Þjóðviljinn - 30.05.1973, Page 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miftvikudagur 30. mal 1973
Að leysa bráðan vanda
Undanfarnar vikur og mánuði
hafa allmiklar umræöur farið
fram bæði i dagblöðum og i rikis-
útvarpinu um sjúkrahúsmál og
þá einkum borið á góma sá mikli
skortur, er læknar er á sjúkraús-
um starfa telja aö sé á vistunar-
rými fyrir hjúkrunarsjúklinga.
Nú hefur komiö út rit gefiö út af
heilbrigöis- og tryggingamála-
ráðuneytinu, rit sem nokkru ljósi
getur varpaö á þetta mál, en ritið
er tekið saman af dr. Kjartani
Jóhannssyni verkfræöingi i sam-
ráöi við höfund þessarar greinar.
Ritiö nefnist „Vistunarrýmis-
þörf heilbrigöisstofnana” og er
þar reynt að gera sér grein fyrir
þvi hvernig staöa islenzku þjóö-
arinnar I heild er hvaö þessi mál
snertir aöallega meö samanburöi
viö Noröurlandaþjóöir og svo á
hinn bóginn reynt aö gera sér
grein fyrir stööu einstakra lands-
hluta og byggöalaga I þessu sam-
bandi.
Hér er aö mestu leyti um sam-
anburöarkönnun aö ræöa og er
vert aö leggja áherzlu á þaö, hins
vegar tel ég aö slikur samanburö-
ur sé sjálfsagöur og mjög liklegur
aö vera réttur, þvi aö skýrslur um
sjúkdóma og dánarmein eru mjög
hliöstæöar hjá okkur og grann-
þjóöum okkar, og þunginn á heil-
brigöisstofnanirnar ætti þvi aö
vera mjög svipaöur hér og þar.
1 skýrslunni er slðan sett fram
tillaga aö staöli fyrir vistunar-
rýmisþörf miöaö viö 100 þús. ibúa
og er sjúkrahúsum fyrir bráöa-
sjúkdóma þar skipt i lyflækning-
ar, handlækningar, kvensjúk-
dóma og fæðingarhjálp, barna-
lækningar, ýmsar sérgreindar
lækningar svo sem háls-rnef- og
eyrnalækningar, auknlækningar,
geislalækningar og loks geðlækn-
ingar.
Hjúkrunar- og endurhæfingar-
heimilum er skipt niöur i almenn
hjúkrunarheimili, hjúkrunar-
heimili fyrir geösjúka og sérstak-
ar endurhæfingardeildir, og loks
eru talin vinnu- og dvalarheimili,
sem annars vegar skiptast I fá-
vitahæli, sérstakar geöveilustofn-
anir og drykkjusjúklingahæli og
hins vegar I dvalarheimili fyrir
aldraöa og öryrkja.
Um skiptingu þeirrar þjónustu
um landið sem staöallinn gerir
ráö fyrir er siöan rætt ýtarlega og
gert ráö fyrir þvi, aö hinn
almenni hluti sé veittur í heima-
byggö, þ.e.a.s. eftir landshlutum,
þannig að er gert ráð fyrir þvi aö
til heimabyggðarþjónustu teljist
meginhluti almennra lyflækn-
inga, handlækninga og fæöingar-
hjálpar, öll almenn hjúkrunar-
vistun og öll almenn dvalarheim-
ilisvistun. Meö möndulþjónustu
er siðan átt við sérstaka þjónustu
sem aöeins er veitt á sjúkrahús-
um I Reykjavik og á Akureyri,
jafnframt þeirri þjónustu sem
þessi sjúkrahús veita heima-
byggð, og með höfuöborgarþjón-
ustu er siðan átt viö ýmiss konar
þjónustu, sem aöeins veröur veitt
á einum staö á landinu fyrir allt
landiö.
Samkvæmt þessari skiptingu er
gert ráð fyrir þrenns konar viö-
miöunarsvæöum viö mat á vist-
unarrýmisþörf svæöanna. I
byggöarlögum utan Reykjavikur
og Akureyrar miöast vistunar-
rýmisþörfin viö heimabyggða-
þjónustugreinarnar fyrir tilheyr-
andi svæöi, á Akureyri miöast
vistunarrýmið viö þörfina fyrir
heimaþjónustu i héraöinu, þörf-
ina fyrir möndulþjónustu af
möndulsvæöi sjúkrahússins, og i
Reykjavík miöast vistunarrýmið
viö þörfina fyrir heimaþjónustu i
héraöi aö viöbættri þörf fyrir
möndulgreinar og þörfinni fyrir
þær landsgreinar, sem taliö er að
ekki eigi að vera nema á einu
sjúkrahúsi.
