nýju þróunina til lýðræðis-
legs sósíaflisma.
Þegar ég ræði við ykkur um
árangur samninigaviðræðnainna
í Moskvu hef ég í huga þá
mikflu ábyrgð sem nú hvflir á
æðstu stofnun lýðveldis okkar,
Þjóðþdnginu, en ég er forseti
þess að ykkar viija. Þjóðíþdngið
hefur gert skyfldu sína á heið-
arlegan hátt þessa erfiðu daga.
Yffl-rgnæfandi meirihluffl. þing-
manna okkar hetfur komið fram
sem frjálsir og fullvalda full-
tníar fólksins. Þeir hatfa í við-
urvist erlendra herdeilda, sem
komnar voru inn á landsvæðd
okkar, barizt fyrir því að lög-
unum væri fylgt og sitotfnanir
sem ákveðnar eiru af stjóa-nar-
skránni gætu starflað.
Ég geri mér grein fyrir á-
byrgð miinni og tek nú aftur
við stföðu þiingforeeta við það
nýja ástand, sem verið hefur
síðan við komum afitur frá
Moskvu. Þingið heffur þegar
samþykkt yfirlýsin-gu um þetta
ástand og farið fnam á það við
stjórn lýðveldisins að hún teggi
sem fyrst fyrir það skýrelu um
samningaviðræðurnar í Moskvu
og álit sitt á árangri þessara
samningaviðræðna. Það er eðli-
legt að þingið fj-afli um þessa
skýrslu, vegpa þess að undir þá
stofnun heyra allar ráðstaían-
ir sem varða fulilveldi og
landamæri landsins og stjórn-
mál þess innainllands.
Ég hef þegar sagt hver hafi
verið aðalumhuigsunarefni okk-
ar í samminigaviðræðumum i
Moskvu. Við það heflur nú
bætzt sú staðreynd að við verð-
um að standa fraimmi fyrir
þjóðinni og lögboðnum stotfnun-
um rfkisins. Einhvem tíma
mun sagan einndg dæma okk-
ur á miiskunnarlausan hátt, þvi
að þessa daga hötfum við verið
sitaddir á kxossgötum sögunnar
þar sem við höflum orðið að
taka tiliiit tii þeirra grundvall-
aratriða sem við verðurn að
verja hvað sem það kostar, til
þess að Tékkar og Slóvaikar
geti dregið andann að nýju og
hafldið áfram á þeirri braut,
sem er hin eina rétta braut fyr-
ir þá og er í samræmii við þró-
un sögunnar og sjálffa tilvera
þedrra.
Það hefur vafcið aðdáun um
allan heim hvermig þið haíið
sýnt þessa etftinmimnitegu daga
tryggð ykkar við þróun sögunn-
ar. Það hefiur verið hinn mesti
stuðningur fjn-ir ofckur í hinu
ákaflega erfiða verkefni, sem
beið okkar u-tan landamæranna.
Ég þakka ykkur fyri-r af öllu
hjarta. félagar, verkamenn og
menn úr alþýð-uvarðsveitunum,
þið sem hafið breytt verk-
smiðjunum í vdrki og vígi edn-
beitninnar, þið sem hafið sann-
að enn einu sinni, hvaða sögu-
lega hlutverk og hvaða þjóð-
félagtaliaga ábyrgð fellur ykkur
í skaut í þessu landi.
Ég þafcka ykfcur einnig,
bændur, þdð sem verðið að
uppskera ávexti ársvinnu og
tiyg'gja daglegt brauð okkar í
skugga sfcriðdreka og filugvéla.
Ég þakka einnig fulitrúum vís-
inda og menningarl-ífs, og eink-
um starfsmönnum blaða, út-
varps og sjónvarps og öllum
menntamönmum okikar fyrir hin
erfiðu störf ykkar, sem hafa
auikið hróður tékkóslóvaskra
visinda og tækni. Ég lýsd eimn-
ig yflir þafcklæti mínu við hina
kæru æsku okkar, sem erfram-
tíð landsins. Ég þakka ykkur
kæru ungu vinir fyrir kraít
ykkar, hugrekki ykkar og still-
ingu. Ég þakika ykíkur, félagar
í hernum og lögreglunni, sem
hafið varið xnálstað þjóðar ofck-
ar. Ég lýk miklu lofsorði á
yfckur, konur og mæður, sem
hafið lifað stundi-r spennu.
