Þjóðviljinn - 09.12.1972, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 9. desember 1972
Ræða Magnúsar Kjartanssonar
iðnaðarráðherra á alþingi
um fyrirhugaða þangvinnslu
að Reykhólum:
Hagkvæm
nýting náttúru-
auðlinda
án spillingar
umhverfis
Inngangur
Með frumvarpi þvi, sem rikis-
stjórnin leggur hér fram um
stoínun fyrirtækis til undir-
búnings þörungavinnslu á Reyk
hólum er stigið merkilegt spor i
áttina til hagkvæmrar nýtingar
islenzkra náttúruauðlinda til
eflingar islenzku þjóðlifi i breið-
um skilningi. Með þvi eru til lykta
leiddar athuganir, sem staðið
hafa, með nokkrum hvildum þó, i
yfir tuttugu ár, eða jafnvel mun
lengur ef fyrstu tilraunir til
vinnslu eru taldar með. Að þessu
hafa unnið ýmsar stofnanir, félög
og einstaklingar , sumir hverjir
af einstakri bjartsýni og þraut-
seigju. Má þar sérsiaklega nefna
Sigurð V. Hallsson, efnaverk-
fræðing, sem hvað lengst hefur
unnið að málinu sérfræðilega,
svo og Orkumálastjóra, sem um
hrið koslaði þessar rannsóknir og
Rannsóknaráð rikisins, sem
annazt helur meðferð málsins
fyrir hönd hins opinbera hin sið-
ari ár en þar hefur dr. Vilhjálmur
Lúðviksson haft forustu siðustu
árin og beitt við það þekkingu
sinni, dugnaði og raunsæi.
Heimamenn i Reykhólasveit og
nágrenni hafa einnig sýnt þessu
máli mikinn áhuga og hafa stutt
það með ráðum og dáð.
Þeim,sem ekki þekkja til, kann
að þykja þetla lilil eftirtekja af
svo löngu starfi, sem svo margir
aðilar hafa ljáð lið, en sannleikur-
inn er sá, að ekki þarl' einungis
ötult starf, heldur lika heppni og
sérstakar aðstæður á ákveðnum
liina til að hið flókna samband
milli hráefnis orkulinda, vinnu-
lækni, afurða, markaðs og
markaðsverðs, standi þannig, að
forscndurséu til framkvæmda og
arðbærrar framleiðslu. — Þessar
Ibi seiidui' virðasl mi fyrir hendi,
og það la'kifæri viljuin við gripa
— þvi er þetta fruinvarp liér
komið.
Á það skal minnt hér, að hug-
myndin , sem frumvarpið miðast
sérstaklega við gerir ráð fyrir
starfrækslu þangþurrkunar-
sliiðvar, þótt rannsóknir seinni
ára hafi aðallega beinzt að
nýtingu þara. Viðskiptalegar
forsendur lil vinnslu þara
brugðust hins vegar, þegar til átti
að laka, en þess i stað opnuðust
markaðir fyrir þang Á grundvelli
þeirrar almennu þekkingar sem
aflazt haíði, svo og með tækni-
legri aðstoð frá skozku fyrirtæki,
Alginate Industries , Ltd. (AIL),
sem óskar el'tir kaupum á þang-
mjöli héðan, hefur verið gerð
áætlun, sem gefur til kynna, að
rekstur geti orðið hagkvæmur i
þangviiiiislu
llagkvæm nýting
auftlinria
landshluti er svo sérstaklega
fátækur af og sem háir honum svo
mikið.
i Ijórða lagi er hér stefnt að
fyrirtæki, sem hagnýtir aðrar
auðlindir þessa svæðis en áður
voru nýttar, á þann veg sem
væntanlega hvorki leiðir lil rán-
yrkju eða útrýmingar náttúru-
auðlegðar né spillingu þess um-
hverfis, sem þvi er ætlaður staður
i.
i limnila lagier hér um aö ræða
fyrirtæki af þeirri stærð, sem við
gelum sjállir ráðið við, þótt upp-
bygging þess yrði i náinni sam-
vinnu við væntanlega erlenda við-
skiptaaðila og með tæknilegum
stuðningi þeirra.
Þannig sýnist mér, að i þessari
Iramkvæmd sameinist mörg
þjóðhagslega æskileg sjónarmið,
sem flestir flokkar eru sammála
um, þ.e. arðsemissjónarmið, svo
og þjóðhagsleg , atvinnuleg,
byggðaþróunarleg, vistfræðileg
og hagpólitisk sjónarmið.
