Þjóðviljinn - 15.12.1974, Blaðsíða 18

18 SÍÐA — ÞJOÐVILJINN Sunnudagur 15. desember 1974.
Frá því var skýrt hér í
blaðinu ekki alls fyrir
löngu að gerð hafi verið
könnun á hassneyslu
ungra reykvíkinga á aldr-
inum 18—24 ára og kom í
ijós að 23,9% aðspurðra
(eða freginna einsog sagt
er í könnuninni) hafi
prófað efnið, þar af tæp-
ur helmingur 10 sinnum
eða oftar.
Könnun þessi var gerð
af Þórunni Friðriksdóttur
og var lokaritgerð hennar
til BA-prófs í félagsfræð-
um. Frumkvæðið að gerð
hennar kom frá Æsku-
lýðssambandi Islands.
Leiðbeinendur Þórunnar
við rannsóknina voru þau
Þorbjörn Broddason lekt-
or og Hildigunnur ólafs-
dóttir afbrotafræðingur
sem bæði kenna við
námsbraut i almennum
Hér sést cannabis I nokkrum gerbum. Lengst til vinstri er glas meö söxuöu marijúhana, eöa grasi eins og neytendur nefna þaö gjarnan. t
litla glasinu eru marijúhanafræ, þá marijúhanaslgarettur, „joints”, og loks hassplata.
23,9% hafa reynt það
en almenningur telur það hættulegra en morfín
þjóðfélagsfræðum við Hl.
Við gáfum ádrátt um
aðdýpra yrði kafaðofan í
þessa skýrslu en tóm
gafst til i stuttri frétt og
skal nú staðið við það.
I inngangi skýrslu Þórunnar er
rætt um hina ýmsu vimugjafa,
tegundir og útbreiðslu. Þar segir
að ekki sé vitað hve lengi mann-
kynið hafi notað slik efni en það
hafi þó átt sér stað um þúsundir
ára. 1 upphafi var notkun þeirra
einkum tengd trúarathöfnum en
það hafi þó ekki verið algilt.
Notkun vimugjafa hefur verið
mjög breytileg eftir menningar-
svæðum: Evrópa svalg i sig
brennivin meðan asiubúar reyktu
ópium, i Afriku og vissum hlutum
Ameriku neyttu menn cannabis
(sem er samheiti yfir hass og
marijúhana) og i öðrum hlutum
Suður-Ameriku tuggðu menn
kókain.
Skýrt er frá gamalli munn-
mælasögu af suöur-ameriskum
uppruna þar sem segir að sólguð-
inn sem stofnaði Inkarikið hafi
gefiö mönnunum kókainið til að
metta hina svöngu, gefa veik-
byggðum kraft og láta hinn ó-
hamingjusama gleyma eymd
sinni.
Aðurnefnd skipting i menn-
ingarsvæði hefur þó riölast mjög
á þessari öid, einkum hér i
Norðurálfu. Ungt fólk hefur gefist
upp á að leita til áfengisins ef illa
horfir og taliö það svæfandi og
sljóvgandi. „Það vill efni sem
vikka út sjálfsvitundina og auka
þekkingu þess á sjálfu sér og hinu
innra llfi” eins og Þórunn segir.
Síöan gerir hún grein fyrir
helstu efnunum sem unga fólkið
leitaði til. Fyrir utan cannabis
nefnir hún peyote sem indjánar
notuðu mikið, teonanacatl sem
aztekar neyttu og meskalin en
þessi efni eru öll unnin úr svepp-
um, þ.e. eru náttúruleg efni. Til-
búin efni séu hins vegar LSD og
STP sem eru mun sterkari of-
skynjunarlyf. Þau tvö síðast-
nefndu eru skilgetin afkvæmi vis-
indanna og voru bæði fundin upp
á þessari öld.
Þvi næst rekur Þórunn sögu-
Blaöaö í
skýrslu
Þórunnar
Friöriks-
dóttur um
cannabis-
neyslu ungs
fólks
í Reykjavík
lega þróun cannabis og LSD og er
óþarft að fara út i þá sálma hér.
Hvaö er fíkn?
Næsti kafli er hins vegar mun
forvitnilegri en hann fjallar um
það hvort þessi tvö efni valdi á-
vana eða fikn, þoli eöa fráh.varfi.
Ekki hafa menn veriö á eitt sáttir
um hvernig bæri að skilgreina
þessi hugtök en eru þó sammála
um að skipta megi ávana i þrjá
flokka:
Likamlegur ávani lýsir sér i þvi
að neytandi efnanna verður háður
þeim llkamlega og likami hans
aðlagar sig þeim þannig að ef
neyslu efnanna er hætt koma i
ijós fráhvarfseinkenni, þ.e. lik-
amleg vanliðan af ýmsu tagi.
Andlegur ávani iýsir sér í þvi að
neytandinn verður andlega háöur
efnunum og ef hann fær þau ekki
koma i ljós fráhvarfseinkenni
sem lýsa sér I eirðarleysi, bráð-
lyndi, innri óró og þunglyndi. Er
oft erfiðara að vinna bug á þess-
um einkennum en likamlegum.
Félagslegur ávani gerir mest
vart við sig meðal ungra neyt-
enda efnanna þar sem neysla
þeirra er mest iðkuð i hóp, þ.e. er
nokkurs konar hópathöfn. Neyt-
andinn verður háður hópnum og á
erfitt með að slita tengsl sin við
hann. Oft reynist þetta erfiðara
þvi neytandinn hefur ekki mynd-
að nein tengsl við aðra hópa og á
þvi enga valkosti nema hópinn og
einveruna.
