Þjóðviljinn - 15.12.1974, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. desember 1974.
SVAVAR GESTSSON :
wmmmmmmmmmmmm^^^^^^^^^^^^^^^i^^^m^mm^mmm^^mmmmi^mmmwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmi^^mmm^mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmi^mmmmmmmmmmm^mmmmmmm^mmm^mmmmmwim^mmmmmmmmmmmmmmmm^^mm^i^^mm^^mmmmmmmm^m^m^m^mmmm^mmm^m^^^mmmmmmmmmmmi^mi
Fréttabréf um þjóðhátíð
Góöir islendingar!
Þiö minnist þess aö Island varö
fullvalda rlki 1. desember 1918.
Þiö og margir aðrir, einkum
námsmenn heima og erlendis,
minnast þessa dags og þá um leiö
áfanga sem áöur náöust og siöan
hafa náöst i sifelldri sjálfstæðis-
baráttu islensku þjóðarinnar. En
þrátt fyrir þær ánægjulegu end-
urminningar sem hljóta að vera
tengdar 1. desember er engu lik-
ara en sumir reyni aö gleyma
þessum degi — þeir láta hann
a.m.k. fram hjá sér fara sem sér-
stakan hátiöisdag. Fyrir nokkru
fór blaöamaöur eins Reykja-
vikurblaðanna á vettvang og
spurði fimm vegfarendur hvaö
heföi gerst 1. desember 1918. Einn
vegfarenda vissi hvað þá heföi
gerst—- hinir fjórir svöruðu ýmist
vitleysum eöa engu. Þessi
glymska er rökrétt framhald
þeirrar stefnu sem boöuð hefur
veriö og framkvæmd af stærstu
fjölmiðlum islendinga og áhrifa-
miklum stjórnmálamönnumj en
margt er óþægilegt i endurminn-
ingunni um 1. desember fyrir
greiða framkvæmd þeirrar
stefnu. 1. desember veröur ekki
minnst án þess að minna á full-
veldi og jafnvel hlutleysi, en slik
pólitisk orö ber aö varast aö hafa I
flimtingum á hátiðisdögum eöa
yfirleitt nokkurn timann — þau
eru hættulegur kommúnismi,
sem er eins og allir vita vond
stefna og háskaleg.
„Fúlir
þjóðníðingar”
Ennþá er gefið fri i skólum á Is-
landi 1. desember. Og vegna þess
að nemendurnir spyrja kennar-
ana, hverju þaö sæti,veit yngsta
kynslóöin okkar betur en aðrir af
þessum degi — þó fæstir úr henn-
ar hópi geri sér grein fyrir þvi
hvilikur áfangi náöist á þessum
degi fyrir 56 árum. Þó er á siöustu
árum jafnan fjallaö um sjálf-
stæðismálin i Háskóla Islands 1.
desember. Fyrir vikiö hafa
námsmennirnir við háskólann
veriö nefndir „fúlir þjóðniöingar”
i stærsta blaöi iandsins. Þeir
spyrja lika allskonar hreinskil-
inna spurninga um frelsiö, sjálf-
stæöið, lifiö. Þeim finnst ekki
samboöiö Islenskri þjóð eöa yfir-
leitt nokkurri þjóð aö hafa er-
lendan her i landi sfnu. Ég er
þeim hjartanlega sammála.
Islenskum námsmönnum hefur
þótt súrt i broti að sitja óbættir
undir þvi oröbragði stærsta blaös
landsins aö vera kallaöir „fúlir
þjóöniöingar.” Þeir hafa leitaö til
dómstóla og beöiö um að þessi
smánarlega nafngift verði send
aftur heim til fööurhúsanna. Þeir
höföa meiöyröamái. En sá sem
ber ábyrgö á þessum andstyggi-
legu ummælum fær harla kurteis-
ar móttökur dómstólanna.