Ilugræn atriði
1 athugasemdum með frum-
varpinu er skýrt frá helztu niður-
slöðum tæknilegra og hagrænna
athugana á þangþurrkunarstöö
sem Rannsóknaráð rikisins hefur
látið gera. Þar er gert ráð fyrir,
að verksmiðja sem i upphafi geti
Iramleitt 4000 tonn af þangmjöli á
7 mánaða starfstima, kosti um
128 miljónir i stofnkostnað og geti
framleitt þangmjöl með þeirri
hagkvæmni, að miðað við til-
boðsverð, sem liggur fyrir stað-
fest i fylgskjali II með frum-
varpinu, er áætlað að um 10%
endurheimta af stofnlé fáist áður
en skattar og vaxta-greiðslur
fyrirta'kisins eru reiknuð.
Þetta mat á arðsemi er e.t.v.
ekki einhlitt og kann að þykja i
lægri mörkum i samanburði við
sum áhættufyrirtæki. Þess ber þó
að gæla að hér er einungis miðað
við byrjunarstærð 4000 tonn á ári,
en viljayfirlýsingin frá hinu
skozka lyrirtæki sýnir að árleg
aukning viðskipta getur numið
1500 t. unz framleiðslan hefur náð
10.000 tonnum á ári, a.m.k. Slikri
stærðaraukningu fylgir jafníramt
veruleg aukning á hagkvæmni .
Einnig skal á það bent, að áætlun-
in er talin varleg, og þau verðtil-
boð, sem fengizt hafa og þær hug-
myndir, sem gerðar hafa verið
siðan áðurgreind áætlun var gerð,
benda til að nokkur lækkun geti
orðið bæði á stoínkostnaði og
rekstrarkostnaði frá þvi, sem
gert var ráð fyrir. Þannig virðist
vissulega vera eftir nokkru að
slæðast fjárhagslega og ber á
þessum grundvelli að halda
ótrautt áfram frekari könnun og
undirbúningi að stofnun fyrir-
tækis ef svo fer sem horfir.
betur nýtt i fjölmennara plássi en
þar er nú. Landrými i eigu rikis
er þar nægilegt og mætti taka það
til skipulagningar ef með þyrfti.
Oflun þangs og flutning á því til
verksmiðju mætti stunda úr eyj-
um og af öðrum stöðum á þessu
svæði, og gæti fyrirtækið þannig
styrkt búsetu viðar en á Reyk-
hólum. T.d. mætti hugsa sér
Flatey i þvi sambandi.
Kramtiðarmöguleikar
Þótt núverandi áætlanir miðist
við 4000 tonna ársframleiðslu af
þangmjöli, og fyrir liggi spár um
framleiðsluaukningu upp i 10.000
tonn á ári. eru engar likur til að
vinnsla þörunga við Breiðafjörð
og jafnvel viðar stöðvist við það
mark. Hér er fyrst og fremst
verið að ryðja brautina.
Þótt ekki liggi fyrir neinar tölur
um hugsanlega þanguppskeru af
Breiðafjarðarsvæðinu, og þær
tölur geta ekki orðið til fyrr en
reynsla hefur fengizt af þang-
öflunaraðferðum og áhrifum
þeirra á endurvöxt þangs, þá má
þó búast við þvi, að heildarupp-
skerumagnið geti orðið meira en
þessu nemur. Þvi er einnig æski-
legtað athuga aðra markaði fyrir
þangmjöl en hið skozka fyrirtæki
býður uppá. Má i þvi sambandi
geta um mjög hagstæða þróun,
sem er að verða i notkun þang-
mjöls sem áburðarefnis i lifræna
áburðarblöndu fyrir garðyrkju-
búskap i Bandarikjunum. Hér er
um að ræða ákveðna þróun i átt til
notkunar alhliða lifrænna
áburðarefna i stað einhæfra
„kemiskra” áburðarefna, sem
annars tiðkast mest.
Þá má einnig benda á, að enda
þótt hinar margvislegu forsendur
þörungavinnslunnar hafi nú loks
kristallazt i þvi að gera
þangþurrkun hagkvæma, er þó
engan veginn loku fyrir það
skotið, að hinn rétti rammi verði
ekki lika fundinn fyrir nýtingu
annarra þörungategunda. Þari og
þangmjöl til manneldis eru t.d.
vel hugsanlegar afurðir, sem
hagkvæmt gæti verið að vinna,
sérstaklega með aðstoð jarðhita,
þótt ekki yrði það i jafn stórum
mæli og þangþurrkunin er áætluð.
Þangmjöl það, sem selja á til
Alginate Industries, Ltd., er
hráefni til framleiðslu á alginsölt-
um, sem notuð eru i margs konar
nútima iönaði, þar sem hafa þarf
áhrif á flæðieiginleika og áferð
vökva og hlaupkenndra eða deig-
kenndra efna. Spurningin vaknar
þvi, hvort ekki sé hægt að fram-
leiða alginsöltin hérlendis.
