Þjóðviljinn - 26.08.1975, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 26. ágúst 1975 ÞJÓÐVlLJINN — SÍÐA 5
af erlendum vettvangi
Kreppa höfuðborgar
fj ármálaheimsins
Fréttirnar af kreppu risa-
borgarinnar Ncw York hafa
verið ofarlega á baugi meðal
frétta frá Bandarikjunum und-
anfarið. Sú kreppa hefurraunar
lengi verið á döfinni og jafnvel
útlendingar án nokkurrar sér-
þekkingar hafa getað séð hvern-
ig þessari hcimshorg allra
hcimsborga hnignar frá einni
heimsókn til annarrar. Sérfræð-
ingar allskonar. félagsfræðing-
ar, skipulagsfræðingar og aðrir
hafa lengi spáð þvi að svona
myndi fara fyrir New York — og
raunar mörgum öðrum banda-
riskum stórborgum. Þeim spá-
dómum hefur ekki verið tekið of
alvarlega, kannski meðfram
vegna þess að hverskonar
dómsdagsspádómar eru orðnir
svo algengir nú til dags að eyru
almennings eru farin að sljóvg-
ast fyrir þeim.
Fréttir herma að borgin sé
nánast gjaldþrota og að stjórn-
kerfi hennar sé langt komið með
að verða óvirkt. Verkföll sorp-
hreinsunarmanna hafa gert að
verkum að borgarloftið hefur
langtimum saman verið mettað
fýlu frá sorpi, sem safnast sam-
an, og sú stækja þykir mörgum
táknræn fyrir ástandið i heild.
Hinar vesturheimsku risaborgir
eru farnar að rotna lifandi, og
stækjan frá þeim eitrar and-
rúmsloftið, sem þjóðin lifir og
hrærist i.
Lýðræðinu ýtt
til hliðar
Mat bandariska fjármála-
heimsins segir sina sögu. A
verðbréfamarkaðnum nýtur
borgin New York ekki lengur
neins trausts. Borgarstjórinn,
Abe Beame, hugðist nú i sumar
bjarga málunum með útgáfu
nýrra borgarskuldabréfa, en
verð þeirra á verðbréfamark-
aðnum féll þegar um tiu af
hundraði. Verra áfall fyrir
borgaryfirvöldin var varla hægt
að hugsa sér eins og á stóð. New
York, sjálf höfuðborg heims-
fjármálanna, naut ekki lengur
trausts í fjármálum.
Efnahagsvandræðunum hefur
fylgt að hinu þingræðis-lýð-
ræðislega kerfi, sem borginni að
minnsta kosti á yfirborðinu hef-
ur verið stjórnað eftir, hefur að
verulegu leyti verið ýtt til hlið-
ar, og er það ekki annað en
dæmigert er fyrir stjórnmála-
þróunina i auðvaldslöndum,
þegar skórinn kreppir að efna-
hagslega. Fjármálaaðilarnir,
sem áður létu sér nægja að hafa
áhrif á gang málanna á bakvið
tjöldin, gera það nú fyrir opnum
tjöldum. Það var þannig ekki
borgarstjórnin sjálf, sem sá um
útgáfu skuldabréfanna, heldur
samsteypa fjármálaaðila, sem
hafa hagsmuna að gæta i risa-
borginni. Sú samsteypa nefnist
Municipal Assistance Cor-
poration, skammstafað MAC.
Borgarbúar voru fljótir að skira
samsteypuna Stóra Mac, svo
sem'til að gefa til kynna að þeir
hefðu á tilfinningunni hverjir
raunverulega stjórnuðu borg-
inní, að svo miklu leyti sem þar
er enn um einhverja stjórn að
ræða.
Launafrysting og
uppsagnir
Þar eð Stóri Mac stóð fyrir út-
gáfu skuldabréfanna, gat hann
ekki velt algerlega af sér tapinu
á þeim. Orþrifaráðið af hálfu
samsteypunnar varð þá að
reyna að knýja fram frystingu á
launum borgarstarfsmanna og
segja hluta þeirra upp starfi.
Það voru fulltrúar. MAC, sem
milliliöalaust höfðu samband
við forustumenn hlutaðeigandi
stéttarfélaga og reyndu að fá þá
á sitt mál, en ekki fulltrúar
borgarstjómarinnar, kjörinnar
íalmennum kosningum, eins og
eðlilegt hefði verið samkvæmt
venjum i þingræðislandi.
