Þjóðviljinn - 12.08.1973, Side 2

2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. ágúst 1973.
I.uis llunuel og Delphine Scyrig sem leikur eitt aöalhlutverkanna i nýjustu m.vnd incistarans.
timum er þjóðfélagið sjálft orðið
svo gegnsýrt af ofbeldi, að það er
orðið erfitt aö nota ofbeldið i list-
rænni tjáningu. Svo ég nota
kimnina.” —
Undanfarinn áratug hefur
Bunuel alltaf sagt um hverja nýja
mynd að hún væri sú siðasta. En
nú sagði hann: ,,Það verður ein
enn. Um hvað? Það veit ég ekki.
Það er undir þvi komið hvað mig
dreymir þangað til.” Og þetta er
ekkert grin. Jean-Claude
Carriére, hægri hönd Bunuels og
höfundar allra kvikmyndahand-
rita hans á seinni árum, hefur
sagt frá þvi hvernig raunveru-
legir draumar Bunuels fléttast
inn i verk hans. „Ég er ekkert
gáfnaljós, heimspekingur eða
uppalandi,” segir Bunuel.
Draumarnir i myndum minum
eru allir raunverulegir — Ég hef
aldrei komið fyrir táknum af
ásettu ráði i verkum minum. Ég
geri kvikmyndir um hluti sem ég
hef gaman af og vekja áhuga
Draumar Bunuels
í einni þekktustu kvikmynd Lu-
is Bunuel gegnir máltiðin mikil-
vægu hlutverki. t „Viridiönu”
setur hann nokkra betlara, hórur
og aumingja við langborð i lik-
ingu við málverk Leonardo da
Vincis af siðustu kvöldmáltiðinni.
Tötralýðurinn setur sjálfur mál-
tiðina á svið sem endurtekningu á
hinni upprunalegu kvöldmáltið
Krists, en hún er um leið hroða-
legt háð um hina borgaralegu
kvöldmáltið seinni tima og þær
venjur sem borgarastéttin hefur
skapað i kringum þessa athöfn.
Þetta eru ragnarök borgarastétt-
arinnar og þjóns hennar, kirkj-
unnar.
Nýjasta mynd Bunuels. Le
charme discret de la bourgcoisic
(sem hnoða mætti á islenzku i
Látlausir töfrar borgarstéttar-
innar) er að verulegu leyti byggð
upp i kringum hina borgaralegu
máltið. Það eina sem raunveru-
lega gerist i myndinni eru ótal
misheppnaðar tilraunir sex borg-
ara til þess að snæða fullkominn
málsverð.
Persónur myndarinnar eru
ambassadorinn i litlu S-Ameriku-
riki, vinur hans Francois, frú og
mágkona, og ungu fyrirmyndar
hjónin, sem eiga hið glæsilega
einbýlishús þar sem flestar mat-
málstilraunirnar fara fram.
Þessir sex fulltrúar borgara-
stéttarinnar hafa aðeins áhuga á
tveim málefnum, mat og kynlifi,
hvort tveggja algjörlega slitið úr
samhengi við þjóðfélagiö og um-
hverfið. Þau lifa i eins konar
kassa i þjóðfélaginu, og lifa ekki
lengur, nema þá til að halda i
heiðri nokkrum helgisiðum
nautnanna, matar og kynlifs, sem
frá fornu fari eiga að tilheyra
hinni æðri og töfrandi borgara-
stétt. Þegar þau eru ekki að borða
tala þau um mat. Siendurteknar
máltiðir eru fagurfræði
stéttarinnar, það er um að gera
að borða, ekki til þess að fá mat,
heldur til að sýna að maður geti
borðað á hinn eina fullkomna
hátt. Græðgi borgarastéttarinnar
er ekki matfrekja heldur ein-
göngu formsatriði, látbragð, sem
likja má við serimóniur fugla
þegar þeir heilsast eða fornar
japanskar tedrykkjuhefðir.
