Þjóðviljinn - 29.04.1975, Qupperneq 8

8 SÍÐA — ÞJÓDVILJINN Þriðjudagur 29. apríl 1975.
VATNASKILIN
í íslenskri þjóðmálabaráttu
Ég lauk máli minu við aðra um-
ræðu með þvi að leggja áherslu á
nauðsyn þess að allir stjórnmála.
flokkar lýstu yfir grundvallar-
skoöunum sinum að þvi er varðar
meginstefnur i iðnþróun i sam-
bandi við afgreiðslu þessa máls.
Ég rifjaði upp að ég hefði mótað
þá stefnu, meðan ég gegndi störf-
um iðnaðarráðherra, að slik iðn-
þróun yrði að vera islensk, öll
fyrirtæki i orkufrekum iðnaði að
verulegum meirihluta i eigu
Islenska rikisins og lúta islensk-
um lögum i einu og öllu, taka
einvörðungu mið af islenskum
hagsmunum, félagslegum
sjónarmiðum okkar sjálfra,
ströngustu kröfum um vistfræði-
legar reglur i samræmi við
Islenskt lifriki. Þetta er stefnu-
mörkun sem skiptir sköpum og
ræður úrsiitum um það hvernig
það þjóðfélag veröur sem is-
lendingar lifa f eftir tiltöluiega
skamman tima. Ef erlend stór-
fyrirtæki flæöa yfir landiö, erum
við að afsala okkur efnahagslegu
fullveldi f sama mæli. Ég tel þaö
þjóðarnauðsyn að hlaðinn verði
varnarmúr gegn þeirri óþjóöhollu
stefnu, svo að allir sem tryggja
vilja efnahagslegt fullveldi standi
saman án tillits til ágreinings um
framkvæmdaatriði f einstökum
tilvikum. Þess vegna lagði ég
áherslu á að allir stjórnmála-
flokkar skyrðu afstöðu sfna til
þessara örlagaríku meginatriða,
ekki með hálfum svörum ekki
með persónulegu pexi, heldur
ótvfræðri stefnumörkun.
Tveir þingmenn urðu við
þessari ósk minni, Bragi
Sigurjónsson og Ragnhildur
Helgadóttir.
Besta ráðið til að
tryggja sjálfstæði
þjóðar er að
farga sjálfstæði
hennar!
1 ræöu sinni I fyrradag lýsti
Bragi Sigurjónsson yfir þvi að
það væri meginstefna Alþýðu-
flokksins, aö meiriháttar fyrir-
tæki iorkufrckum iðnabi á islandi
ættu að vera að fullu og öllu f eigu
útlendinga. Ég veit að Bragi
Sigurjónsson er svo grandvar
maður, að hann er ekki að lýsa
einkaskoðun sinni heldur stefnu
Alþýðuflokksforustunnar. Sú
strinakemur raunarekki á óvart.
Alþýðuflokkurinn stóð að ál-
samningunum illræmdu, og eng-
inn hefur gert skýrari grein fyrir
óþjóðhollri stefnu á þessu sviði en
Gylfi Þ.»Gislason i hinni frægu
ræðu sem hann flutti á aldaraf-
mæli þjóðminjasafnsins. Þar likti
þingmaðurinn Islandi við smá-
kænu sem yrði að koma dráttar-
taug i stórt hafskip ef við ættum
ekki að dragast aftur úr. Uppi-
staðan I ræðunni voru þau þau
fleygu ummæli sem þingmaður-
inn hafði að einkunnarorðum.
Besta ráðið til að tryggja sjálf-
stæði þjóðar er að farga sjálfst.
hennar.Þingmaðurinn hafnaði að
fullu hinum fornu sjálfstæðishug-
sjónum fslendinga og taldi að þær
væru lfkt og gripir sem ætti að
varðveita á þjóðminjasafni. Nú
væri ekki um annað að ræða en að
ísland tengdist stórri heild og lyti
forsjá hennar.
Yfirlýsing Braga Sigurjónsson-
ar sannar að Alþýðuflokkurinn
hefur ekkert lært og engu gleymt.