Nánari könnun á þessu atriði
sýnir þó, að slikt yrði ekki hag-
kvæmt á þessu stigi af eftir-
farandi ástæðum:
1. Til að halda velli á algin-
mörkuðum, þar sem mjög hörð
samkeppni rikir, þarf að hafa á
boðstólnum mikinn fjölda mis-
munandi gerða af alginsöltum.
Slikur fjöldi gerða fæst ekki
nema með blöndun margra
tegunda af þörungum, úr fjar-
Magnús Kjartansson, iðnaðar-
ráðherra
lægum heimsálfum og með
mjög nákvæmum og leyndar-
vernduðum aðferðum. AIL
framleiðir t.d. yfir 200 mis-
mundandi gerðir. Til að
fylgjast með rekstrinum og
þróa ný not hefur skozka fyrir-
tækið 40 þjálfaða efnafræðinga
og tæknilega aðstoðarmenn i
þjónustu sinni.
2. Til framleiðslu alginsalta þarf
mikið magn af sóda og
kalsiumklóriði, sem yrði að
flytja inn og væri það óhagstætt
fyrir samkeppnisaðstöðu hér-
lendis.
Ekki er þó þessi möguleiki
algjörlega útilokaður, þvi ef farið
yrði að framleiða kalsiumklórið
sem aukaefni i saltverksmiöju á
Reykjanesi og e.t.v. siðar sóda
sem aukaefni i magnesium-
verksmiðju samkvæmt sjóefna-
vinnsluhugmyndunum, þá gætu
myndazt hagrænar forsendur til
framleiðslu hálfunninna algin-
salta, sem siðan yrðu notuð til
endanlegrar framleiðslu og
blöndunar i verksmiðjum
Alginate Industries, Ltd. i
Skotlandi. Það hjálpar hér til, að
gifurlegt vatnsmagn þarf til
þessarar framleiðslu og mun til-
tækilegt vatnsmagn verulega
takmarka stækkunargetu hins
skozka fyrirtækis á núverandi
framleiðslustöðum og gæti það þá
reynzt hagkvæmt að hafa hluta
vinnslunnar hér á íslandi i náinni
samvinnu við það fyrirtæki
Ég sagði i upphafi að hér væri
um að ræða hagkvæma nýtingu
islenzkra auðlinda til eflingar
isienzku þjóðlifi i breiðri
merkingu:
i fyrsta lagi eru hér lögð drög
að starfsemi, sem allar fyrir-
liggjandi upplýsingar benda til að
geti orðið arðbært fyrirtæki, sem
á grundvelli innlends hráefnis,
orkulinda og vinnu, skapar
útflutningsverðmæti, sem nema
allt að 140 miljónum króna þegar
fullri stærð er náð
i öðru lagi er með fyrirtæki
þessu stefnt að uppbyggingu at-
vinnu á svæði, sem hefur öðrum
svæðum fremur verið afskipt um
atvinnuþróun og efnahagsupp-
býggingu.
i þriðja lagi gæti með þeim
opinberu framkvæmdum, sem
rekstri þessum verða að fylgja,
þ.e. hafnargerð, vegagerð og
eflingu raforkukerfis, myndazt
grundvöllur fyrir frekari upp-
byggingu atvinnulifs og ekki sizt
þjónustustarfsemi, sem þessi
Hyfígriaþróunar-
atriói
Það þarf varla að fara mörgum
orðum um það hversu hagkvæm
þessi framkvæmd yrði i þessari
mynd, sem hún nú er. fyrir þróun
byggðar á þessu landssvæði. Hér
yrði brotið nýtt blað i atvinnu- og
efnahagslifi þessa svæðis og
vinnuafli beint inn á svið, sem
ekki hefur i för með sér frekari
spennu til offramleiðslu, sem
vissulega er tilhneigingin hjá nú-
verandi aðalatvinnugreininni á
þessi svæði. Jafnframt er stuðlað
að bættri aðstöðu fyrir annað at-
hafnalifá svæðinu og ber sérstak-
lega að minna á þá þýðingu, sem
ný höfn við norðanverðan Breiða-
fjörð gæti haft i þessu sambandi.
Reykhólar eru að mörgu leyti
vel fallnir til uppbyggingar þétt-
býliskjarna. Þeir eru sæmilega
miðsvæðis, þar er jarðhiti nógur
og þar er nú verið að ljúka við
fyrsta áfanga veglegrar skóla-
byggingar, sem vissulega yrði