1. tilraun: Gestir koma i matar-
boð til ungu hjónanna, en af ein-
hverjum misskilningi koma þeir
einum degi of snemma. Og þá
fara allir i veitingahús i
grenndinni. Veitingastaðurinn er
auður og tómur og réttirnir
ódýrir, og borgararnir verða
óöruggir. Allt i einu heyra þeir
grát út i horni og komast að þvi að
veitingamaðurinn er dauður og
starfsfólkið situr grátandi i kring-
um likið. Gestirnir flýta sér á
burt; þetta er fyrsta og eina til-
raun þeirra til snæðings fyrir
utan sina eigin stétt, með öðru
fólki. Tilraunin að flytja mál-
tiðarhefðina i þjóðfélagslegt sam-
hengi misheppnast, þvi vertinn er
dauður. Hin borgaralega máltið
getureinungis fariö fram privat, i
litlum hópi eða i leynifélögum. Og
jafnvel innan eigin ramma
borgarastéttarinnar er, að þvi er
viröist, ómögulegt að fá frið til
heillar máltiðar, umheimurinn
truflar stöðugt, eða fólk kemur á
skökkum tima i boðin. Helgiat-
höfnin er að eyðileggjast enda
þótt þetta virðist allt mistök og
tilviljanir i bráðskemmtilegri og
fingerðri lýsingu Bunuels.
Le charme discret de la
bourgeoise er hvort tveggja i
senn, létt sem Mozart-tónlist og
grimm eins og leikrit eftir
Brecht. Hér að framan hefur
aðeins verið minnzt á þann þátt
myndarinnar sem á að gerast i
raunveruleikanum. En breytingu
frá veruleika til draums er aðal-
atriðiö i byggingu hennar. Þessi
skipti sýna skýrt fram á endalok
borgarastéttarinnar. Draumarn-
ir eru hlaðnir kviða, ógn,
byltingu. Fornar siðvenjur eru
lagðar niður og nýjar teknar upp.
I draumatriðunum fer Bunuel á
sinum alkunnu súrrealistisku
kostum og myndin er eitt
skemmtilegasta og hárbeittasta
verk hins aldna meistara.
Siðasti draumur myndarinnar
er draumur ambassadorsins.
Hann dreymir auðvitað matar-
veizlu i húsinu góða. Menn eru að
ræða um fyrrverandi nazista sem
sezt hafa að I landi hans i S-
Ameriku, um hungrið' i þriðja
heiminum og um ástarævintýri
þjónustustúlkunnar. En i miðju
átinu er hurðinni sparkað inn og
þrir menn vopnaðir vélbyssum
skipa fólkinu upp við vegg og
skjóta það siöan. Ambassadorinn
hafði þó af eðlisávisun falið sig
undir borði,en á siðasta andartaki
kemst upp um hann þegar byssu-
mennirnir sjá hönd hans teygja
sig upp á borðið eftir siðustu kjöt-
bitunum. Hann er staðinn að
verki með rauða lambasteikina i
munninum, og svipur hans
CAN DY—ITT— PASSAP — PFAFF
Verzlun Óla Blöndal, Siglufirði,
selur okkar landsþekktu vélar.
PFAFF
Verzlunin ^
Skólavörðustíg 1— 3
CANDY—ITT— PASSAP — PFAFF
Ambassadorinn (Fernando Ray)
og byltingastúlka.
(borgarastéttarinnar) þegar
hann er myrtur gefur til kynna
kurteislega undrun og svolitið
slæma samvizku yfir að hafa ekki
haldið alla borðsiði. En svo
vaknar ambassadorinn i svita-
baði og fer fram að sækja sér
dálitið nætursnarl (lambasteik
auðvitað) úr isskápnum.
t lok myndarinnar leggja hinir
sex hljóðlátu, töfrandi borgarar,
markvissir af stað eftir þjóð-
veginum — I átt að engu.