Stefnumörkun hans sýnir glöggt
hversu fjarlægir valdhafar Al-
þýðuflokksins eru orðnir fyrstu
brautryöjendum jafnaðarstefnu
og verklýðshreyfingar á Islandi,
en viðhorf þeirra voru i hinum
nánustu tengslum við sjálfstæðis-
baráttuna, eins og glögglega
kemur fram af hinni miklu ævi-
sögu Jóns Guðnasonar um Skúla
Thoroddsen sem fléttaði saman
félagslegar hugsjónir alþýðu og
ýtrustu sjálfstæðiskröíur i órofa
heild.
Gamalkunnar
röksemdir
Ragnhildur Helgadóttir lýsti i
ræöu sinni fullkominni andstöðu
sinni við það ákvæði frumvarps-
ins að islenska rfkið ætti 55% i
fyrirhugaðri kfsiljárnverksmiðju.
Hún kvaðst vilja að tslendingar
ættu sem minnst I fyrirtækinu
og helst ekki neitt, heldur yröi að
þessu máli staðiö einsog ál-
bræðslunni í Straumsvik. Rök-
semdir Itagnhildar voru þær að
það væri of áhættusamt fyrir
íslendinga að takast á viö slikan
atvinnurekstur, við værum svo
fáir, fátækir og smáir aö við gæt-
umekki risið undir þeirri áhættu:
við myndum lenda I vanda bæði
aö þvf er varðar mannafla, fjár-
útvegun og sölu. Þess vegna væri
þaö rétt stefna f sambandi við
iðnþróun að lúta forsjá út-
lendinga.
Þetta eru gamalkunnar rök-
semdir: þær eru ivaf i allri sögu
Islenskrar sjálfstæðisbaráttu frá
þvi aö hún hófst i öndverðu.
Meðan sjálfstæðisbaráttan við
Dani stóð, voru hér alla ti'ð merk-
ir og málsmetandi menn sem
töldu að það væri fullkomlega
óraunsætt að Imynda sér að litil
þjóð eins og sú islenska gæti
staðið á eigin fótum á sviði efna-
hagsmála og atvinnumála. Þeir
töldu það allt of áhættusamt að
flytja verslunina inn i landið, við
myndum ekki ráða við það verk-
efni. Þeir töldu allt of áhættusamt
að islendingar réðu sjálfir yfir at-
vinnulffi sinu, þróuðu það og
efldu; undir þvi gætum við ekki
risið. Það voru' ekki aðeins
Islendingar, hallir undir dani,
sem þannig töluðu, heldur einnig
ýmsir bestu vinir okkar i Dan-
mörku. 1 þvi sambandi man ég
eftir bréfi sem Georg Brandes
skrifaði Matthíasi Jochumssyni,
og greinum sem Brandes birti i
blaðinu Politiken. Þar taldi hann
hugmyndir islendinga um sjálf-
stæði innantóman hroka, sem
stangaðist á við augljósustu efna-
hagsleg rök. Hann Jikti sjálf-
stæðisbaráttu Islendinga viö það
ef eyjan Amákur, sem er hluti af
Kaupmannahöfn, gerðist full-
valda riki, og fjallaði um sjálf-
stæðishugmyndir okkar með log-
andi háði.
Reynslan hefur nú skorið úr um
þennan ágreining. Úrtölu-
mennirnir höfðu ekki gert sér
grein fyrir þvi að sjálfstæði og
stjórnarfarslegt frelsi leysa úr
læðingi andlega orku sem brey tist
i áþreifanlegt félagslegt og efna-
hagslegt vald. Sigrar okkar i
sjálfstæðisbaráttunni hafa orðið
til þess að islenska þjóðin hefur á
Þriðjudagur 29. apríl 1975. ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 9
Kafli úr ræðu
Magnúsar
Kjartanssonar
við 3. umræðu
um járnblendi-
verksmiðju
minum huga; hann kemur fyrir
litið ef ekki er hægt að gæða
hann lýðræðisl. inntaki. Samfél.-
leg eign á atvinnutækjunum á að-
eins að vera áfangi á þeirri braut
að hver einstaklingur fái sivax-
andi efnahagsleg völd, að komið
séá þvi kerfi að verkafólkið sjálft
ráði yfir þeim fyrirtækjum sem
það starfar við, ekki aðeins i orði
heldur og i verki, að það ráði yfir
þeim arði sem það skapar með
vinnu sinni. Einmitt i þessu dæmi
hefur orðið alger stöðnun i flest-
um þeim rikjum sem kenna sig
við sósialisma: þau hafa komið á
rikiskapitalisma en hafna raun-
verulegu lýðræði. Ég aðhyllist
ekki slika stefnu: ég tel að þær
hugmyndir sem nú eru uppi, m.a.
