Þjóðviljinn - 03.01.1973, Síða 4

4.SÍDA — ÞJÓÐVILJINN MiAvikudagur :í. janúar 197:!
Góðir áheyrendur!
Tólf eru á ári tunglin greið, seg-
ir i gamalli islenzkri visu, til ber
að þrettán renni, sólin gengur
sina leið svo sem guð bauð henni.
Þess háttar gamlir þokkafullir
smámunir rifjast upp um áramót.
Fyrir mér rifjast það einnig upp
að um þetta leyti árs fyrir fjórum
árum beindist meiri athygli að
þessu góða gamla tungli en nokk-
urn tima áður siðan guðirnir
sköpuðu það og vörpuðu þvi upp á
himin til þess að mennirnir gætu
talið timann. Mönnum hafði þá
tekizt aö fara kringum tunglið og
heim aftur ti) jarðar. Og þess var
þá ekki heldur langt að biða að
uppfylltist gamall draumur og
spádómur um að mönnum auðn-
aðist að stiga fæti á tunglið sjálft.
Milljónir manna um allan heim
fylgdust einhuga með þessum at-
burði, og það var ekki siður
áhrifarikt en tækniundrið, mána-
lendingin sjálf. Margir létu sér þó
fátt um finnast og sögðu að annað
væri meira aðkallandi en að þjóta
til annarra hnatta, hinum fjöl-
mennu og voldugu þjóðum heims
væri nær að beita ofurkröftum
sinum að þvi að gera lifið þolan-
legra hér á jarðhnetti vorum en
að þreyta kapphlaup um tungl-
ferðir. öðrum þótti þetta dásam-
legasta ævintýri vorra tima.
Nú eru menn einu sinni enn
komnir úr langri ferð til tungls-
ins. Enn hafa nokkrir menn átt
en varir orðinn eins og skýjaglóp-
ur i staðinn. En það er eðlilegt að
beina huganum að þvi nú við ára-
mót, að liðna árið hefur verið við-
burðariktá marga lund á sviði al-
heimsmála og fengið mönnum
margt að hugsa. Ef til vill er of-
dirfskufullt að segja að við þessi
áramót sé friðvænlegra um að lit-
ast i heiminum en verið hefur um
nokkurt skeið, enda er kynslóð
hins kalda striðs tortryggin og
marghvekkt og trúir varlega, þótt
teikn sjáist á lofti, sem virðast
spá góðu.
Engu að siður hefur þvi verið
almennt fagnað, að margt hefur
gerzt á siðastliðnu ári, sem i svip
hefur orðið til þess að slaka á
strengdum taugum hins kalda
striðs milli valdaþjóða heims og
höfðingja þeirra. I fornum speki-
málum segir að hrisi vaxnir og
háu grasi séu þeir vegir manna i
milli, sem enginn treður. Með
töluverðri vongleði hafa menn
veitt þvi athygli að forustumenn
Ijölmennisþjóða hafa haft óvenju
mikla tilburði á liðnu ári til að
troða niður þvilikan ónytjagróð-
ur. Þeir hala farið i kynnisferðir
hver til annars og skipzt á vin-
mælum. Þá sa^tir þaö og miklum
tiðindum, að alþýðulýðveldið i
austri, með hátt i fjórðung mann-
kyns að baki sér, hefur setzt á
bekk með hinum sameinuðu þjóð-
um. Haldinn hefur verið góður
undirbúningsfundur undir ráð-
Ræða forseta íslands
1. janúar 1973
þess kost að horfa á alla jörðina i
sama svip, þennan litla hnött,
sem svifur i óendanlegum geimn-
um, reikistjörnuna bláu eða
geimskipið Jörð, með sina mörgu
og sundurþykku farþega um borð.
