Þjóðviljinn - 03.06.1972, Síða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 3. júnl 1972
OuDdOODt)
STANLEY
KUBRICK
OG
„RAUÐGULA
GANG-
YERKIД
Malcolm McDowell meö fallus-skúlptúrinn
I
I
I
I
i
I
I
I
I
I
I
I
I
Meðal frægustu kvikmynda.
sem komið hafa frá Bandarikja-
mönnum á siðustu árum er vafa-
laust 2001: A Space Odyssey. Höf-
undur hennarer sá viökunni kvik-
myndastjóri og framleiðandi
Stanley Kubrick. Hann hefur gert
tiltölulega fáar myndir um ævina,
en allar hafa þær vakið gifurlega
athygli. Eftirtalin nöfn ættu að
sýna ágæti þessa manns og
frægðarferil: The Killing
Frægðarbrautin (Paths of:
Glory), Spartacus, l.olita, I)r
Strangelove.Þessar myndir hafa
allar verið sýndar hér á landi, en
af einhverjum óskiljanlegum
ástæðum hefur sú kvikmynd, sem
nefnd var hér i upphafi — Space
Odyssey — ekki ennþá borizt til
landsins, þó liöin séu fjögur ár frá
frumsýningu hennar. Ættu nú
annaðhvort Háskólabió eða
Laugarásbió aö sjá sóma sinn i
þvi að kynna þetta margum-
rædda verk (myndin er gerð i 70
mm ef ég man rétt) islenzkum
kvikmyndaspekúlöntum.
Nýjasta kvikmynd Kubricks, A
Clockwork Orange.hefur, eins og
flestar hans myndir, vakið mikla
athygli og hlotið frábærar viðtök-
ur gagnrýnenda. Er þess
skemmst að minnast, að kvik-
myndagagnrýnendur i New York
kusu hana beztu mynd ársins.
Aðaihlutverkið ieikur Malcolm
McDowell, sem ætti að vera isl.
biógestum að góðu kunnur fyrir
leik sinn i Ef. . . og Hinn brák-
aði reyr (The Raging Moon), sem
var einskonar ,,Love-story” á
hjólastólum. (Báðar þessar
myndir voru sýndar i Háskóla-
biói). Handritið gerir Kubrick
sjálfur, en það er samið eftir
samnefndri sögu Anthonys
Burgess.
Einsog Space Odyssey er
Clockwork Orangescience-fiction
eða visindaskáldskapur, en
myndin gerist ekki i himingeimn-
um eins og Spacc Odyssey heldur
á jörðu niðri. Framtiðarsýn
Kubricks er full af ofbeldi,
grimmd og tilfinningalausum
samskiptum manna. Ef 2001: A
Space Odysseyer hrakningasaga
(odyssé) i geimnum, þá er A
Ciock Orange hrakningasaga
mannlegs persóhuleika.
Umhverfið er London i náinni
framtið. Alex (McDowell) erfyrir
liði hóps ungra glæpamanna, sem
einskis svifast, en helzta ánægja
þeirra er að beita fólki ofbeldi,
myrða það og nauðga kvenfólki.
Aðaláhugamál Alex eru nauðgan-
ir, viðbjóðslegt ofbeldi og — Beet-
hoven. Alex er handtekinn eftir að
hafa drepið konu með fallus-
skúlptúr. 1 fangelsinu er reynt að
framkvæma á honum heilaþvott
með það siðferðilega markmið
fyrir augum að breyta persónu-
leika hans. Auk þess sem hann
fær nokkrar sprautur i þvi augna-
miöi, er hann nauöbeygður til að
sjá kvikmyndir, fullar af ofbeldi
og kynæsandi efni, þangað til
hann er að þvi kominn að kasta
upp. Að lokum er gerð á honum
visindaleg aðgerð, svona til aö
sannprófa það, aö mögulegt sé að
hafa stjórn á sál einnar mann-
eskju. Þegar Alex loks snýr aftur
til þess heims, sem hann kom frá,
hittir hann m.a. örkumla rithöf-
und, hvers eiginkona hafði verið
svivirt og deydd af Alex. Rithöf-
undurinn hefnir sin og beitir and-
legum pmingum. Eftir allt þetta
ofbeli á ofbeldi ofan fá yfirvöldin
slæma samvizku gagnvart Alex
og ákveða að bæta hér úr. Loks er
reynt að endurskapa hans fyrri
persónuleika, og tekst það.