i verkalýðshreyfingu Vestur-
Evrópu, um raunverulegt efna-
hagslegt lýðræöi, séu eitthvert
merkilegasta verkefni sem nú er
að unnið á sviði félagsmála i
heiminum. Og ég tel að eðli og
hefð hins islenska þjóðfélags sé
slik að við séum flestum öðrum
þjóðfélögum betur til þess fallnir
að tryggja slikum hugmyndum
framgang.
Vatnaskilin
í íslenskri
þjóðmálabaráttu
Ég hef fjölyrt svo mjög um
þessi atriði vegna þess að hér tel
ég vera vatnaskilin I islenskri
þjóðmálabaráttu um þessar
mundir. Forsenda þess að við
getum haldið áfram að takast á
um hagkerfi og stjórnarfar og
aðra þætti félagsmála á frjálsan
hátt er að ákvörðunarvaldið sé i
höndum okkar sjálfra, að okkar
eigin reynsla og lýðræðislegar
ákvarðanir skeri úr að valdið i at-
vinnumálum sé islenskt. Ef
valdið yfir fyrirtækjunum, þeim
sem mest fjármagn er bundið i,
færist i hendur útlendinga erum
við að svipta okkur frelsi til lýð-
ræöislegra ákvarðana á sviði
efnahagsmála. Verkmenn takast
þá ekki lengur á við islenska at-
vinnurekendur, sem þrátt fyrir
allt eiga rætur sinar i þessu þjóð-
félagi, heldur verða hin erlendu
fyrirtæki ófreskjur sem stjórnað
er af mönnum úti i hinum stóra
heimi, mönnum sem aðeins hafa
áhuga á hámarksgróða en bera
hvorki ábyrgð á hinu islenska
þjóðfélagi né hafa nokkurn
jákvæðan áhuga á gengi þess. Þá
ráðum við ekki lengur þróun
þjóðfélagshátta hérlendis, heldur
verðum við aðeins halakleppur á
stórri heild.
Þvi held ég enn áfram að lýsa
eftir afstöðu flokka til þessa stór-
máls. Korustumenn Framsóknar
féllust á þá stefnumörkun sem frá
var gengið i tið fyrrverandi rikis-
stjórnar; er sú afstaða óhögguð
enn?
Óbreytt afstaða
Þessar hugleiðingar minar um
grundvallaratriði breyta að sjálf-
sögðu engu um afstöðu mina til
frumvarpsins um járnblendi-
verksmiðju, enda þótt þar sé enn
gert ráð fyrir meirihlutaeign
Islenska rikisins, stórlega skertri
þó. Ég tel að við eigum að meta
það einvörðungu i samræmi við
islenskar forsendur hverju sinni
hvort og hvernig við ráðumst i
orkufrekan iðnað. Einsog ég hef
rakið I ýtarlegu máli ogþarf ekki
að endurtaka hafa forsendurnar
gerbreyst með oliuverðhækkun-
inni, þannig að það er i senn þjóð-
hagsleg og félagsleg nauðsyn að
láta jafnrétti allra byggðarlaga
og húshitunarmarkaöinn ganga
fyrir næstu árin þegar orku og
fjárráðunum er ráðstafað. Um
liitt verður ekki deilt að þeir tim-
ar renna fljótlega aö við nýtum
orkugjafa okkar til sivaxandí
iönaðarframleiðslu, og þvi er það
skylda allra flokka að gera nú
þegar grein fvrir framtiðarstefnu
sinni, afstöðu sinni til þeirra ör-
lagariku kosta sem ég hef gert að
umtalsefni.
værum of fáir, fátækir og smáir
til þess að ráða atvinnumálum
okkar sjálfir. En hið kapitalíska
kerfi reyndist þess ekki megnugt
að ná þeim markmiðum sem að
var stefnt þegar á reyndi. Þvi ollu
ekki aöeins innri veilur kerfisins
heldur og hitt að þaö gat ekki á
neinum forsendum hentað hinu
smáa Islenska þjóðfélagi. Hér gat
ekki orðiö um að ræða þá sam-
þjöppun á auði, þau stóru einka-
fyrirtæki sem eru burðarásar
kapitalisks hagkerfis. Kerfi
einkaframtaksins hrundi ger-
samlega I heimskreppunni miklu
á fjóröa áratug þessarar aldar, og
það hefur aldrei beðið þess bætur.