Með augum geimfaranna horfum
vér hinir einnig á þessa sömu sýn,
og hún ætti að glæða tilfinninguna
fyrir þvi að jörðin er ein og mann-
kynið eitt, eins og áhöfn á skipi,
og getur þá og þegar staðið and-
spænis tveimur kostum, að koma
sér saman eða farast ella. Það er
ekki um fleiri gististaði að ræða,
eins og Tómas Guðmundsson
kvað þegar fyrir löngu. Ef tala
má um einhvern boðskap eða
heimspeki geimrannsókna og
tunglferða, þá er það þetta, og
það er ekkert litið.
Ekki veitir af að halda til haga
þeim vonarneistum, sem hægt er
að koma auga á mitt i öllum þeim
hrakspám um framtið manns og
heims, sem yfir dynja sýknt og
heilagt. Þær eru að visu ekki nein
tilbúin grýla, háskinn vofir yfir,
en þess sjást lika greinil. merki
að mannkynið er að snúast til
varnar gegn þeim eyðingaröflum,
sem ógna heimkynni þess, jörð-
inni. Þetta sést bezt af þvi tákni
vorra tima, sem nefnist um-
hverfisvernd i viðasta skilningi,
það er verndun náttúrunnar i sin-
um margbreytilegu og samstilltu
myndum, sem gerir jörðina að
lifvænlegum bústað, og verndun
mannaverka og minja fyrri kyn-
slóða, sem gera hana að
skemmtilegri og fjölbreytilegri
bústað. Þetta á allt að haldast i
hendur. Annars skal ég ekki fjöl-
yrða um þetta efni, sem allir eru
að tala um alls staðar, og það eins
fyrir þvi þótt það sé fullkomlega
min skoðun að þetta, með öllu
sem þvi er tengt, sé mesta stór-
mál jarðarbúa og muni siðar
meir verða talin heimssöguleg
hreyfing á sama hátt og sitthvað
annað, sem látið er skipta mann-
kynssögunni i timabil. Það verður
talað um hina vistfræðilegu vakn-
ingu á tuttugustu öld.
Sá er og draumur margra
góðra manna, að einnig verði
hægt að tala um friðarsókn eða
friðarvakningu mannkynsins á
seinni hluta tuttugustu aldar,
enda væri sú vakning mjög ná-
komin hinni vistfræðilegu vakn-
ingu. Það er að visu ekki ráðlegt
að reyna að gera sig að spá-
manni, og verða þá kannski fyrr
stefnu um öryggismál Evrópu. Að
ógleymdu þvi,sem einna mestan
fögnuð hefur vakið hér á landi, að
sáltargerð hefur verið staðfest
milli Vestur- og Austur-Þýzka-
lands. Það var athyglisvert að
hér á landi fögnuðu allir glæsileg-
um kosningasigri þess manns
sem er frumkvöðull og höfuð-
smiður þessarar sáttargerðar,
hvar i flokki sem þeir stóðu.
Menn höfðu bundið miklar von-
ir við allt þelta og margt fleira af
stórtiðindum liðins árs, og gera
það enn, þótt önnur tiðindi og
dapurlegri hafi ekki látið sig
vanta. Þess er skemmst að minn-
ast að mönnum virtist friðargerð
i Vietnam-striðinu væri á næsta
leyti. Það átti að vera stærsta
jólagjöfin. En hér brustu vonirn-
ar enn einu sinni. Enn einu sinni
hafa kristnir menn haldið friðar-
hátið sina við dyninn af sprengj-
unum, er falla austur þar. Það
var átakanleg sönnun þess hversu
mikið skortir enn á að friður sé á
jörðu og velþóknun meðal manna.
Sá forni draumur en enn býsna
fjarlægur, en þó er enn sem fyrri
betur dreymt en ódreymt, eins og
fornkveðið er, og þrátt fyrir allt
verður enn að vona að úr rætist,
og þegar á allt er litið byrjar
þetta ár á ýmsan hátt með meiri
vonum og meira trausti til fram-
tiðarinnar en verið hefur oft áður.