1 framhaldi af þessum skýrsl-
um er hægt aö gefa yfirlit yfir til-
tækt vistunarrými og áætlaða
þörf á árinu 1971 eftir þeirri
svæöaskiptingu, sem aö framan
hefur verið rakin.
Sú athugun, sem hér hefur ver-
iö gert grein'fyrir,gefur til kynna
eftirfarandi:
1. Þaö skortir ekki sjúkrarými
fyrir sjúklinga meö bráöa
sjúkdóma likamlegs eöiis
þegar litiö er á landið sem
heild, enda þótt nokkur frávik
séu þegar litiö er á einstök
svæöi.
2. Þaö skortir ekki vistunarrými
fyrir sjúklinga á almennum
hjúkrunarheimilum.
3. Þaö er veruleg þörf fyrir auk-
iö rými á geösjúkrahúsum.
4. Þaö er veruleg þörf fyrir aukiö
rými vegna geöhjúkrunar-
sjúklinga.
5. Þaö er veruleg þörf fyrir aukiö
rými vegna geðsjúklinga sem
þarfnast sérstakrar gæzlu og
drykkjusjúklinga.
6. Þaö er verulegur skortur á vist-
unarrými á dvalarheimilum
fyrir aldraöa.
Niöurstaöa þessarar skýrslu
þykir ef til vill koma I bág viö
skoðanir þeirra manna sem hafa
talaö og ritaö mjög um skort á
hjúkrunarrými i Reykjavik
undanfarnar vikur, en sé máliö
aögætt ofan I kjölinn er siöur en
svo að svo sé. Skortur á vistunar-
rými fyrir aldraöa hefur gert það
aö verkum, aö þrýstingur aldraðs
fólks inn á hjúkrunarstofnanir af
öllu tagi hefur oröiö miklu meiri
en annars heföi veriö og fyrir
bragöiö hafa hjúkrunarstofnanir
yfirfyllztog lokazt af þessum sök-
um. Þessi þrýstingur leiöir svo
áfram upp I sjúkrahúsakerfiö
allt, þar sem hjúkrunarheimilin
geta ekki sinnt þvi hlutverki sinu
aö taka viö hjúkrunarsjúklingum
frá sjúkrahúsunum og þannig
hefur myndazt sá flöskuháls sem
svo áberandi er nú i sjúkrahúsun-
um i Reykjávik.
Ofan á þetta hefur svo bætzt
það aö heilar deildir i sjúkrahús-
um á Reykjavikursvæöinu hafa
staðið ónotaöar vegna starfs-
fólksskorts og loks kom þaö álag
sem varð á sjúkrahúsin viö það aö
flytja sjúklinga af sjúkrahúsi
Vestmannaeyja tii Reykjavikur
og aðra þá Vestmannaeyinga sem
vegna þessara flutninga þurftu á
meiri aðstoö og hjálp aö halda en
ef þeir heföu getað dvalizt áfram i
sinum heimahúsum i Vestmanna-
eyjum.
Þaö er augljóst, aö hér þarf að
gripa til ráöstafana sem koma i
gagniö innan nokkurra mánaöa
en þaö nægir ekki aö gera ráð-
stafanir sem bæta úr eftir 2 eða 3
ár.
Enda þótt Vestmannaeyingar
af Sjúkrahúsi Vestmannaeyja og
aörir sem hjúkrunarvist þurfa fái
inni i Hjúkrunarheimili Reykja-
vikurborgar á Grensási þá leysir
þaö ekki vandann, og þaö leysir
heldur ekki hinn bráða vanda aö
byggja B-álmu Borgarspitalans
sem hjúkrunardeild þvi sú deild
gæti aldrei oröið aö gagni fyrr en
á árinu 1976.
Hér þarf þvi aö fara aðrar leiðir
og þaö var ætlun þessarar greinar
aö benda á leiöir, sem ég tel aö
eigi aö fara og séu þær einu leiöir
sem geti bætt úr ástandinu á
þessu ári.