Þegar dómar eru þannig upp
kveönir og þegar þjóðin hefur
ekki lengur i minni hvað henni er
dýrmætast sem sjálfstæöri þjóö
er augljóst aö hún er tæpast full-
valda i sjálfri sér þó hún sé þaö aö
formlegum hætti. Enda hefur
þjóöin veriö dáleidd og „höndin
sem hlifir oss,/ hún er ekki sink: /
hún hefur gefið oss fleira/ en
hrekkjóttan villimink/ og rottu-
hreiöur borgmeistarans/ af
Rinkydink,” eins og Jóhannes úr
Kötlum oröaöi það i kvæöinu um
Sóley sólu fegri.
En þvi ekki aö ýta viö þjóöinni,
vekja hana, frelsa úr feigöarsöl-
um þar sem hún nú baðar sig i
betlidölum svo enn sé vitnaö i Jó-
hannes? Þvi ekki að segja henni
sannleikann umbúöalaust, fletta
ofan af lygunum, hræsninni og
heimskunni? Þvi ekki aö stööva
feigðarflaniö i klærnar á ame-
riska finngálkninu?
Vissulega hefur oft veriö reynt
aö vekja,en frjáls menning er svo
sérkennileg að hún veitir okkur
ekki öllum sama rétt til þess aö
segja sannleikann. Sá sem er rik-
astur getur sagt mestan sann-
leika — en hann lýgur lika lang-
mest. Þó hefur það óneitanlega
stundum borið viö að nærri tækist
aö rifa af þjóöinni álagahaminn
og losa hana úr faðmlögum vift
Sám gamla Bolason; stundum
hefur tekist aö opna feigöarsalinn
svo sem eins og i hálfa gátt. Ég
ætla aö rifja upp söguna af þvi
hvernig það gerðist.
Þaö var sumarið 1971 aö vift
fengum til valda á Islandi rikis-
stjórn, sem sagöist vilja senda
herinn úr landi. Það var alveg
ótvirætt tekiö fram i svokölluöum
málefnasamningi rikisstjórnar-
innar. Stjórnin var mynduö i júll-
mánuöi 1971 og yfirlýsingar ráft-
herranna voru allar samhljóöa.
Þegar leiö á haustiö og ihalds-
pressan haföi sent frá sér nokkrar
miljónir eintaka inn á heimilin fór
utanrikisráðherrann aö draga
nokkuð i land, en sagöi opinber-
lega: Ég ætla að athuga málið, en
innan rikisstjórnarinnar sagöi
hann alltaf eins og ræöumaöur á
útifundi: Herinn burt! Þannig
m jakaðist máliö áleiöis þangaö til
á sl. vetri, fyrir réttu ári eöa svo,
aö bandariskir embættismenn og
ráðherrar komu til landsins og ut-
anrikisráðherrann gerði þeim
grein fyrir þvi að ástandiö væri
þannig i rikisstjórninni aö ekki
væri ósennilegt aö hún neyddist
tilþess aö standa við fyrirheit sin.
Þetta fundust bandarikjamönn-
unum vondar fréttir — þeir höföu
heldur aldrei kynnst þvi aö rikis-
stjórn þyrfti að standa 'við fyrir-
heit sin. Bandarikjamennirnir
sögöu vinum sinum i stjórnarand-
stööuflokkunum þessi fáheyröu
ótiöindi og vinirnir hugsuðu sitt
áhyggjufullir og vonsviknir. Um
sama leyti stóö yfir undirbúning-
ur aö 1. desembersamkomunni i
Háskóla Islands, 1. desember
1973. Þar kom til átaka nilli
prófessora og stúdenta — fulltrú-
ar stúdenta gengu fram yst á
vinstri kanti eins og þeir eru van-
ir, en prófessorar voru hægra
megin eins og þeir eru vanir.
Stúdentar komu sinu fram, en
prófessorar vildu hefna sin. Bar
það þvi upp jafnsnemma aö fá-
einir háskólakennarar voru mjög
i sárum vegna afstööu stúdenta
og aö vinir bandarikjamanna
bjuggu sig undir þau firn aö rikis-
stjórn Islands stæði við orð sin.
Svo þessir hræddu menn fóru aö
skrifa.