En um leið verður oss Islend-
ingum hugsað til þess að vér er-
um allt i einu komnir i eins konar
landaTnæratogstreitu. Það er
framhald þess sem mest var
hugsað og talað um i fyrra, þegar
vér heilsuðum nýju ári. Það var
þá orðið öllum ljóst að draga
mundi til stórra tiðinda i sögu
landsins á árinu 1972, þeirra að
ekki yrði lengur beðið með að láta
koma til framkvæmda gamla og
yfirlýsta ákvörðun þjóðarinnar
um að helga sér viðara hafsvæði
kringum landið en vér höfum áö-
ur ráðið yfir. Sama markmið
vakti fyrir öllum landsmönnum i
þessu efni, þóttskoðanir hafi ef til
vill verið eitthvað skiptar á leið-
irnar að markinu, svo sem eðli-
legt er þegar um flókið og vanda-
samt úrlausnarefni er að ræða.
Einmitt þess vegna var þaö mikið
fagnaðarefni þegar alþingismenn
af ölium stjórnmálaflokkum
komu sér saman um ágreinings-
lausa ályktun um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar. Af atburðum
ársins 1972 hér á landi kynni sú
samstaða að verða lengst i minn-
um höfö. Ekkert sigurvænlegra
gat fylgt örlagarikri ákvörðun að
heiman. Siðan hefur margt i skor-
izt og vér erum mikilli reynslu
rikari. Fiskveiðilögsagan var
færð út hinn 1. september og það
hefur ekki reynzt neinn leikur að
fá hana viðurkennda. Auðsætt er
nú, að það mun þurfa að taka á
þolinmæðinni. En hvernig sem
þessi mál skipast, hljótum vér að
óska og vona á þessum nýársdegi,
að ekki rofni sú samstaða, sem
allir stjórnmálaflokkar náðu sin i
milli hinn 15. febrúar siðastliðinn,
hvort heldur blitt eða stritt oss
ber til handa á næstu mánuðum
eða allan þann tima, sem liða
kann þangað til takmarki voru er
náð. Með kappi og forsjá mun það
nást, þannig er rétt mál rekið.
I Darraðarljóðum standa þessi
merkilegu og skáldlegu orð: Þeir
munu lúðir löndum ráða, er út-
skaga áður um byggðu. Ef til vill
hefur hinn forni maður ort betur
en hann sjálfur vissi. Kannski var
hann bara að segja að Norðmenn
myndu brjótast til landa á eyjun-
um fyrir vestan haf. Þó eru það
hans verðleikar að auðgert er að
leggja miklu almennari skilning i
orð hans. Þess eru dæmi i ver-
aldarsögunni, að litt þekktar
þjóðir frá löndum sem kalla
mætti útskaga, færast allt i einu i
aukana, svo að hriktir i valdastól-
um þeirra sem höfðu áður jafnvel
kallað sig herra heimsins. Ekkert
væri þó fráleitara en að heimfæra
eitthvað slikt upp á oss Islend-
inga, sem aldrei höfum ætlað oss
að ráða löndum nema þessu eina,
sem vér tókum ekki frá neinum,
og þvi sem ver teljum réttilega
eiga að fylgja þvi.
Það er að segja, vér tók-
um það ekki frá neinum mönn
um, en forfeður vorir tóku það frá
Rán og Ægi og öðrum harðsnún-
um náttúruvættum norðursins,
tóku það i auðn og fjarska og
gerðu að mannabústað. Það er
þeirra sæmd og hrós og afrek, og
siðan niðja þeirra að hafa haldið
þar uppi mannabyggð og menn-
ingu fram á þennan dag. Og enn
er það ætlun vor að halda áfram
að byggja útskaga og teljum oss
hafa náttúrlegan og sögulegan
rétt til að nýta það bjargræði,
sem honum heyrir. Landhelgi
fyrri tiðar smáskipa, sem damlaö
var með ströndum fram, er fyrir
löngu orðin eins og hver önnur
rökleysa. Oss er nauðsyn að sjá
hag vorum og lifi i þessu landi
betur borgið, og það er skylda vor
og ásetningur aö varðv. náttúru
landsins og þar með lifriki Is-
landsmiða sjálfum oss og öðrum
til farsældar. Það verður þáttur
vor i hinni vistfræðilegu vakningu
og endurreisn, sem ég sagði áöur
að kennd mundi verða við þessa
öld.
