Þjóðviljinn - 02.02.1975, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 02.02.1975, Blaðsíða 8
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 2. febrúar 1975. RAUÐIR PENNAR BJÖRN FRANZSON G (SL! ASMI N DSSON Gl-NNAR BENEOIKTSSON GUNNAR M. MAGNÚSS HAl.LDÓK KIIJAN LAXNES.4 HALLDÓR STEFÁNSSON * JÓHANNES ÚR KÖTU’M JÖN ÚR VÖR KRISTINN E. ANIJRÉSSON MAGNÚS ASGEXRSSON ÓLAFTK JÓH. SKÍUKÖSSOS SKL'U GUDJÓNSSON STEINX STEINARR Í»ÓRHERGUR t»ÓKI)ARSON ÖBN AKNAKSON BERT BRÉCHT LESTKK COHEN ALEXANOER FAOEJEFF NORDAIIL GRIKG MAXIM GORKI JAROSLAV HASKK SIGRID LINDSTRÖM ARNOLt) Ut NGDAL ARTt K Ll'NDKVIST CARL SANDBlRG ANNA SEGHEKS ERNST TOLLEK FKIEDKK II WOLF Kápa Rauöra penna RAUÐIR PENNAR — FYRSTA SAMANTEKT „Þú rauða lið, ég treysti á þig” Kristinn E. Andrésson: allt varö mér ljóst. Jóhannes úr Kötlum: ættjaröar- fegurö sem baráttuhvöt. V ; „ -í • ,"J ’ / Á þessu ári eru liðin f jörutíu ár frá því að ársritið Rauðir pennar hóf göngu sína. Fyrsti árgangur þess kom út siðla ársins 1935, út- gefandi var Félag byltingarsinn- aðra rithöfunda sem þá var rúm- lega tveggja ára gamalt. Rit- stjóri var Kristinn E. Andrésson. Rauðir pennar sættu miklum tíðindum: þeir voru staðf esting á þróun í samfélagi og menningar- lífi, sem einkenndist af kreppu auðYáldsins, uppgangi fasisma og hinsvegar vonum sem tengdar voru sósíalisma af sovéskri gerð. Og um leið voru þeir vettvangur öf lugrar sósíaliskrar umræðu um bókmenntir og menningu, sem margir ágætustu höf undar lands- ins tóku virkan þátt í og síðar varð meðal annars til stofnunar AAáls og menningar. Viö munum i þessu sunnudagsblaði og nokkrum þeim næstu gera nokkra grein fyrir Rauöum pennum og þeim hræring- um sem þeir vöktu. Hlutur Kristins Eldhuginn Kristinn E. Andrésson var aöalhvatamaður bæöi aö stofnun Félags byltingarsinnaöra rithöfunda og Rauðra penna. Hann hafði komið heim snemma árs 1932 úr bókmennta- og heimspekireisu til Þýskalands og var þá enn mjög óráöinn i stjórnmálum, haföi reyndar á þeim lit- inn áhuga, eins og hann segir frá sjálfur i bók sinni Enginn er eyland, sem hér verður nokkuð stuöst við. Þar lýsir hann sinnaskiptum sinum á þessa leið: ,,Af fyrstu ritum sem ég nú las af athygli um marxismann brá eins og i leiftri upp fyrir mér nýju lifsviðhorfi, sögulegum skiln- ingi, nýjum lifstilgangi og framtiðarsýn... Allt varð mér ljóst af bragði, hugur og heimur, sagan og mannfélagið, þróun þess og markmiðin framundan”. Margir höfðu svipaða sögu að segja og Kristinn á þessum árum, þótt fáir brygðust við marxismanum sem lausnarorði og bar- áttuhvöt af jafn dæmafáum krafti og ein- mitt hann. Og hann gleymir ekki að geta þeirra skörpu andstæðna i samfélaginu sem ýttu rösklega undir þessa þróun i hugum þeirra forvitnu manna sem á hverjum tima eru salt jarðar: „Munið livað var að gerast hér heima, stéttabar- áttan var orðin hin harðasta, atvinnuleys- ið ægilegt, beinlinis sultur á mörgum heimilum, götubardagar háðir i Reykja- vik eins og nóvemberslagurinn frægi, efnahagskreppan á hástigi, kauphallirnar hrynja, korninu er brennt, fasisminn i uppsiglingu. Það hriktir i hinum gömlu stoðum og einmitt þetta ár berast fyrstu sigurfréttirnar frá Sovétrikjunum og allir spádómar.um hrun þeirra verða sér til háðungar”. 