Síðan hafa almannavaldið, riki,
sveitarfélög, samvinnuhreyfing
og hliðstæð samtök tekið forust-
una i sivaxandi mæli. Nú er svo
komið að riki, sveitarfélög og
samvinnuhreyfing eiga um 60%
alira framleiðslufjármuna i land-
inu, öll stærstu fyrirtæki landsins
hafa verið þjóðnýtt. Og
einkakapitalistarnir, hinir
margrómuðu frjálsu framtaks-
menn, hafa rikisvaldið að eilifum
bakhjali, koma hlaupandi til
stóru mömmu hvenær sem á
bjátar: ég hef áður kallað
þetta kerfi pilsfaldakapitalisma.
Einmitt nú lifum við timabil þeg-
ar rikisstjórn og alþingi sinna þvi
einu að færa til fjármuni til þess
að bjarga einkaframtakinu,
bjarga hverjum skussa og fjár-
glæframanni á kostnað almennra
lifskjara og samneyslu i landinu.
Á siðustu fjórum áratugum hef-
ur það orðið augljóst mál að þau
markmið sem að var stefnt i
sjálfstæðisbaráttunni verða að-
eins tryggð fyrir tilstilli almanna-
valdsins, með sameiginlegu átaki
þjóðarheildarinnar, með sivax-
andi rikisrekstri, bæjarrekstri og
samvinnurekstri. Þetta eru for-
sendur efnahagslegs sjálfstæðis á
islandi.og þróunin mun
óhjákvæmilega þoka okkur til si-
vaxandi félagshyggju, til
sósialisma i samræmi við
islenskar aðstæður, ef við förum
sjálfir að ráða.
Straumsvik átti að vcra upphaf að
þeirri þróun að erlent auðvald
yrði burðarásinn i framtiðarat-
vinnuþróun á islandi; 20 hliðstæð
fyrirtæki áttu að rísa á næstunni
sagði Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þessi viðhorf eru til marks um
það aö ráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins voru reiðubúnir til þess
aö fórna sjálfstæði Islands fyrir
pólitiskar kreddur sinar, hug-
myndir þeirra um hagkerfi
einkagróðans skipuðu miklu
hærri sess en efnahagslegt
fullvcldi landsins. Þessi viðhorf
eru greinilega óbreytt enn. Ragn-
hildur Helgadóttir lýsti yfir þvi i
ræðu sinni að með ákvæðunum
um meirihlutaeign rikisins i
fyrirhugaðri kisiljárnverksmiðju
væri stefnt að meiri og stór-
felldari þjóðnýtingu á tslandi en
nokkru sinni fyrr og að sá þáttur
frumvarpsins væri þjóðhættuleg-
ur. Gunnar Thoroddsen sat hér
þögull, sá sér hvorki fært að
svara mér né öðrum — og viður-
kenndi með þögn sinni sjónarmið
Ragnhildar Helgadóttur, þótt
hann sé samkvæmt ummælum
hennar sjálfur i hópi hinna „þjóö-
hættulegu” manna sem
flutningsmaður frumvarpsins.
Hann hefur áður verið þjóðhættu-
legur maður i sambandi við her-
námið og snarsnúist síðan. Slikt
er hægt að endurtaka: það verður
hverjum að list sem hann leikur.
Frekar einstak-
liingar en ríkiö
Ragnhildur Helga^Attir sagði i
ræðu sinni að ef íWendingar
þyrftu endilega að eiga é'inhvern
hlut i fyrirtækinu, þá vildi hún
heldur að það yrðu einstakiingar
en rikið, og ríkið ætti þá að hjálpa
einstaklingunum til þess að eign-
astþennan hlut. Hér kemur fram
bónbjargarsjónarmið einkafram-
taksins islenska: það skortir alla
getu en vill fá rikið til þess að
hjálpa sér til þess að komast yfir
eignir, vill fá að nota fjármuni al-
mennings. Þetta hefur áður gerst
hér á Islandi. Þegar islendingar
komu upp áburðarverksmiðju
fékk rikið lán hjá Alþjóðabankan-
um, en láninu fylgdu þau ósæmi-
legu skilyrði að áburðarverk-
smiðjan mætti ekki vera rikis-
fyrirtæki, hún yrði að vera hluta-
félag. Þá var tjaslað upp á hið
getulausa einkaframtak, þvi voru
afhentar tvær miljónir króna svo
að það gæti eignast hlutabréf að
nafninu til. Einkaframtakið lagði
hins vegar ekkert fram i raun,
enga fjármuni, engar athafnir;
allt var unnið með almannafé.