En þó að vér byggjum útskaga,
er ekki þar með sagt að vér vilj-
um lifa i einangrun. Það er ekki
hægt að vera einyrki meðal þjóða.
Eins og allir aðrir hljótum vér að
leggja stund á að vera „heimsins
góðir borgarar”, eins og séra
Björn i Sauðlauksdal kvað þegar
hann var að rækta fyrstu kart-
öflurnar á Islandi. Það merkir
að vér viljum taka þátt i öllu góðu
samstarfi þjóða, og það höfum
vér sýnt i verki eftir þvi sem
ástæður hafa leyft. En það liggur
i hlutarins eðli, að af landfræði-
legum og sögulegum ástæðum
standa sumir oss nær en aðrir.
Það er eðlilegt og æskilegt að geta
rækt sem nánust menningar- og
viðskiptasambönd viö næstu ná-
granna vora. Hugur manna flýg-
ur nú viða. Margir, og ekki sizt
ungir menn, eru tortryggnir á hin
gamalgrónu forustulönd og for-
réttindalönd bæði austan hafs og
vestan. Áhugi þeirra og samúð
beinist fast að baráttu og þróun
hinna fátæku og fjölmennu þjóða,
sem byggja önnur jarðarhvel.
Þetta er eðlilegt og i fullu sam-
ræmi við vaxandi tilfinningu fyrir
þvi, á öld hraða og fjarskipta og
geimsigiinga, að jörðin sé ein og
mannkynið eitt. Enn má vitna i
gömlu visuna. Þeir sem útskaga
áður um byggðu, vanræktir og
rændir, skulu fá sinn rétt. Kol-
biturinn ris úr öskustó, og sjá,
hann er maður og með mannsrétt
eins og allir aðrir og getur ráðið
og mun ráða löndum eins og hver
annar. Það er engin furða þótt
menn heillist af að horfa á þetta
ævintýri vorra tima gerast og
vilji eiga sinn hlut i þvi. En ekki
ætti sá áhugi að þurfa að geta af
sér áhugaleysi um næsta ná-
grenni vort. Vér fslendingar höf-
um átt þvi láni að fagna að búa
við vinsamlegt nágrenni þjóða,
sem einnig standa oss næst að
uppruna og menningarháttum.
Það hefur i bili sletzt upp á vin-
skapinn við tvær miklar þjóðir,
sem vér höfum lengi haft náið
samneyti við og eigum margt gott
upp að inna. Fjarri sé mér að
gera litið úr alvöru þess ágrein-
ings, en ekki kemur mér til hugar
að þar dragi til vinslita til lang-
frama. Aftur mun gróa um heilt
þegar þessar gömlu vinaþjóðir
vorar eru tilbúnar að skilja rétt
vorn og nauðsyn og draga af þvi
réttar ályktanir i verki.
