Þjóðviljinn - 29.04.1975, Blaðsíða 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN1 Þriöjudagur 29. apríl 1975.
Að vilja ráða fyrir aðra i slikum málum, er yfirgengilegt steigurlæti
Lokaákvörðun verður
konan sjálf að taka
Rœða Soffiu Guðmundsdóttur um fóstureyðingafrumvarpið
Við2. umræðu í efri deild
alþingis/ sem fram fór í
siðustu viku, um frumvarp
ríkisstjórnarinnar um kyn-
lífsfræðslu, fóstureyðing-
ar og fleira flutti Soffía
Guðmundsdóttir á Akur-
eyri þá ræðu, sem hér birt-
ist.
Soffia situr á þingi, sem
varamaður Stefáns Jóns-
sonar og var þetta fyrsta
ræða hennar í sölum al-
þingis.
Soffia sagði:
Á siðasta þingi lagði þáverandi
heilbrigðisráðherra Magnús
Kjartansson fram á alþingi frum-
varp til laga um ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynlif og barn-
eignir og um fóstureyðingar og ó-
frjósemisaðgerðir.
Þetta frumvarp hefur i daglegu
tali verið nefnt fóstureyðinga-
frumvarpið, og 9. gr. þess eins og
það birtist i upphaflegri gerð hef-
ur orðið tilefni til mestra um-
ræðna og deilna innan þings og
utan.
Um þau ákvæði frumvarpsins,
er lúta að ráðgjöf og fræðslu virð-
ist hins vegar vera samstaða,
enda er þar tvimælalaust um að
ræða ágæt nýmæli, sem hafa al-
mennt gildi og snerta mikilvægan
þátt mannlegs lifs.
Það eru ekki frjálsar fóstureyð-
ingar, sem deilan stendur um.
9. gr. frumvarpsins i fyrstu
gerð, sem ég geri hér að umræðu-
efni, kvað m.a. svo á, að fóstur-
eyðing væri heimil að ósk konu að
vissum skilyrðum uppfylltum.
Aðgerð verður að framkvæma
fyrir lok 12. viku meðgöngu, eng-
ar læknisfræðilegar ástæður
mega mæla móti aðgerð, konan
verður að ræða vandamál sin við
sérfróða aðila og skylt er að fræða
hana um félagslega aðstoð, sem
stendur til boða fyrir þungaða
konu og við barnsburð.
Svo sem sjá má af þessum
ákvæðum, fer þvi fjarri, að hér sé
um að ræða frjálsar fóstureyðing-
ar eins og haldið hefur verið fram
Minnihluti
Framhald af bls. 4.
laug Bjarnadóttir og Sverrir Her-
mannsson auk allra þriggja þing-
manna Alþýðuflokksins i deild-
inni.
Tillaga Magnúsar um að eign-
arhlutur islenska rikisins verði
65% i fyrirtækinu i stað 55% var
felld með 19 atkvæðum gegn 5 án
nafnakalls. Tillaga Magnúsar um
að verksmiðjan greiði allan
kostnað af hafnargerð, vegalagn-
ingu og raflinulögn hennar vegna
var felld með 16 atkvæðum gegn 9
án nafnakalls.
Þá fór fram nafnakall um 3.