þjáningar og kvala.
„Við stöndum með
ykkur, standið með
okkur“.
Ég beini þökikum mínum til
hinnar sióvösfau þjóð-aráþessuim
degi, þegar mámnzt er afmælis
uppreisnar Slóva-ka fyrir afstöðu
hennar við vöm hins tékkósló-
vasfca lýðvéLdis, og ég fullvissa
yfckur um það að ég mun gera
alit til þess að koma á fyrir-
komulagi samtoandsríkis á löig-
legam há-tt og til þess að hægt
verði að stofna það á þeirn
degi sem ákveðdnin hetfur verið,
28. október þetta ór.
Ég er sannfærður um aðofak-
ur muni takast að samræma
hagsmuni okkar fu-Ilkomlega
innan flofcksins og ríkisins,, og
þið getið trúað því að báðir
aðilar hafa góðan vilja. Ég bið
ykfcur að gæta stillingar í þessu
málli og stairfa með ró og traus-ti
að lausn aðalvandamálanna.
Að lokum vdldi ég fara að
dæmi forsætisráðtoerrans og
þafcka fyrir hönd sjáltfs mán og
þingsdns forseta lýðveidisins,
Ludvig Svoboda, fyrir starf
hans á þeissum stundum sem
hafa verið himiar sárustu fyrir
landdð og fyrir okkur persónu-
lega.
Ég bið yklkur, kæru vinir, að
sýna okkur ednnig skilming.
Þungi samninigaviðræðnanna og
þeirra áfcvarðana, sem þurtfti
að tafca, hefur hvilt á herðum
okkar. Við höfium einmig orðið
að semja í sfcugiga skriðdrek-
anna og flugvél-anna, sem höfðu
hemumið land okkar. Ég ffull-
vissa ykkur um að við höfum
samdð og tekið okkar ákvarð-
anir eins og föðurlandsvinir
og henmenn, eins og menn, sem
hugsa ekki um s-jálfa sig og lif
sitt, heldur um velflerð ogfram-
tíð þjóðar sinnar. 1 nafni þess-
arar vélferðar og þessarar
framtíðar ávarpa ég yktour,
Téfckar og Slóvakar, meö orðum
þess ávarps, sem hughreysti
okkur svo mjög þessa siðustu
daga: „Við stöndum með yfck-
ur, standið með okkur.“ Látum
aldrei missætti komast upp
meðal okkar, þvi að það jafn-
gilti algeru hruni, algerum ó-
sigri máflsifcaðar okikar, ósigri
sósíalisma í hinu frjálsa tékkó-
slóvasfca lýðveldi okfcar. Og
það má aldreá verða.
Forseti Þjóðþings Tékikó- fa-ngélsd og sat hainn inni —————— i .
slóvakíu, hinn 57 ára gamli í nokkur ár. Þann 21. jan-
Jósef Smrfcovstoý, heffur úar síðastliðinn skrifaði
verið eirnn helzti hvata- hann gagnmerka grein
maður þess undanfama má-lgagn alþýðusamlbands
mánuði að téknir yrðu u-pp Tékkósilóvakíu, „Práce“, þar
frjálslegri stjórnarhættir i sem hann fór fram á skoð-
Tékkósilóvakíu. Smrkovský anafrelsi.
er gömui betja úr and- ★
spyrnutoreyflingunini gegn Hér fer á eftir texti út-
hernámi Þjóðverja á styrj- varpsræðu þeirrar, sem
aldarárunum og va-r hann Jósetf Smrkovský . hélt
einn af stjómenidum ólö-g- fiimmtudaginin 29. áigúst til
legrar hreyfingiar. Á þess- að skýra Téfckóslóvökum
um áium var hann þegar frá afstöðu sinni gagnva-rt
orðinn kommúnisti, en Moskvusamninguinum. Ræð-
nokkruim árum eftir valda- an er hér þýdd effitir
töku kommúnista var Smr- fransika dagblaðinu Le
kovský dæmdiur i ævila'ngt Monde. Smrkovsky ræðir við landa sína eftir hcimkomuna frá Moskvu.