I þessu efni fékk MAC að vfsu
fram vilja sinn að nokkrum
parti, en ekki mótspyrnulaust.
Hinir ýmsu hópar borgarstarfs-
manna, kennarar, slökkviliðs-
menn, lögregluþjónar og sorp-
hreinsunarmenn brugðust illa
við og létu álit sitt i ljós með
mótmælum og verkföllum, eins
og þeirhafa oft gert siðustu árin
Raunar er það álit fjölmargra
að þessir starfshópar megi ekki
vera fámennari en þeir eru, og
sé það þvi næsta ábyrgðarlaust
athæfi aðfækka þeim með upp-
sögnum. Hvort sem kennarar
eru of margir eða of fáir i New
York, þá hefur fræðslukerfi
borgarinnar á sér hið versta
orð. Ungmenni, sem útskrifast
úr skólum borgarinnar þykja
svo illa búin undir lifið að þau
eiga i sivaxandi erfiðleikum
með að fá atvinnu, og kemur
það sérstaklega hart niöur á
þeim nú, þegar Bandarikin eiga
að striða við gifurlegt atvinnu-
leysi, sem þau virðast alls ófær
um að ráða bót á með núverandi
hagstjórnaraðferðum. Atta eða
niu af hundraði bandariskra
verkamanna eru nú atvinnu-
lausir, ef miðað er við þarlendar
reglur um atvinnuleysisskrán-
ingu, en miðað við danskar regl-
ur um atvinnuleysisskráningu
myndi um það bil 20% — fimmti
hluti alls vinnuafls landsins —
teljast atvinnulaus.
Atvinnuleysi —
glæpaalda
Atvinnuleysi ungmenna hefur
svo aftur þau áhrif að glæpir
framdir af unglingum verða
stöðugt fleiri, og með þeim
verða háværari kröfurnar um
aukna lögregluvernd á götum
úti. — En þrátt fyr-
ir allt þetta er útgjaldahliðin á
fjárlögum borgarinnar lækkuð.
Það þýðir færri skóla og barna-
heimili og hækkun fargjalda
með almenningsfarartækjum.
Hinsvegar þykir ekki fært að
lækka útgjöld til félagshjálpar-
innar,sem að miklu leyti er bein
afleiðing atvinnuleysisins.
Hvorki meira né minna en mil-
jón manns er nú komin upp á
slika hjálp i New York. Atvinnu-
leysið hefur auk heldur i för með
sér minnkandi kaupgetu al-
mennings og þar af leiðandi
samdrátt i verslun og fram-
leiðslu.
örlög New York-borgar eru
að margra dómi talin illspá
mikil fyrir þeim samfélögum,
sem byggja heill sina á hag-
vexti. Borgin iifði á lánum,
hratt stöðugt af stað meiri opin-
berum framkvæmdum, sem út-
heimtu stöðuga fjölgun borgar-
starfsmanna. Til að fá fjármagn
til framkvæmdanna og til að
borga hallann á fjárlögum borg-
arinnar voru svo gefin út
skuldabréf á vegum borgarinn-
ar. En nú er sem sagt komið i
ljós að sú blaðra er sprungin,.
örvæntingu borgarstjórnarinn-
ar má marka af þvi, að hún
greip til þess ráðs að yfirfæra
launagreiðslursiðasta árs yfir á
fjárlög þess næstai Þar var um
að ræða „falinn” halla sem
nemur 1.8 til 2.1 miljarði doll-
ara.
Líkt og i Rómönsku-
Ameriku
Sömu sjúkdómseinkenni gera
vart við sig hjá fleiri bandarisk-
um stórborgum. Einkennin eru
á margan hátt svipuð þeim, sem
gera vart við sig i fátæktarálf-
um þriðja heimsins. Munurinn
er fyrst og fremst sá, að fá-
tækrahverfi stórborga Róm-
önsku-Ameri'ku spretta upp
hringinn ikring um miðborgirn-
ar og hverfi miðstéttarinnar.
Þar á móti flytur bandariska
millistéttin stöðugt út frá mið-
borgunum, sem verða þá hæli
fátækasta og verst menntaða
fólksins, sem verst stendur að
vigi i lifsbjargarkapphlaupi
samkeppnisþjóðfélagsins.
dþ.