grein frumvarpsins, þar sem
m.a. er kveðið á um eignarhluta
islenska rikisins annars vegar og
Union Carbide hins vegar. Frum-
varpsgreinin var samþykkt með
21 atkvæði gegn 8. Þeir sem
greiddu atkvæði á móti voru allir
6 viðstaddir þingmenn Alþýðu-
bandalagsins svo og Karvel
Pálmason og Ragnhiidur Helga-
dóttir, sem hér gerði þá grcin
fyrir atkvæði sinu, að hún teldi
það brjóta gegn grundvallar-
stefnu Sjáifstæðisflokksins, að is-
ienska ríkið eigi meirihluta i slíku
af hálfu margra þeirra, sem eru
andvigir þvi, að konan njóti
þeirra mannréttinda að ákveða
sjálf hvort hún vill fæða barn og
ala það upp. Þetta frumvarp
hlaut ekki afgreiðslu á siðasta
þingi, en siðar skipaði núverandi
heilbrigðisráðherra Matthias
Bjarnason nefnd þriggja karl-
manna til að endurskoða frum-
varpið áður en það yrði lagt fram
á þingi öðru sinni. Þegar það svo
kom fram að nýju var það i all-
breyttri mynd frá upphaflegri
gerð að þvi er tekur til mikil-
vægra atriða, þviabeinmitt þetta
ákvæði, sem átti að tryggja kon-
unni sjálfri rétt til að taka á-
kvarðanir, sem snerta hana fyrst
og fremst, hafði verið numið
burtu, en þess i stað skyldi fært i
hendur sérfræðingum og embætt-
ismönnum vald til að taka örlaga-
rikar ákvarðanir um lif annarra,
sem verða að sinu leyti að taka
öllum afleiðingum og bera hina
endanlegu ábyrgð.
Það hefur margoft komið fram
i umræðum innan þings og utan
og sakar ekki að endurtaka það,
að slikt vald yfir lifi og örlögum
annarra má engum fela i hendur,
en þab má með sanni segja, að
karlmannaveldið lætur ekki að
sér hæða frekar en fyrri daginn.
Fæstir komast hjá þvi á lifsleið-
inni, að þurfa að taka örðugar á-
kvarðanir af einhverju tagi með
tilheyrandi hugarangri, og enginn
neitar þvl heldur, að leiðbeining-
ar og holl ráð eru ævinlega vel
þegin, en hina endanlegu ákvörð-
un um eigin persónulegan vanda
verður hver einstaklingur, karl
eða kona, að taka sjálfur og bera
á henni ábyrgð.
Svo óbærilegar félagsiegar á-
stæður geta fyrirfundist.
Nú er kunnara en frá þurfi að
segja, að i þessu margumrædda
máli er raunar ekki verið að deila
um réttmæti fóstureyðinga i
sjálfu sér, þvi að við höfum um
áratuga skeið búið við löggjöf,
sem heimilar slikar aðgerðir við
vissar aðstæður. Ekki hafa menn
kippt sér upp við þau lagaákvæði,
og hefur þar ekki gætt teljandi
vanstillingar.
Það er ekki fyrr en sú tillaga er
uppi, aðhelsti málsaðilinn, konan
stórfyrirtæki. Hjá sátu við þessa
atkvæðagreiðslu Ingvar Gislason,
Magnús Torfi ólafsson, Sigurlaug
Bjarnadóttir og Sverrir Her-
mannsson.
Tillaga Magnúsar Kjartansson-
ar um að fulltrúar islenska rikis-
ins i stjórn verksmiðjunnar
skyldu kjörnir af alþingi með
hlutfallskosningu, en ekki skipað-
ir af ráðherra eða kjörnir á aðal-
fundi fyrirtækisins, var felld með
17 atkvæðum gegn 10. Sverrir
Hermannsson og Ragnhildur
Helgadóttir greiddu atkvæði með
þessari breytingartillögu auk
þingmanna Alþýðubandalagsins
og Samtakanna. Hjá sátu þing-
menn Alþýðuflokksins svo og
Ingvar Gislason, Ólafur G. Ein-
arsson og Sigurlaug Bjarnadóttir.
Og 8 sátu hjá
Breytingartillaga Magnúsar
Kjartanssonar um að greiðsla
fyrir tækniþjónustu Union Car-
bide i formi hlutabréfa skuli ekki
vera hærri en 2,3 miljónir doll. (i
stað 3,2 milj.) að meðalsölulaun
skuli ekki vera hærri en 3% (i stað
um 4%) og meðalraforkuverð
fyrstu 8 árin ekki lægra en 8 mill
fyrir kílówattstund (I stað 5,7
mill) — var felld með 18 atkvæð-
um gegn 7. Með tillögunni greiddu
atkvæði allir viðstaddir þing-
sjálf, fái ákvörðunarréttinn, að
menn taka að ýfast, og virðast þvi
aðeins vera reiðubúnir að fallast
á heimildir til fóstureyðinga, að
það sé tryggt, að umfram allt ein-
hver annar en konan sjálf taki
ákvörðun þar um. I frumvarpinu
eins og það liggur nú fyrir er lagt
til, að fóstureyðing verði heimiluð
af félagslegum ástæðum, og er
það nýmæli frá gildandi löggjöf.