Það form sem Kubrick velur
myndinni er að sjáifsögðu i sam-
ræmi við innihaldið. Til að ná
fram ákveðnum áhrifum notar
hann allar tegundir af linsum og
ýmist er kvikmyndavélin kyrr-
stæð eða á sifelldri hreyfingu.
Þess má geta, að þau atriði, sem
tekin eru ,,hand-held” (þ.e.a.s.
kvikmyndatökumaðurinn heldur
'á vélinni i hendinni en notar ekki
hjálpartæki s.s. „statif”) eru
tekin af Kubrick sjálfum.
Hér á eftir fer úrdráttur úr við-
tali við Stanley Kubrick, sem
birtist samtimis i Sight and Sound
og Kosmorama fyrir skömmu, en
þar ræðir SK um ofbeldi i kvik-
myndum, undurbúningsvinnu
fyrir kvikmyndatöku og hlutverk
leikara.
Sp: Það ofbeldi, sem Alex verður
að þola með heilaþvottinum er i
rauninni enn hræðilegra en það,
sem hann fremur sjálfur ....
SK: Það var skilyrðislaust nauð-
synlegt til að leggja áherzlu á of-
beldishneigð Alex, að öðrum kosti
mundi hafa átt sér stað siðferði-
legur misskilningur, þegar haft
er i huga hvað yfirvöldin ætlast
fyrir með hann. Ef hann væri
minni fantur en hann er, gæti
maður sagt sem svo: ,,Ó, já, hann
á ekki skiliö þessa sálfræðilegu
meðhöndlun: hún er einum of
hræðileg og hann er alls ekki svo
slæmur, þegar allt kemur til
alls.” En þegar þú hefur séð hann
ganga i gegnum þessar viðbjóös-
legu aðgerðir og þér er ennþá
ljóst hvilikur djöfulskapur það er
af hálfu yfirvaldanna að gera
hann svo ómannlegan i þvi skyni
að vekja hjá honum einhverja
góðmennsku, þá hygg ég að hinni
mikilvægustu siðferðilegu hug-
mynd bókarinnar sé komið til
skila. Það er nauðsynlegt fyrir
hvern mann að geta kosið á milli
góðs og ills, jafnvel þó að hann
kjósi hið illa. Að svipta hann
þessu vali er að gera hann að ein-
hverju verra en manneskju —
„rauðgulu gangverki” (clock-
work orange).
Sp.: Samlikingin við Richard III
er eftirtektarverð vörn gegn
þeirri ásökun, að myndin kyndi
undir afbrot, ofbeldishneigð
o.þ.h. En þar sem Richard er
fjarlæg, söguleg persóna, er þetta
þá fullnægjandi vörn?
SK: Það er engin vissa fyrir þvi,
að ofbeldi i kvikmyndum eöa
sjónvarpi orsaki ofbeldi i sam-
félaginu. Að ganga til móts við
áhuga einhvers á ofbeldi á þenn-
an hátt er sama og að sniðganga
þær grundvallar-orsakir, senrég
vil nefna, en þær eru eftirfarandi.
1. Erfðasyndin: trúarlega
sjónarmiðið.
2. Óréttlátt efnahagslegt arðrán:
marxiska sjónarmiðið.
3. Tilfinningalegt og sálfræðilegt
vonleysi: Sálfræðilega sjónar-
miðið.
4. Upprunalegir þættir byggðir á
Y-krómósóm kenningunni: lif-
fræðilega sjónarmiðið.
5. Maðurinn — hinn skaðvæni
api: framþróunarsjónarmiðið.
Að reyna að gera listina ábyrga
fyrir gjörðum manna i lifinu er
sama og að snúa hlutunum við.
Listin reynir að breyta lifinu, en
hún skapar ekki lifið eða er vald-
ur af þvi, hvernig það er.
Sp.: Ér til slikt ofbeldi i kvik-
myndum, sem þér finnst vera
þjóðfélagshættulegt?
SK: Ég geri ekki ráð fyrir, að það
sé eitthvert samhengi á milli of-
beldis i kvikmyndum og ofbeldis i
samfélaginu. Ef svo væri, þá er
einungis um að ræða skyndilega
hvöt til ofbeldis vegna áhrifa frá
þvi ofbeldi, sem er „til
skemmtunar”: þ.e.a.s. þess kon-
ar ofbeldi, sem við sjáum i James
Bond-myndunum og Tom og
Jerry-seriunum. óraunverulegt
ofbeldi, skynsamlegt ofbeldi, of-
beldi, sem er sýnt sem brandari.
Þetta er einasta tegund ofbeldis,
sem gæti haft þær afleiðingar, að
einhvern langaði til að prófa það,
en ég er hinsvegar sannfærður
um, að jafnvel ekki þess konar of-
beldi hafi áhrif.