Sorphaugar sem þessi hafa undanfarið verið algeng sjón á götum New York — vegna verkfalla sorp-
hreinsunarmanna, sem mótmæla launafrystingu og uppsögnum.
Einstaklega
ánægjulegt
ferðalag
,,Ferðin var sérs+aklega
ánægjuleg í alla staði.
Okkur var frábærilega vel
tekið og veðrið var eins
gott og á var kosið. Það
eina sem angraði okkur um
tíma voru flugnabit. Við
vorum mörg illa bitin.af
moskitóf lugum á Gimli, en
er nær dró Klettaf jöllunum
fækkaði flugunum," sagði
Guðrún Stephensen, leik-
kona, sem er nýkomin úr
3ja vikna hópférð til
Vesturheims, en það var
um 70 manna hópur frá
Þjóðleikhúsinu sem flutti
kaf la úr íslenskum verkum
í íslendingabyggðunum í
Kanada.
„Það sem mér er minnistæðast
úr ferðinni er liklega hversu
margir töluðu þarna frábæra
islensku, þótt þeir hefðu jafnvel
aldrei komið hingað. Sumir
töluðu jafnvel betri islensku en
við. Fjórða kynslóðin frá iand-
náminu talar þó aðallega ensku,
-&vo það er ljóst að það eru siðustu
forvöð að hitta þetta fólk sem
hefur varðveitt tunguna svona
vel”.
„Og sýningunni yk-kar var vel
tekið?”
„Já, viðtökurnar fóru fram úr
öllum vonum, fólkið bæði hló og
grét. Sýningarnar voru alls 8, en
Þjóðleikhúskórinn söng 16 sinn-
um, og er óhætt að segja að söng-
ur hans vakti mikla og verðskuld-
aða athygli. Af þáttunum úr
islensku leikritunum held ég að
Skugga-Sveinn og Gullna hliðið
hafi vakið einna mesta ánægju.”
„Hvernig ferðuðust þið á milli
staðanna?”
„Við fórum i áætlunarbilum yf-
ir þvert Kanada og höfð var við-
dvöl i byggðum, þar sem einhver
kjarni islendinga bjó. Þar heim-
sóttum við m.a. elliheimili og það
var mjög skemmtilegt. Fólkið
vildi gjarnan syngja með okkur
og þá helst „Komdu og skoðaðu i
kistuna mina” eða „Bi bi og
blaka”. Þegar þjóðsöngurinn var
sunginn táruðust margir. Með
okkur i hópnum var menntamála-
ráðherra og kona hans og þjóð-
leikhússtjóri og hans kona, en
einnig voru margir makar með.
Þetta ferðalag yfir landið var
mjög skemmtilegt, en landslagið
er ákaflega óvenjulegt. Fyrst
þessi stóra slétta og siðan Kletta-
fjöllin með allri sinni tign.”
„Hvar gistuð þið i ferðinni?”
„Við gistum meðai annars á
einkaheimilum og þar var eins og
að koma heim til foreldra sinna.
Ég hef grun um að islenska
gestrisnin sé enn meiri þarna
ytra en hér heima hjá okkur.”
— segir Guðriíii
Stephensen,
seín nýkomin
er ásamt hópi
frá
Þjóðleik-
húsinu
úr leikýör
til Kanada
„Er mikið af islenskum örnefn-
um ó þessum svæðum?”
„Já, mjög viða. Þarna er t.d. til
Reykjavik, Arborg og svo auðvit-
að Gimli. Heklueyja er lika til á
Winnipegvatni, og nú hefur rikið
gert hana að þjóðgarði. Við vor-
um einnig i Markerville þegar
hús Stephans G. Stephanssonar
var vigt, en það er eitt af þessum
fáu frumbyggjahúsum, sem
þarna standa enn. Kanadastjórn
virðist ýta undir að ýmis þjóða-
brot haldi einkennum sinum. en
þó var mér sagt að stundum virt-
ist heldur grunnt á þeim áhuga,
t.d. ef stjórnin væri beðin um
stuðning við menningarstarf-
semi, sem kostaði einhverja fjár-
muni. 1 heild má þó segja að kan-
adamenn hafi sýnt okkur mikinn
áhuga og sýningar okkar var viða
lofsamlega getið i blöðum,” sagði
Guðrún að lokum.
—þ>
sunnudagur —
smáauglýsingar:
lægsta verð