Ekki er þó örgrannt um, að nokk-
urrar tregðu gæti við að viður-
kenna þá staðreynd, að svo ó-
bærilegar félagslegar ástæður
geti fyrirfundist i okkar samfé-
lagi, sem réttlæti fóstureyðingu
sem úrræði, og fram hafa komið
breytingatillögur, sem bera keim
af þessu viðhorfi rétt eins og hægt
sé að hafa óskhyggjuna eina að
leiðarljósi.
Það er eftirtektarvert i þessu
máli öllu, að þeir, sem hafa lýst
sig andviga sjálfsákvörðunarrétti
konunnar og hrópa hátt um lotn-
ingu sina fyrir lifinu, um mann-
Soffia Guðmundsdóttir.
helgi og rétt fósturs til lifs, eru‘
öldungis ekki i hópi þeirra, sem
berjast fyrir félagslegum fram-
faramálum.
Nú heyrir það að sjálfsögðu til
mannréttindum barns, að það
fæðist velkomið, við ákjósanlegar
ytri aðstæður og að þvi séu búin
sómasamleg uppvaxtarskilyröi.
menn Alþýðubandalagsins og
Magnús Torfi Ólafsson, en hjá
sátu Ragnhildur Helgadóttir,
Ingvar Gislason, Karvel Pálma-
son, Sigurlaug Bjarnadóttir,
Sverrir Hermannsson og allir þrir
þingmenn Alþýðuflokksins i
deildinni. Þá voru einnig felldar,
en án nafnakalls breytingartillög-
ur Magnúsar Kjartanssonar um
að fella brott úr frumvarpinu
ákvæði, er gera fyrirtækið óháð
breytingum á islenskum skatta-
lögum.
Einstakar greinar frumvarps-
ins voru siðan samþykktar hver
fyrir sig af stjórnarliðinu. Mótat-
kvæði voru frá einu og upp i átta,
eftir efni hverrar greinar.
Aö bjarga sjálfstæöi
eða farga
Þriðja umræða fór siðan fram
að loknum atkvæðagreiðslum við
2. umræðu. Til máls tóku Sigur-
laug Bjarnadóttir, Magnús Kjart-
ansson (sjá opnu Þjóðviljans i
dag), Gunnar Thoroddsen, sem
stafesti, að undirrita ætti samn-
inginná mándudag (i gær) Ingvar
Gisiason, Jónas Árnason (sjá
Þjóðviljann á morgun),
Ragnhiidur Heigadóttir, sem
sagði að efnahagslegt fullveldi
okkar hefði verið betur tryggt ef
auðhringurinn Union Carbide ætti
Það er þvi ekki úr vegi að rifja
það upp, að þeir, sem eru að visu
áfram um að börnin fæðist, en
fást minna um þau lifsskilyrði,
sem biða þeirra, hafa oftlega átt
þess kost að styðja ýmis félagsleg
framfaramál, mæðrum og börn-
um til handa. T.d. flutti Margrét
Sigurðardóttir hér á háttvirtu al-
þingi frumvarp til laga um fæð-
ingarorlof árið 1960, þegar hún
átti sæti á alþingi um tima sem
varaþingmaður Alþýðubanda-
lagsins. Þetta frumvarp hefði fal-
ið i sér mikilvæga réttarbót til
handa mæðrum og börnum, hefði
það náð fram að ganga. Fyrr á
þessu þingi, sem nú situr, flutti
Bjarnfriður Leósdóttir varaþing-
maður Alþýðubandalagsins
þingsáiyktunartillögu um fæðing-
arorlof, og enn fór á sömu leið. Þá
er ekki lengra siðan en þrir dag-
ar, að þeir, sem bera „lotningu
fyrir lifinu” áttu þess kost að
sýna hug sinn i verki með þvi að
samþykkja tillögu Magnúsar
Kjartanssonar um fæðingarorlof,
en háttvirtir þingmenn stjórnar-
liðsins sáu sér ekki fært að styðja
slikt félagslegt framfaramál, og
létu sig ekki muna um það að fella
allar breytingartiliögur Alþýðu-
bandalagsmanna við efnahags-
málafrumvarpið sem nú liggur
fyrir.