Það er aö sjálfsögöu viöar en á
Islandi sem mál af þessu tagi
hafa komiö upp, bæði hvaö snertir
það aö bæta úr brýnni nauðsyn
hvað snertir vistun sjúklinga og
einnig þaö að bæta úr brýnni hús-
næöisþörf á sjúkrahúsum fyrir
stoðdeildir svo sem röntgendeild-
ir, rannsóknadeildir og aöra þjón-
ustu af þvi tagi.
Stór fyrirtæki erlendis hafa
gert smiöi bráöabirgöahúsnæöis
af þessu tagi aö sérgrein sinni og
viröist eftir athugun Sviþjóð vera
þar allmikiö á undan a.m.k. eru
þeir hvaö verö og gæöi snertir
samkeppnisfærir við stórfyrir-
tæki á meginlandi Evrópu.
Fyrir skömmu geröi ég mér
ferð til Stokkhólms til þess að
kynna mér þessi mál sérstaklega
og var sú ferð raunar farin i sam-
ráöi við bæjarstjórann i Vest-
mannaeyjum, Magnús Magnús-
son,og forráðamenn Rauöa Kross
Islands.
Þaö er skemmst frá aö segja af
þessari ferö, aö hún sannfæröi
mig um þaö aö við eigum að nota
þá tækni og þekkingu á þessu
sviði sem til er i Sviþjóö nú til
þessaðleysa okkar bráöa vanda i
sambandi viö sjúkrahúsmál, en
viljum við siðan leysa bráða-
birgöahúsnæöið af hólmi siöar þá
þarf það'aö vera meö betri undir-
búningi heldur en tíökazt hefur
um sjúkrahúsbyggingar hér á
landi til þessa. Þaö er fyrirtækiö
Oresjö-Wallit AB i Sviþjóö sem er
brautryðjandi á þessu sviöi i Svi-
þjóö, og þetta fyrirtæki hefur þeg-
ar byggt einingahús ekki aðeins
einbýlishús eins og þau sem flutt
verða til Islands heldur einnig
barnaheimili, iþróttahús, skrif-
stofuhúsnæði, rannsóknastofur,
sjúkradeildir og ibúöir fyrir aldr-
aöa.
Hér er ekki um að ræða ein-
ingahús i smáum einingum,
heldur eru einingarnar stórar og
hálf og heil berbergi fullbyggð og
flutt á járnbrautum og skipum
eins og gámar væru.
A þeirri ferð minni til Sviþjóðar
sem fyrr greinir skoöaði ég nokk-
ur slik hús og vil nú lýsa þeim
stuttlega.
Við Karolinska Sjukhuset i
Stokkhólmi skoöaöi ég viðbótar-
byggingu sem byggö hefur veriö
við geðdeildina þar. Þetta er
bygging á tveimur hæöum og er
byggingin 10,5x63,9 m, eða sam-
tals um 1340 flatarmetrar á báö-
um hæöum.
I þessari byggingu er á neðri
hæð göngudeild fyrir geðsjúk-
linga i 2/3 hlutum hússins, eöa á
u.þ.b. 400 fermetrum,og vinnu-
þjálfun geðsjúklinga á 1/3 eða
u.þ.b. 200 fermetrum. A efri hæð
er endurhæfingardeild þ.e. leik-
fimissalur og æfingaklefar ásamt
bööum á um 200 fermetra rými,
ritaraaöstaða og fyrirlestrasalur
á um 200 fermetra rými og starfs-
herbergi fyrir félagsráðgjafa,
sálfræöinga og ýmiss konar ann-
að starfsliö á um 200 fermetra
rými.
Húsnæðið ber ekki á sér svip
bráðabirgöahúsnæðis, hljóöein-
angrun milli herbergja er mjög
góð og þaö starfslið sem ég ræddi
viö var mjög ánægt með starfsað-
stööu sina. Þessi deild var tengd
með lokuöum gangi viö aðal-
spitalann.
A þaö ber að minna aö hér var
um að ræöa tveggja hæða bygg-
ingu og eru slíkar byggingar
leyföar i Stokkhólmi meö skilyröi
um stigahús á báöum endum.
Riksförsákringsvarket I Svi-
þjóö sem er tryggingastofnunin
sænska rekur nokkur sjúkrahús
fyrir hjúkrunar- og endurhæf-
ingarsjúklinga og stærsta sjúkra-
húsiö af þeirri tegund er i Nynás-
hamn u.þ.b. 60 km suður af
Stokkhólmi. Þar var á s.l.