Þjóðin skrifaði
Og svo fór þjóöin aö skrifa. Hún
skrifaöi og skrifaði. 1 þetta skipti
voru ekki afrituð forn kvæöi,
fornar sögur, eða sagnir af ein-
kennilegum mönnum, draugum,
áifum og huldufólki. Þessi þjóö
sem einlægt haföi verið aö skrifa
þess háttar þjóölegan fróöleik og
kerlingabækur fór nú aö skrifa
nafniö sitt. 55 þúsund Islendingar
báöu Sám gamla Bolason aö vera
lengur á Isiandi.
Þegar maöur lítur yfir íslands-
söguna viröast Islendingar ein-
lægt hafa veriö skrifandi. En hin
siöari árin, er landar okkar
fóru aö byggja hús uröu
flestir afar pennalatir — en
það var eins og stífla brysti
þegar menn áttu aö fara aö
skrifa nafniö sitt undir bænar-
skjaliö um áframhaidandi veru
hersins. Og þaö var einnig
blátt áfram kostuiegt að sjá
hversu margir annars værukærir
borgarar hlupu um allt Island til
þess aö biöja um þessar undir-
skriftir. Þéttholda frúr i vestur-
bænum stukku upp úr frystikist-
unum eins og ballettdansmeyjar
og sóttu undirskriftir á ystu nes
og i innstu vikur. Feitlagnir for-
stjórar beinlinis skoppuöu meö
listann um landiö eins og lömb á
vordegi.
Stöku sinnum rákust vikaliprir
sendiboöar á fólk, sem þráaöist
viö. Báru menn þvi viö, aö ekkert
gagn væri i þessum her til varnar
fyrir Islendinga, hann væri hér
aöeins til þess aö verja banda-
rikjamenn. Safnarar spuröu þá
hvort menn vildu heldur rúss-
neska herinn. Oftast hreif þessi
ábending. Stöku þrjótur sem ekki
skynjaði sinn vitjunartima neit-
aöi á vinnustað sinum aö skrifa
undir plaggið. Hann var þá kall-
aöur inn á skrifstofu forstjórans
og beöinn um að skrifa, meö orö-
um eins og „Liklega hefur þetta
fariö fram hjá þér, vinurinn.”
Þeir sem ekki létu undan Rússa-
grýlunni og atvinnukúgunum
voru sem betur fer miklu fleiri en
hinir — en slikum er hvort eö er
ekki viöbjargandi. Þaö eru
kommúnistarnir.
Þaö varð einnig áhyggjuefni
vinkvenna minna úr frystikistum
vesturbæjarins og forstjóra Arn-
arness og Laugaráss, aö mitt i
áróörinum fyrir undirskriftunum
tók aö bera á þvi að menn neituöu
aö skrifa undir vegna þess að
þeim fannst aö ameriski herinn
væri ekki nógu öflugur. Bram-
boltiö með undirskriftirnar heföi
þvi aöeins eitthvaö aö segja aö
hermönnum yrfti fjölgaft mjög
verulega og þeir búnir öflugri
vopnum. Þegar þessi hugsunar-
háttur hafði gert vart viö sig meö-
al nokkurra einstaklinga var þvi
heitiö I einu Reykjavikurblaö-
anna að flokkur þess myndi beita
sér fyrir fjölgun I hernum. Og þá
létu fórnarlömb móðursýkinnar
undan — nú sáu þau fram á aö
fleiri hermenn til þess að verja
sig; her fyrir framan sig, aftan
sig, i sér og á sér — og þeir skrif-
uöu undir.
Þeir skrifuöu undir ásamt 55
þúsund öörum islenskum rikis-
borgurum. Svoþegar allt var búið
var nöfnunum raöaö á nýmóöins
tölvuskrár og spólur, siöan var
listunum stungiö niöur i kistu,
sem „aðstandendurnir” báru á
milli sin inn I alþingishúsiö. Og
þar meö var skellt aftur feigöar-
sölunum — þvi nú hef ég sagt ykk-
ur söguna um það hversu tókst að
rifa þá sali i hálfa gátt, og hvernig
þeim var lokaö aftur.