Styrinn ekki um réttar eða rangar
ákvarðanir, heldur um það hver
eigi að ákveða.
Það bar reyndar upp á sama
daginn hér á háttvirtu alþingi að
vegsömuð var sköpun almættis-
ins og helgi lifsins og i sama
mund voru tillögur um mikils-
verðar félagslegar úrbætur til
handa mannfólkinu malaðar nið-
ur.
Það er vissulega rétt, að kona,
sem æskir fóstureyðingar, stend-
ur frammi fyrir örðugri ákvörð-
un, en það getur enginn leyst
hana undan þeim vanda að taka
þá ákvörðun sjálf, enda er það
hún, sem ber hina endanlegu
ábyrgð og er æði oft ein um hana.
Það er yfirgengilegt steigurlæti,
sem i þvi felst að telja sig þess
umkominn að ráða fyrir aðra i
slíkum málum.
Styrinn stendur ekki endilega
um réttar eða rangar ákvarðanir
verksmiðjuna einn, Karvel
Pálmason.sem itrekaði andstöðu
Samtaka frjálslyndra við frum-
varpið, Gylfi Þ. Glslason, sem
lýsti stuðningi Alþýðuflokksins
við frumvarpið og Halidór E.
Sigurösson, samgönguráðherra,
sem fullyrti, að ekkert tap yrði á
rekstri hafnarinnar við Grundar-
tanga.
Til nokkurra orðaskipta kom i
lok fundarins milli Magnúsar
Kjartanssonar og Gylfa Þ. Gisla-
sonar. í sambandi við þann boð-
skap Braga Sigurjónssonar,
varaþingmanns Alþýðuflokksins,
að heppilegra væri að erlendir að-
ilar ættu slik fyrirtæki að meiri-
hluta eða einir, þá minntist
Magnús á ræðuna frægu, sem
Gylfi flutti á 100 ára afmæli Þjóð-
minjasafnsins, en þar vitnaði
Gylfi til orða Winstons Churchill
um að besta leiðin til að bjarga
sjálfstæði þjóða gæti verið að
farga þvi.
Gylfi taldi sig ekki hafa lýst
samþykki við slika kenningu i af-
mælisræðunni, enda þótt hann
hafi tekið sér þessi orð i munn.
Gylfi sagði, að þegar Magnús
Kjartansson var iðnaðarráð-
herra, þá hafi hann kallað sig og
Gunnar Thoroddsen (þ.e. for-
menn þingflokka þáverandi
stjórnarandstöðu) á skrifstofu
sina og innt þá eftir afstöðu Al-
i hverju einstöku tilviki, heldur
um það, hver eigi að ákveða eða
hvort viðurkenna skuli, að konur
séu færar um að taka sjálfstæðar
ákvarðanir og bera á þeim á-
byrgð.
Þetta er dæmigert kvenrétt-
indamál, þvi að hér er einmitt um
að ræða rétt konunnar til sjálf-
ræbis og ábyrgðar. Sá réttur hef-
ur ævinlega verið harðsóttur, og
svo er enn. Allar réttarkröfur,
sem miðast við að konan sé viður-
kennd sem sjálfstæður einstakl-
ingur hafa löngum mætt harðri
mótspyrnu. Nægir þar að minna á
baráttuna fyrir rétti kvenna til
fjárforræðis, til mennta og starfa
að ógleymdri baráttunni fyrir
kosningarétti og kjörgengi. I al-
mennum umræðum um marg-
nefnt fóstureyðingafrum varp
hefur gætt furðulegs: vanmats á
dómgreind og siðgæðisþroska is-
lenskra kvenna. Ýmsir hafa taliö,
að nái 9. gr. frumvarpsins i upp-
haflegri gerð fram að ganga, þá
verði ekki gengið hægt um gleð-
innar dyr, trassaskapur um notk-
un getnaðarvarna muni stórauk-
ast svo og ábyrgðárleysi og laus-
ung. I slikum málflutningi felast
raunar svo ósæmilegar aðdrótt-
anir i garð kvenna, að engu tali
tekur.