En þegar ég að þessu sinni
nefni ísland og nágrenni þess, er
ég einkum að hugsa um Norður-
lönd og samband vort og sam-
starf við þau og hugsa þá ekki sið-
ur til Færeyja og Grænlands en
annarra Norðurlanda. Ég geri
þetta svo sem i minningu þess að
á siðastliðnu ári var minnzt
fimmtiu ára afmælis Norræna
félagsins á Islandi. Þjóöirnar i
þessum löndum eru náttúruleg-
ir vinir vorir og samstarfsmenn,
vegna menningarskyldleika,
vegna nálægðar og þar með likrar
hnattstöðu, sem aftur veldur þvi
að saman fara hagsmunir á ýms-
an hátt, til dæmis að taka þeirra
sem eiga sitt undir þvi að auðlegð
fiskimiða i Norður-Atlanzhafi
verði varin til frambúðar. Sam-
staða norskra fiskimanna, Fær-
eyinga og Grænlendinga við oss á
þessu sviði hefur einmitt mjög
greinilega látið á sér bera nú upp
á siðkastið og búast má við að þar
verði framhald á. Þessar þjóðir
hafa eins og færzt nær hver ann-
arri. Málstaður vor á marga for-
svarsmenn á Norðurlöndum,
meðal annars sjálfan forseta
Finnlands, og slikt ber vel aö
meta, þótt sumum þyki rikis-
stjórnir frændþjóða vorra taka
sér helzt til góðan tima til um-
hugsunar. En þar mun vera á
margt að lita.
Annars er ekki þvi að leyna að
stundum heyrist talað með lltilli
virðingu um norræna samvinnu.
Liklega stafa slik ummæli yfir-
leitt af ónógri þekkingu á þvi sem
þessi samvinna hefur komið til
leiðar á fjölmörgum sviðum og
vér njótum góðs af, stundum án
þess að vita það. Hitt er athyglis-
verðara, að sumir þeir sem mik-
inn áhuga hafa á norrænni sam-
vinnu, bera einmitt nú nokkurn
kviðboga fyrir framgangi hennar
á komandi tið, vegna þess að ljóst
er að Norðurlönd fara nokkuð
hvert sina leið i utanrikis- og við-
skiptamálum. Innganga Dan-
merkur i Efnahagsbandalag
Evrópu hefur mjög vakið til um-
hugsunar um þetta. Reynslan á
eftir að sýna hver áhrif þetta hef-
ur, en margir munu vera þeirrar
skoðunar, að norræn samvinna og
samhygð ætti ekki að að þurfa að
biða hnekki. Það er hvort eð er
fyrst og fremst um menningar-
lega og félagslega samvinnu að
ræða. Norðurlönd eru menning-
arleg heild og eiga að halda fast
saman i þvi efni til ávinnings
fyrir alla. Og i þeirri heild eigum
vér Islendingar réttilega heima.
Það væri illa farið, sem ef til vill
er ekki örgrannt um, að tungu-
málagreining milli þessara þjóða
fremur skerpist heldur en hitt.
Sumum virðist, til dæmis hér á
Islandi og þó enn meira i Finn-
landi, ekki fyrir það sverjandi, að
ungu kynslóðinni þyki naumast
ómaksins vert að læra skandi-
naviskt mál til sæmilegrar hlitar
og telji sér hagkvæmara að læra
eitthvert heimsmál þeim mun
betur, til dæmis ensku, sem nú
sækir mjög fast á. Ég á bágt með
að sætta mig við að sú stund kunni
að koma innan skamms, að menn
af norrænu þjóðerni fara að telja
það sjálfsagðan hlut að talast við
og skrifast á á einhverju heims-
máli, enda mun vonandi ekki svo
verða. Þá gæti svo farið að vér
glötuðum fleiru sem verið hefur
oss sameiginlegt og snar þáttur i
allri sögu vorri frá upphafi, með
öllu þvi sem það felur i sér fyrir
þjóðmenningu vora.
Tólf eru á ári tunglin greið. Það
er satt og vist, þau fara greitt
yfir. Um áramót verður manni
hugsað til þess hvernig timinn lið-
ur. Hann stikar stórum, og á
göngu sinni hefur hann á þessum
siðustu tólf mánuðum eins og
endranær hrifið brott úr hópi vor-
um marga þá sem með oss heils-
uðu nýju ári i fyrra. Vér minn-
umst þeirra allra nú. Vér minn-
umstþess manns.sem i sextán ár
flutti þjóðinni nýárskveðjur af
þessum stóli, herra Asgeirs Ás-
geirssonar fyrrverandi forseta
landsins. Vér blessum minningu
Framhald á 15. siðu.