ári byggð viðbótar-bygging meö
þessum hætti sem hér hefur verið
nefnd og er þar rými fyrir 100
sjúklinga.
Þarna er um að ræöa tveggja
hæöa byggingu mjög svipaöa
þeirri sem fyrr er lýst i Stokk-
hólmi. 1 upphafi var gert ráð fyrir
aö byggja þarna 160 sjúkrarúm
og var kostnaöaráætlun um þaö
10 milj. króna sænskra. Þetta
þótti dýrt og þá var fariö aö at-
huga meö hvaöa móti mætti
byggja á ódýrari hátt og hnigiö
var að þvi ráöi aö lækka staöal
þann sem upphaflega haföi veriö
ákveöinn svo sem aö hafa snyrti-
herbergi meö hverju herbergi, og
þar aö auki var ákveöiö að fækka
sjúkrarúmum niöur i 100 sem ým-
ist væru á eins eða tveggja manna
herbergjum.
Eftir ýtarlegar athuganir sem
lýst er I grein i blaðinu „Sjukhus-
et” nr. 5 var ákveðiö aö taka til-
boöi Wallit AB og byggja eftir
þeirra aöferð. Kostngöaráætlun
nam 2 milj. sænskra króna.
Það er skemmst frá að segja,
að pöntunin á þessu sjúkrahúsi
var gerð um mánaðamótin
október—nóvember 1971, en hús-
næðið varö tilbúiö til að flytja inn
i 1. mai 1972, eða 6 mán. eftir að
ákveðiö haföi verið aö fara þessa
leiö.
Ég skoöaði þetta sjúkrahús,
sem tengt er aðalbyggingum með
lokuðum gangi. Eins og fyrr sagði
er um aö ræða tveggja hæða
byggingu, og eru tvær sjúkra-
deildir á hvorri hæð, 25 sjúklingar
á hvorri deild og ýmist einn eða
tveir sjúklingar i herbergi. Hand-
laug og fataskápar eru i hverju
herbergi og auk þess tæki fyrir
hringingu og viðtal við hjúkrun-
arkonu á vaktherbergi, en þaö
eru ekki snyrtingar við herberg-
in.
Snyrtingar- og baöherbergi eru
þvi sameiginleg, en öll þannig aö
sjúklingar i hjólastólum geta at-
hafnað sig þar. Setustofa er ekki
fyrir deildirnar, hún er i sam-
eiginlegu húsnæöi aðalhússins og
matur kemur að úr aöaleldhúsi.
Lyfta er á milli hæöanna og var
hún innifalin i þeim kostnaði sem
fyrr greinir, 2 milj. króna.
011 gerð húss og innréttinga
virtist hin vandaöasta svo og gerð
glugga.
Þaö var álit þeirra sem sýndu
mér húsiö á staðnum, aö það væri
mjög hentugt til þeirrar starf-
semi sem þar er rekin og að
kostnaðurinn viö hvert sjúkra-
rúm væri a.m.k. 2svar sinnum
lægri en ef byggt hefði veriö með
venjulegum byggingamáta, auk
þess sem tekizt hefði að fá húsiö i
notkun a.m.k. 1 1/2—2 árum fyrr
en ef byggt heföi verið með þvi
móti.
Loks fór ég og skoðaöi sérstaka
hjúkrunardeild fyrir erfiöa hjúkr-
unarsjúklinga, sem byggö var
meö þessu móti fyrir 6 árum viö
Lövenströmska Sjukhuset utan
viö Stokkhólm.
Þarna er um að ræöa hjúkrun-
areiningu með 50 sjúklingum i
tveimur deildum, þ.e. 25 sjúkling-
ar á deild og voru þeir vistaöir i
tveggja og fjögurra manna her-
bergjum. Þessi deild var á einni
hæö og auk legudeilda var sérstök
litil álma fyrir endurhæfingu,
læknisaöstöðu og aðstöðu fyrir
annað starfsfólk.
Þessi deild var i engu frábrugö-
in venjulegri sjúkradeild, þar var
súrefni og sog viö hver. rúm, öll
rúm stóðu þannig að að þeim
mátti komast frá báöum hliðum,
og starfsaðstaða hjúkrunarliös
var aö þvi er virtist góð.