1 þessum andstæðum fólst það „kall timans” sem Kristinn og félag- ar hans hlýddu. Rithöfundafélag Með hinn nýja mannfélagsskilning að veganesti hófst Kristinn handa um að stofna Félag byltingarsinnaðra rithöf- unda. Undirbúningsfundur var haldinn i október 1933 en fyrsti aðalfundur 1934 og var Jóhannes úr Kötlum þá kosinn fyrsti formaður félagsins. Félagsmenn voru þá 14 en voru 15 þegar siðast eru skrifaðar fundagerðir árið 1943. Stefnuskrárliðir félagsins gefa skýra mynd af þvi, að hér höfðu oröið til rithöf- undasamtök sem hafa ekki átt sinn lika siöan. Félag samherja, félag um sam- starf að hugsjónum. Félagsmenn vildu „efla byltingarstefnu islenskra bók- mennta.... berjast gegn tilhneigingum til fasisma i islenskum bókmenntum....berj- ast með verkamönnum fyrir menningar- byltingu”. Þeir vildu fræða menn um heimsskoðun marxismans og þróun verk- lýðsmenningar i Sovétrikjum, halda uppi róttækri gagnrýni á islenskum nútima- bókmenntum „fyrst og fremst innan fé- lagsins þar sem lögð er sérstök áhersla á skólun meölimanna sjálfra” (þetta hefur verið mjög djörf tilraun, enda greinir Kristinn frá þvi, að sumir félagsmenn hafi ekki getað sætt sig við þá gagnrýni sem menn höfðu í frammi á verk hver annars á fundum og yfirgefið hópinn). Þeir vildu saman gera úttekt á „islensk- um skáldskapargreinum” og leita að „nýjum tegundum, nýju formi og endur- nýjuðu máli”. Ætti þessi upptalning að nægja til að sýna að ekki var að litlu lotiö. Fyrirmynd og hliðstæður Arið 1935 var svo ákveðið að gefa út árs- ritið Rauða penna og gaf Halldór Stefáns- son þvi nafn. 1 bréfi sem Kristinn skrifar Alþjóðasami>andi byltingarsinnaðra rit- höfunda um þær mundir segir hann m.a. „Okkur er metnaðarmál að skrifa það svo vel og gera það þannig i heild, að það valdi timamótum i islenskum bókmennt- um eins og timaritið Fjölnir gerði fyrir réttum hundrað árum, 1835”. Þarna kem- ur strax fram eitt af þvi sem sérkenndi Rauða penna — og i vaxandi mæli eftir þvi sem á leið — meðal annarra mjög alþjóð- lega þenkjandi róttæka hópa I þann tiö: tengslin við hinn þjóðlega arf, hið þjóð- lega sjónarmið i bland við alþjóðahyggju. Kristni sjálfum var Fjölnir mjög hugleik- inn fyrr og siðar sem mikil fyrirmynd (sjá „Ný augu”). Og vitaskuld var Fjölnir einnig félag samherja um hugsjónir, Fjölnir varð tákn og imynd þjóðlegrar vakningar, Rauðir pennar vildu taka þátt að vekja verklýðsstétt til dáða, þá stétt sem þeir vildu fela allt það besta úr arfi fortiðar og fjöregg framtiðar. Inngangsijóð