Sp.: Hvað snertir Clockwork
Orangeer það þá ekki liklegt, að
áhorfendurnir áliti sem svo, að þú
styðjir sjónarmið Alex og gangir
að vissu leyti i ábyrgð fyrir hann?
SK: Það er mitt álit, að hvers
konar list eigi ekki að þjóna öðru
hlutverki en þvi að vera listaverk.
Það hefur að sjálfsögðu alltaf
Efld samskipti Bandaríkjamanna
Leiðtogar Sovétrikjanna og Bandarikjanna gerðu
með sér samkomulag á ýmsum sviðum meðan á
heimsókn Nixons til Sovétrikjanna stóð. Að henni
lokinni sendu stjórnir beggja rikja frá sér sam-
eiginlega yfirlýsingu um samningana og árangur
viðræðnanna, og fer megininntak hennar hér á eftir,
allmikið stytt.
Spornað við árekstrum á
opnu hafi
Aðilar urðu sammála um aö
halda áfram viðræðum með það
fyrir augum að ná samkomulagi
um siglingar og mál, er að þeim
lúta. Þeir telja, að slikt sam-
komulag muni stuðla mjög að
aukinni verzlun milli Sovétrikj-
anna og Bandarikjanna.
Aðilar náðu samkomulagi um
ráðstafanir til að koma i veg fyrir
árekstra á opnu hafi og yfir þvi
milli herskipa og herflugvéla
SSSR og USA. Þetta samtomulag
gerir ráð fyrir, að samið verði um
ákveðnar reglur, þegar flugvélar
og skip eru á ferð mjög nálægt
hvert öðru, og er þvi ætlað að
draga úr möguleikum á hættuleg-
um árekstrum.
Vísinda- og tæknisamstarf
Alyktað var, að samvinna á
sviði kjarnorku, geimrannsókna,
heilsuvernd o.þ.h. sé báðum lönd-
um til hagsbóta og samskiptum
þeirra i heild til framdráttar.
Aðilum kom saman um, að
aukið visinda— og tæknisamstarf
sé hagsmunamál beggja rikja og
stuðli að áframhaldandi bættri
sambúð milli þeirra. Þvi var
undirritað samkomulag um sam-
vinnu á sviði tækni og visinda. Til
að semja um og fullgera áætlanir
um gagnkvæmt samstarf verður
sett á laggirnar blönduð sovézk-
bandarisk nefnd til að sjá um vis-
inda- og tæknisamstarf.
Samvinna á sviði geimvís-
inda.
Með tilliti til þess hlutverks,
sem SSSR og USA gegna á frið-
samlegum rannsóknum á
himingeimnum, lögðu aðilar sér-
staka áherzlu á mikilvægi frek-
ara samstarfs sin á milli i þessum
efnum. Til að auka öryggi i geim-
ferðum og gera sameiginlegar til-
raunir i framtiöinni kleifar komu
aöilar sér saman um að vinna að
þvi, aö unnt veröi að tengja sam-
an sovézk og bandarisk geimskip
og geimstöðvar. Fyrsta sam-
eiginlega tilraunin til að tengja
geimskip með stýrimanni, þar
,sem gert er ráð fyrir gagnkvæm-
um heimsóknum geimfara úr
einu fari i annað, er áformuð árið
1975. Visindaakademia SSSR og
Flugmála- og geimrannsókna-
stofnun USA skulu hafa á hendi
undirbúning og framkvæmd til-
raunarinnar i samræmi við þær
reglur og aðferðir, er samið verð-
ur um.
Samvinna á sviði heil-
brigðismála.
Samkomulag um samvinnu a
sviöi heilbrigðismála leggur
grunn aö gagnkvæmum skiptum
á þekkingu og samstilltri atlögu
aö sameiginlegum óvinum: sótt-
um og sjúkdómum. Fyrst veröur
lögð áherzla á vandamál, er
snerta allt mannkyb, svo sem
krabbamein og hjarta- og æða-
sjúkdóma, sem og læknisfræði-
lega hlið umhverfisverndar. Skylt
er aö hafa i huga, að þessi sam-
vinna verður siðar gerð viðtækari
og mun einnig ná til annarra
vandamála heilsugæzlu, er báðir
aðilar hafa áhuga á. Aðilar lýstu
yfir fullum stuðningi við áformin
um samstarf á sviði heilbrigðis-
mála og komu sér saman um, að
stjórnvöld beggja landa skyldu
halda áfram að taka þátt i starfi