En næst, i þessu fréttabréfi
minu frá Islandi fyrir áriö 1974
ætla ég að segja ykkur frá þvi
sem viö reyndum til þess aö halda
dyrunum opnum, til þess aö
benda þjóöinni á þann háska sem
i þvi gæti falist aö skrifa undir
bænarskjal um veru hersins.
Flökurt
Við fluttum viövaranir og
áminningar. Sögöum aö þaö
heföu lika veriö tölvuskrár og
Votergeit-spólur annars staöar.
Sögöum aö þaö væri ekki samboð-
ift þjóöinni að senda slikt plagg
frá sér á 11 hundruö ára afmæli
Islandsbyggöar. Sem betur fer
tóku fleiri tillit til þess sem viö
sögöum, en þeir sem höföu gengiö
dávaldinum mikla á hönd skrif-
uöu og skrifuðu nöfnin sin undir
skjaliö. Orö okkar náöu ekki til
þessa fólks. Þá reyndum viö aö
vekja það meö baráttukvæðum,
efta með þvi aö vitna i þjóðskáldin
eins og til dæmis þetta erindi úr
Jörundi Þorsteins Erlingssonar:
„Ó„ Friörik minn sjötti, þú
sefur nú vært,
og sofðu i eilifri ró!
þvi aldreí var þrælsblóö svo
þrælshjarta kært,
sem þvi, er i brjósti þér sló.
En gott var þú fékkst ekki
flokkinn aö sjá,
sem færöi hjer Jörundi nið,
þér heföi oröiö flökurt aö
horfa þar á
svo hundflatan skrælingjalýö.”
Ekki einu sinni þetta ljóö ýtti
vift svefngenglunum,og þegar leið
á voriö kom i ljós aö okkur yröi
stefnt fyrir dómstólana fvrir aö
vera uppi meö svona kjafthátt.
Ég get ekki neitað mér um að
segja ykkur frá þvi I þessu frétta-
bréfi, að blaðamanni Þjóöviljans
var stefnt fyrir þetta kvæöi fyrir
hönd Þorsteins heitins Erlings-
sonar.
Þannig tókst okkur ekki að
koma hernum I burtu I þessari
lotu. En þá hefst önnur lota og
hún stendur enn og mun standa
lengi enn. Hún er háö hvarvetna
meðal annars fyrir dómstólunum.
Þangað var semsé stefnt einum
12 mönnum fyrir meiöyröi, eða
réttara sagt fyrir þaö hafa þoraö
að segja sannleikann. Sannleik-
urinn er sagna verstur aö mati
þeirra manna sem helst af öllu
vilja gleyma fullveldisdeginum.
Sannleikurinn er meiöandi, sá
sem segir sannleikann skal lög-
sóttur fyrir meiöyrði.
Fyrsta ritskoðunin
Af þvi aö 1. desember er sögu-
legur minningardagur er sjálf-
sagt aö rifja þaö upp hér, eins og
þeim mönnum til varnar sem nú
vilja útrýma sannleikanum meö
dómsoröum, aö þaö er ekki ný
bóla, að þaö sé óvinsælt aö segja
satt á prenti. Valdsmenn rikis,
kirkju og fjármagns hafa jafnan
reynt að gera sitt besta til þess að
koma i veg fyrir slika ósvinnu.
Þegar Ari skrifaöi Islendingabók,
liðlega 20 siöna bækling, var hann
vinsamlegast beöinn um að segja
ekki nema hæfilega satt frá sum-
um atburöum Islandssögunnar.
Um þessa fyrstu islensku ritskoö-
un segir Halldór Laxness i nýút-
kominni Þjóöhátiöarrollu sinni:
„Islendingabók viröist á yfirborö-
inu tiltölulega hlutlæg skýrsla, en
hún var samkvæmt vitnisburöi
höfundar rituö „biskupum vor-
um” Þorláki og Katli, þágufall-
iö getur ekki merkt annaö en bók-
in hafi veriö skrifuö aö kröfu eöa
beiöni biskupanna (þ.e. pöntuö af
kirkjunni). Aö loknu verki segir
Ræða, flutt á fullveldis-
samkomu námsmanna-
félags íslendinga í
Kaupmannahöf
1. desember sl.