Það er vist, að mann dreymir
ekki um eitthvað fyrr en það er
orðið að sálrænu vandamáli. Það
er sömuleiðis vist að heila stétt
getur ekki dreymt um eitthvert
mál fyrr en það er orðið að
vandamáli, fyrr en þaö er sögu-
lega orðið kleift eða nauösynlegt
að breyta ástandinu. Byltingu
sem knýr fram nauðsynlega
breytingu með vopnavaldi, er þaö
sem borgarastéttina dreymir i
mynd Bunuels, á sama tima og
hún lifir óáreitt á ytra borði. Með-
vitund hennar er svo veik að hún
kemur aðeins fram ómeðvitað.
Og menn halda hugrakkir áfram
að borða, með smávægilegum
töfum og mistökum.
Það hefur greinilega komið
fram i viðbrögðum áhorfenda, að
borgararnir ætla að láta sér
nægja að gleypa myndina sem
hreina og klára skemmtun eða
grinmynd. Bunuel: „Þegar ég
var ungur var súrrealisminn of-
beldisfyllsta liststefnan i heimin-
um. Við notuðum ofbeldið sem
vopn gegn valdhöfunum. Nú á
minn. Tökum t.d. Viridiönu. Sem
barn dreymdi mig að ég ætti mök
við drottninguna á Spáni, sem var
mjög ljóshærð, föl, eins og háleit
nunna. Ég Imyndaði mér að ég
stælist inn i höllina, gæfi hennar
hágöfgieitthvertkrassandi dóp og
nauðgaði henni siðan. Viridiana
er er kristölluð úr þessum sjálfs-
fróunardraumi”
Bunuel var nýlega spurður að
þvi hvort hann færi mikið i bió.
„Já, já, en ég fer venjulega út
eftir stutta stund og alltaf um leið
og myndatökutæknin tekur yfir-
höndina og efnið verður auka-
atriði eða útundan. Auk þess er ég
heyrnarlaus og athugasemdir
minar of háværar. Mér var hér á
dögunum sussað út af myndinni
„Konungi konunganna”. Þegar
djöfullinn freistar Krists býður
hann honum skinandi bjarta gull-
borg I eyðimörkinni með fjölda
turna og hvelfinga. Ég sagði vist
stundarhátt: „Hann býður Kristi
Disneyland”: Stanley Kubrick er
maður að minu skapi og hefur
veriðþað lengi, ég dáist að mynd-
um hans. Nú sfðast Clockwork
Orange. Fyrir mér er þetta eina
myndin sem fjallar um hvað
nútimann þýðir i raun og veru, og
Kubrick tekst að nota ofbeldið til
listrænnar tjáningar. Og Roma
hans Fellinis, hreinasta stór-
mynd. Ég sendi honum heilla-
óskaskeyti. —
Það er alltaf verið að tala um
áhrif frá Goya i verkum Bunuels.
„Það er gervimennska. Gagn-
rýnendur tala um Goya af þvi að
þeir þekkja ekki alla hina
málarana, þeir þekkja ekki
heldur hina litriku og safamiklu
spönsku skáldsagnagerð. Þvi
miöur hefur ekki tekizt að skilja
menninguna frá efnahags- og
hernaðarvaldi.Voldugt riki getur
sýnt menningu sina og gert
annars flokks listamenn heims-
þekkta, eins og t.d. Hemingway,
en frægð hans er aðeins byggð á
bandarisku veldi. En magnleysi
Spánar hefur i för með sér van-
þekkingu heimsins á stórkostleg-
um bókmenntum.”
Bunuel býr i Mexikó ásamt
konu sinni (45 ára hjúskapur),
lifir einföldu lifi, drekkur minna
en áður, en keðjureykir -alltaf
stöðugt. „Þegar maður er 73 ára
skiptir það engu máli úr hvcrju
maður deyr, heldur hvernig. Ég
hræðist ekki dauðann. Ég er
hræddur við að deyja aleinn i
hótelherbergi, með töskurnar
opnar og vinnuhandrit á borðinu.
Ég verð að vita hvaða hendur
ljúka augum minum aftur.”
Þ.S. tók saman.