Þann rétt munu konur umgangast
af fullri gát.
Það er rétt, að auknu frelsi
fýlgir aukinn vandi og aukin
ábyrgð, en ég fullyrði það, að fái
islenskar konur þann sjálfs-
ákvörðunarrétt, sem styrinn
stendur um þessa stundina, þá
muni þær umgangast hann af
fullri gát, af alvöru og siðgæðis-
vitund i vissu þess, að fóstureyð-
ing er ævinlega neyðarúrræði,
sem gengur ngsrri tilfinningum
hverrar þeirrar konu, sem er i
slikum vanda stödd að sjá ekki
aðra leið færa. Það er nú að koma
i ljós hvert traust háttvirtir al-
þingismenn bera til islenskra
kvenna I þessum efnum, hvort
þeir telja þær til þess færar að
ráða fram úr eigin vanda án þess
að skjóta sér bak við einn eða
neinn.
Að lokum vildi ég minna á það
félagslega misrétti, sem I þvi
felst að hér sé i gildi þrengri lög-
gjöf i þessum efnum en tiökast I
nágrannalöndum okkar. Þær
konur, sem eru fjárhagslega vel
settar munu eftir sem áður geta
tekið til sinna ráða, ef þeim býður
svo við að horfa, en þær, sem
minnst mega sin gætu allt eins
staðið uppi án þeirrar aðstoðar,
sem þær þyrftu öðrum fremur á
að halda. Þegar sett er löggjöf,
sem lengi á að standa, verður að
horfa fram, en ekki aftur, þvi að
það fær ekki staðist að miða laga-
ákvæði við aðstæður, sem þegar
eru úreltar og i engu samræmi við
nútímann.
Soffia Guðmundsdóttir boðaði i
lok ræðu sinnar, að hún myndi
flytja I efri deild svipaðar breyt-
ingartillögur við frumvarpið og
Magnús Kjartansson lagði fram i
neðri deild, en þær voru felldar.
þýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins til hugsanlegra samn-
inga um járnblendiverksmiðju,
eins og þau mál stóðu þá.
Kvaðst Gylfi þá hafa lýst
stuðningi við byggingu verk-
smiðjunnar og hann væri á sama
máli nú. Magnús Kjartansson
kvað það rétt vera, að hann hafi
sem ráðherra innt formenn þing-
flokka þáverandi stjórnarand-
stöðu eftir afstöðu flokka þeirra
til hugsanlegra samninga.
Magnús kvaðst sem ráðherra
hafa tilkynnt Union Carbide, að
islendingar teldu viðhorf gjör-
breytt, vegna hinnar gifurlegu
oliuhækkunar haustið 1973, en
með tilliti til þeirra breyttu við-
horfa kvaðst hann hafa neitað að
leggja fram frumvarp um járn-
blendiverksmiðju fyrir alþingi
fyrri hluta árs 1974.
Þess hafi þá verið óskað af
Union Carbide, að afstaða þing-
flokkanna til málsins yrði könn-
uð. Þetta kvaðst Magnús hafa
gert m.a. með viðræðunum við þá
Gylfa og Gunnar Thoroddsen. Að
þeirri könnun lokinni sagðist
Magnús hafa sent hinum erlenda
viðsemjanda bréf þar sem tekið
væri skýrt fram, að rikisstjórn Is-
lands (þ.e. vinstri stjórnin)
ábyrgðist ekkert um meirihluta á
aiþingi fyrir hugsanlegum fram-
gangi verksmiðjumálsins.