Jóhannesar Þetta kom mjög skilmerkilega fram i kvæði Jóhannesar úr Kötlum, Frelsi, sem Rauðir pennar hefjast á. Þar er fyrst vik- ið að aldagamalli erlendri kúgun og siðan að þeirri vakningu og þeim frelsisvonum sem tengdar voru Fjölnismönnum: i logum Fjölnis tröllsins hamur brann og baráttu Jóns Sigurðssonar: Og kaliið glumdi forsctanum frá, sem fylkti nýju liði á gamlan völl. Ó, frelsi, frelsi! þaut i þaki og skjá og þjóðin söng i fyrsta skipti öll. En siðan heldur Jóhannes áfram, bar- áttunni er ekki lokiö. Hann skilur eins og aðrir Rauðir pennar aö ekki er allt unnið með þvi að pólitiskt forræöi færist inn i landið, þvi að fieiri en Danir kunnu að leika grátt þjóðin hefur keypt i sekknum „hin heima- unnu, gullnu þrælabönd”,arðrán er rekið með lagavernd og sterlingspund breta „er landsins leynistjórn”. Jóhannes litur I kringum sig og rekur dæmi af fegurð landsins: Vort land er fagurt, fjöllin sterk og há og feimin, kliömjúk lind i hreiöurmó og túnin græn við silfurtæran sjó og svalir fossar, daiablómin smá — Og nú gerist það sem áreiöanlega hefur veriö sjaldgæft meðal evrópskra bylt- ingarskálda þeirra tima — þessi dæmi af fegurð ættjarðarinnar eru tekin sem póli- tisk baráttuhvöt! Jóhannesi finnst það mesta hneisa, eins og fram kemur i næstu hendingum að Samt á hér að búa þýlynd þjóð og þræia, greiða auðsins drottni skatt... Skáldið heldur áfram, og spyr hver geti lyft merki frelsis hátt i þessu fagra landi hnipinnar þjóðar i vanda. Og svar hans er einmitt svar og ptefnuskrá Rauðra penna um áframhald þjóðfrelsisbaráttunnar: Þú, rauða lið, sem hófst á hæsta stig hið helga frelsiskall, ég treysti á þig. Skipting efnis Innlendur skáldskapur er reyndar ekki fyrirferðamikill i þessu fyrsta bindi Rauðra penna. Auk kvæðis Jóhannesar úr Kötlum eru þar tvö stutt heimsádeilu- kvæði eftir örn Arnarson, frumraun Jóns úr Vör, Sumardagur i þorpinu við sjóinn, raunsæ og ljóðræn smámynd, sem virkar sem hjarðljóð við hliðina á byltingar- kappinu i ýmsum nágrönnum hins unga skáids, og svo þrjú kvæði eftir Stein Stein- arr. Eitt þeirra endar á þessum frægu orðum: Já, eitt sinn, eitt sinn skal hinn smáði maður úr djúpsins myrkri risa, sterkur, frjáls — Þrír höfundar eiga sögur i bókinni — Halldór Stefánsson, ólafur Jóhann og Gunnar M. Magnúss. Magnús Asgeirsson þýddi ljóð eftir Nordal Grieg, sænsk ör- eigaskáld og þýska útlæga kommúnista. (Nánar um þá hluti siðar). En það efni sem einna girnilegast er til fróöleiks eru tiu ritgerðir sex islenskra höfunda, sem flestar eru að meira eða minna leyti stefnumarkandi, útlistun á ætlunarverki Rauðra penna. Aö hinum herskáa boðskap þessara greina munum viö vikja um næstu helgi sem og að þvi, hvaöa skáldskap, innlendan og erlendan, Rauðir pennar kynntu þau fjögur ár sem ritið kom út. ÁRNIBERGMANN TÓKSAMAN i WBÍmÍm . WKHHkm

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.