Siðan ætluðu þessir hluthafar að
heimta að svokallaður eignar-
hlutur þeirra i fyrirtækinu ykist
sem hlutfall af sivaxandi einka-
fjármunamyndun þess. Þetta
varð þvilikt hneyksli og gekk svo i
berhögg við siðgæðisvitund
landsmanna að samþykkt var
hér á þingi að losa áburðarverk-
smiðjuna við hina svokölluðu
einkahluthafa. Svo mikil var
kaldhæði örlaganna að það verk-
efni lenti á Ingólfi Jónssyni.
„Meiri.og stór-
felldari þjóðnýting
en nokkru
sinni fyrr”
Það eru einmitt þesar
staðreyndir sem valda þvi aö inn-
an þess flokks sem kennir sig við
sjálfstæði hefur orðið mikil hug-
arfarsbreyting á undanförnum
áratugum. Forráöamenn flokks-
ins hafa gert sér það ljóst i æ
rikara mæli aö hugmyndir þeirra
um þjóðfélag einkakapitalisma
geta ekki ræst, ef islendingar
ráða málum sinum sjálfir. Þvi
hefur sú hugmynd leitað æ fastar
á þá að láta erlcnt auðvald taka
að sér þau verkefni sem Islenskir
einkakapltalistar geta ekki risið
undir. Verslunarráðið, Morgun-
blaðið og fleiri vildu að island
gengi I Efnahagsbandalag
Evrópu þegar 1960. Albræðslan i
Efnahagslegt
lýðræði
Ragnhildur Helgadóttir sagði
að sú regla um meirihlutaaðiid
rikisins sem ég mótaði á sinum
tima væri hættuleg vegna þess að
i henni fælist stórfelldari þjóðnýt-
ing en nokkru sinni fyrr: hér væri
verið að festa i sessi rikis-
kapitalisma. Þetta má til sanns
vegarfæra. Hin mikla samfélags-
lega eign á atvinnufyrirtækjum
á tsl. er rikiskapitalismi, vegna
þess að hin félagslega eign hefur
ekki enn öðlast félagslegt inntak i
vitund meirihluta þjóðarinnar. A
þessu stigi er rikiskapitalismi
mikilvægur vegna þess að hann
er eina leiðin til þcss að tryggja
sjálfstæði islands á sviði efna-
hagsmála og atvinnumála:
einkaframtakið skorti áður getu
og nú hefur það ekki einusinni
vilja. Hins vegar er rikis-
kapitalismi ekkert markmið i

tiltölulega fáum áratugum
stokkið úr miöaldamyrkri inn I
nútlmann. Viö höfum lent I marg-
háttuðum erfiðleikum á þessu
timabili, við höfum beðið marga
ósigra, við höfum fengiö að kenna
á þvl að vist áttu efasemdimar
um getu okkar viö ærin rök að
styðjast.
En sigrar okkar hafa
venömikfu meiri: ég dreg raun-
ar i efa að I heiminum finnist
nokkurt þjóöfélag sem á jafn
skömmum tfma hefur náð jafn
miklum árangri á sviði félags-
mála, efnahagsmála og atvinnu-
mála.
Kerfi einkafram-
taksins er hrunið
Þessi þróun hefur hins vegar
orðið öll önnur en menn imynduðu
sér I upphafi þessarar aldar. Þá
var vaxandi borgarstétt burðarás
framfaranna, menn trúðu á
framtak einstaklingsins, héldu að
hagkerfi kapitalismans gæti leyst
vandamál islendinga, tryggt vax-
andi öryggi: framfarir og sjálf-
stæði. Þessi borgarastétt var þá
öflugt framfaraafl i þjóöfélaginu,
hún treysti á getu okkar, hún
hafnaöi þeirri kenningu að við