Þrátt fyrir 6 ára notkun var
ekki aö sjá meira slit en gengur
og gerist á sjúkrahúsum.
Ég haföi ekki tækifæri til aö
skoöa sérstakar deildir, svo sem
rannsóknastofur eöa röntgen-
deildir og þaðan af siöur aörar
tegundir húsa, sem þessi fyrir-
tæki hafa byggt svo sem barna-
heimili, skóla og skrifstofur.
Flestir segja sem svo, þegar
rætt er um bráðabirgöabygging-
ar, aö þaö þýöi ekki aö byggja
þær vegna þess aö þær séu aldrei
byggðar til bráöabirgöa, þær séu
alltaf byggðar til frambúöar og
vill svo oft verða. Höfuðástæöan
til þess að öðru máli gegnir um
byggingar af þessari tegund en
aörar bráðabirgöabyggingar er
sú, aö hér er um aö ræöa hús, sem
ekki þarf að rifa til grunna þegar
byggt er varanlega heldur er
hægt að taka þau i sundur eftir
einingum og flytja þau til annarra
staða þar sem meiri not verða
fyrir þau þá.
Eftir þá tiltölulega litlu
athugun, sem ég gat gert i
ferðinni sem hér um ræðir,
hef ég komizt að þeirri niöur-
stööu, aö hér sé um að ræða mál,
sem þarf að athuga mjög gaum-
gæfilega og ég er þeirrar skoðun-
ar aö meö þessu móti megi leysa I
bili ýmiss konar vanda i heil-
brigöisþjónustunni, sem ekki
verður leystur meö ööru móti.
Þaö sem ég tel aö hægt veröi
að gera nú þegar á þessu ári og
mun leysa mjög mikinn vanda
a.m.k. hér á Reykjavlkursvæð-
inu er eftirfarandi:
1. Flytja inn tilbúiö hjúkrunar-
heimili fyrir 120 sjúklinga, og
koma þvi fyrir á lóð Borgar-
spitala eöa Landspitala (sunn-
an llringbrautar), svo aö þjón-
usta þessara sjúkrahúsa nýtist
fyrir heimiliö.
2. Reisa bráðabirgðahúsnæöi viö
Landspitalann fyrir Rann-
sóknastofu Háskólans i meina-
fræöi, sýklafræöi og veirufræöi
og stæöi það hús þar til rann-
sóknastofudeild sú sem Land-
spitalinn og Háskólinn hyggjast
byggja sameiginlega cr fuilbú-
in.
3. Flutt veröi inn bráðabirgöahús-
næöi, sem komiö yröi upp viö
Landspítala og viö Borgarspít-
ala i þvi skyni aö auka göngu-
deildarþjónustu þessara
sjúkrahúsa svo aö aöstaöa
skapist til rannsókna á sjúk-
lingum áður en þeir eru lagöir i
sjúkrahús, og þannig veröi
reynt aö nýta sjúkrarúm hinna
dýrari spítala eingöngu fyrir þá
sjúklinga sem þar þurfa nauö-
synlega aö dveljast.
Þær hugmyndir sem hér hafa
verið raktar eru ekki settar fram
sem skoðanir heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytisins
heldur á eigin ábyrgð og sama
máli gegnir um þann staðal sem
hér hefur veriö rætt um, um vist-
unarrýmisþörf, hann hefur ekki
verið staöfestur af ráðherra til
notkunar við áætlanagerð enn
sem komið er. Ég tel eðlilegt að
fram fari nákvæm kostnaðar-
áætlun um það, hvað aðgerðir af
þessu tagi mundu kosta og hve
langan tima tekur að koma þeim i
kring, og það sé siðan borið sam-
an viö þann kostnaö sem vitaö er
að er viö sjúkrahúsabyggingar af
þessu tagi og þann tima sem þær
taka.
Til aö fyrirbyggja misskilning
vil ég taka skýrt fram aö ég tel aö
hér sé um að ræða bráöabirgöa-
ráöstafanir og að aðrar áætlanir
um byggingar nýbyggingar viö
sjúkrahús i Reykjavik eigi að
halda áfram, en ég tel aö meö
þessu móti gefist meira svigrúm
til að leysa þann bráða vanda
sjúklinga sem á okkur hvilir og til
þess að undirbúa betur þau fram-
tiðaráform, sem eru um viðbætur
við þessi sjúkrahús.
Rvik. 24/5 '73.