Þolmyndun er þannig háttað aö
mörg þeirra efna sem valda á-
vana mynda þol, þ.e. að stöðugt
þarf að auka skammtinn til að ná
sömu áhrifum. Þetta gerist þó
ekki með öll efni. Til dæmis er lítil
sem engin tilhneiging til þess að
auka skammtinn af cannabis en
LSD myndar þol nokkuð fljótt en
það hverfur einnig aftur mjög
fljótt þannig að eftir nokkurra
daga stöðuga notkun hverfa áhrif
þess.
Ávanamyndun þessara tveggja
efna er mjög umdeild en engin
sönnun hefur fundist fyrir þyi að
þau valdi likamlegum ávana eða
að likamleg fráhvarfseinkenni
geri vart við sig er neyslu er hætt.
Hins vegar getur cannabis leitt til
andlegs ávana að þvl leyti að eftir
stöðuga langvarandi notkun er
hægt að verða háður þvi sem
vimugjafa. Félagslegur ávani er
nokkuð algengur viö neyslu
beggja efnanna.
Eykur það sem
fyrir er
Næst fjallar Þórunn um aðferð-
ir við neyslu efnanna og sleppum
við þeim kafla en grlpum hins
vegar niður þar sem rætt er um á-
hrif þeirra. Skemmst frá að segja
eru þau mjög einstaklingsbundin
og breytileg frá einu skipti til
annars. Ahrif cannabis geta jafnt
verið mikil málgleði, kátína sem
þau að fólk steinþegi og hverfi
inn i sjálft sig. Sjón- og heyrnar-
skynjun breytist og eykst og einn-
ig geta áhrifin oröið óþægileg: ó-
ró, hræðsla, ruglingur og jafnvel
ofskynjanir. „Almennt má segja
að efnið auki það sálarástand sem
fyrir er”.
Mikið hefur verið bollalagt um
tengsl cannabis og afbrota. Þór-
unn vitnar til rannsóknar sem
gerð var i Bandarikjunum á
þessu og leiddi til þeirrar niður-
stööu að engin orsakatengsl væru
á milli neyslu þess og afbrota,
hvorki kynferðislegra né ann-
arra, þótt neysla og afbrot geti
farið saman.
Lítil kynskipting
i neyslu
Þá er komið að sjálfri könnun-
inni. Fyrst kannaði Þórunn hver
hefðu verið afskipti og reynsla
ýmissa stofnana hér á landi af
cannabis og LSD og rekur dóma
sem falliö hafa út af neyslu eða
dreifingu efnanna.
Þá var tekið slembiúrtak og 300
manns á aldrinum 18, 20, 22 og 24
ára i Reykjavík valin af handa-
hófi úr Ibúaskrá. Er það nálægt
þvi að vera 20. hver maður I
hverjum árgangi. Akveðið var aö
semja spurningalista sem siðan
var farið með heim til þeirra sem
valdir höfðu verið og þeir beðnir
að svara strax. Ekki náðist til
allra þeirra sem valdir voru og
féllu af ýmsum ástæðum 66 úr. Þá
voru eftir 234 og til þeirra náði
könnunin. Var hún gerð á siðari
hluta ársins 1973 og fyrri hluta
þessa árs.
Alls höfðu 56 freginna, eða
23,9%, reynt cannabis einu sinni
eða oftar, 6 eða 2.6% höfðu reynt
LSD og 10 eitthvað annaö en
cannabis, LSD eða áfengi. Þessi
hópur er svo I skýrslunni nefndur
„neytendur” en bent á aö það sé
ekki nákvæmt þar sem i þann hóp
falli allir sem reynt hafa efnið,
hvort sem það er einu sinni eða
100 sinnum. Venjulega er talað
um að neytendur séu þeir sem
neyti cannabis fjórum sinnum i
mánuði eða oftar, hinir eru kall-
aðir prófendur eða fiktendur.
Neytendurnir skiptast nokkuð
jafnt eftir kynjum, karlar hafa þó
Ivið hærra hlutfall, 25,4%, en kon-
ur 22.5%.
Flestir úr
kjarnaf jölskyldum
Þá er spurt um heimilisástæður
neytendanna og þar kemur ýmis-
legtforvitnilegt i ljós. Hæsta hlut-
fall hafa þeir sem búa með báðum
foreldrum, 31.4%, en þeir sem
búa með öðru, þ.e. eru frá svo-
nefndum „rofnum heimilum”,
eru 22.2%, þeir sem búa i sambúð
eru 16.7% og þeir sem búa einir
eða með öörum eru 23.1%. Þetta
stingur mjög I stúf við erlendar
kannanir eins og t.d. þá sem gerð
var i Osló áriö 1969. t henni kom
fram að þeir sem búa með öðru
foreldri hafa allt að helmingi
hærri neysluprósentu en þeir sem
búa með báðum. t könnun Þór-
unnar kemur einnig fram að
skilnaður foreldra virðist lltil á-
hrif hafa á neysluna.
Kannað var hvort þjóðfélagsleg
staða föður hefði einhver áhrif á
neysluna. Var unnin upp starfs-
greinaskipting sem greindi
starfsgreinar i þrjá flokka og var
meira tillit tekið til menntunar en
tekna. 22% neytenda áttu föður i
þriðju og lægstu stöðu, 25.3% i
annarri stöðu og 25.5% i fyrstu
stöðu þannig að neyslan virðist
ekki ráðast svo mjög af stöðu föð-
ur.
Athugaö var hvort útivinna eða
heimavinna móður hefði áhrif á
hlutfall neytenda og kom i ljós að
mæður 19 unnu úti en mæður 35
voru heimavinnandi. Af þessu
dregur Þórunn þá ályktun að
fleiri komi frá hinni hefðbundnu
kjarnafjölskyldu þar sem móðirin
vinnur eingöngu á heimilinu held-