Þjóðviljinn - 19.10.1975, Síða 10

ÍOSIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. október 1975.
vertu staðfast
svefnherbergi hennar i Frida
Kahlo safninu hánga sömu mynd-
irnar og þar héngu alla tið,
myndir af frumkvöðlum
kommúnismans, þeim sem voru
henni kærastir: Marx, Engels,
Lenin, Stalin og Mao.
I verkum Fridu fer ekki mikið
fyrir þessum trúnaði við
kommúnismann eða félagslegum
átökum yfirleitt. Frida var ekki i
myndum sinum að bregða ljósi
yfir hið félagslega svið, heldur
svið tilfinninganna. Að visu liggja
eftir hana nokkur málverk af
Marx, Lenin, Stalin og Mao, en
þau verða að skoðast sem hrein
aukageta og standast engan sam-
jöfnuð við aðrar myndir hennar.
Þó kemur fram i dagbókunum, að
Frida telur það mikla náðargjöf
listamanni að geta samtvinnað
list sina beinni pólitiskri baráttu.
Og vissulega segist hún hafa til
þess löngun að búa til myndir sem
höfða beint til þess fólks sem
stendur hjarta hennar næst,
einkum indiánanna sem i Mexikó
hafa ávallt verið beittir harðrétti,
menning þeirra fyrirlitin og eyði-
lögð meðmarkvissum hætti um
aldaraðir, fyrst af Spánverjun-
um, siðan af innlendum kúgurum.
En þótt Frida geri sér grein fyrir
nauðsyn þess að til sé baráttulist
og sjái gagnsemi hennar i
pólitisku baráttunni, þá er hún
nógu greind tilað velja sér annan
listrænan vettvang. Henni var
veröa innviðir hugans, þeim mun
gleggri verður sýn hennar á átök
af félagslegum toga. Frida nær
þvi marki að yfirstiga sjálfa sig,
hún beinlinis stigur útúr sjálfri
sér, einsog lýst er á sumum
bókum að heilagir menn geri, og
hún horfir á vitund sina utanfrá,
hlutlægt, og henni tekst að gera af
henni myndræna lýsingu, hún
finnur táknræna samsvörum til-
finninga sinna.
Frida er nitján ára gömul
þegar hún giftist Diego Rivera.
Einsog áður er sagt hafði hún
snemma valið þennan mann og
ásett sér að eignast hann.
Manneskjur með jafn sterkan
vilja og Frida Kahlo ná ávallt þvi
marki sem þær setja 'sér.
Takmarkalaus ást Fridu á
Diego gerði henni kleift að halda
velli á hverju sem gekk. Hún leit
á hann sem snilling, réttilega,
fulltrúa alls þess sem göfugast er
og heilsteyptast i mannfólkinu, og
hún gerði þarafleiöandi auðvitað
til hans meiri kröfur en nokkurs
annars. Hann átti að vera henni
allt i senn: félagi, elskhugi,
foreldri, barn, baráttubróðir og
ótæmandi uppspretta nýjúngar.
Og þrátt fyrir bæklun hennar,
þrátt fyrir mikinn aldursmun,
þrátt fyrir ákaflega sterka þörf
Diegos fyrir aö standa einn og
óheftur, þá slitu þau raunveru-
lega aldrei samvistum, ekki einu-
sinni það ár sem opinber hjóna-
skilnaður þeirra varð .
Frida var ætið trú uppruna
sinum. Hún hafði sem barn dregið
lærdóma af baráttu skæruliðanna
og þeir fyrntust ekki. Hún hafði
gengið til liðs við kommúnismann
þrettán ára gömul og hún stóð þar
I flokki alla æfi þótt hún ætti af
skiljanlegum ástæðum óhægt um
vik að taka þátt i flokksstarfinu. I
fullljóst að listamaður sem er
ekki trúr sjálfum sér, hann er
ónýtur liðsmaður róttækri
hreyfingu þegar á herðir. Henni
datt ekki i hug að þvinga sjálfa
sig tilað búa til áróðurslist meðan
annað lá henni nær, en hún dáði
og studdi alla þá sem gerðust
myndsmiðir þjóðfélagsbyltingar-
innar.
Verk Fridu munu flokkast til
súrrealisma. Frida komst
nokkuð snemma i samband við
hreyfingu evrópskra surrealista
þá er hún dvaldi- i Paris. Liðs-
menn súrrealismans voru á þvi
skeiði afar róttækir i þjóðfélags-
málum, margir voru virkir
félagar i franska kommúnista-
flokknum, enda súrrealismanum
þá stefnt gegn borgaralegri
fagurfræði. Náin kynni urðu með
Fridu og Andre Breton, helsta
hugmyndafræðingi hreyfingar-
innar, og fyrir tilstilli Breton
kynntist Frida ýmsum helstu
boðendum súrrealismans. 1938
var svo Breton á ferð um Mið-
Ameriku og sótti þá heim Fridu
og Rivera. Breton þótti mikið
koma til verka þeirra hjóna, og
sérlega féllu honum i geð myndir
Fridu.
En þó svo Frida hafi haft
allnáin kynni af sörrealismanum
og hinum ýmsu túlkendum hans
og verk hennar séu oft flokkuð til
þeirrar stefnu I Iistum, þá er það
um margt einföldun að telja
hana tegundarhreinan
surrealista. Þvi það er ekki
einúngis töluverður gæðamunur á
verkum hennar og meginþorra
sörrealiskrar framleiðslu,
heldur einnig töluverður eðlis-
munur. Margir sörrealistanna
staðna gersamlega (t.d. Salvador
Dali), hengja sig i aðferðir sem
ekki bjóða uppá neina þróunar-
möguleika og enda sem hreinir
Ölafur
Haukur
Símonarson:
Hún heitir Frida Kahlo.
Frida fæddist árið 1910 i
Coyoacan i Mexikó, smá-þorpi i
þá tið, aðlaöandi þorp segja
sumir, leiðindabora segja aðrir:
og nú hefur stórborgin gleypt það.
1 dagbókum sinum minnist
Frida oftá skæruliða Zapata. Hún
horfðiáþámeð viiðingu,hrolli, ótta
og aðdáun, allt I senn. Þeir komu
að næturlagi og þeim var borinn
matur og drykkur, og svo hurfu
þeir I næturmyrkrið. Sumir komu
hinsvegar sárir og bardaga-
móðir. Þeir voru lagðir i rúm og
þeim veitt sú aðhlynning sem
kostur var á, bundið um sár
þeirra og útveguð lyf.
Frida litla fylgdist með móður
sinni sem hjúkraði þessum
mönnum. Fridu máðust aldrei úr
minni allar þær grimur sem
þjáningin brá á andlit mannanna.
Hún gleymdi heldur aldrei þvi
þakklæti og þeirri virðingu sem
mennirnir sýndu konunni sem
hjúkraði þeim. Þar fór ekkert á
milli mála.
Frida lagði eyrun við skrafi
mannanna: og sjö ára gömul
segist hún hafa gert sér ljósar
andhverfurnar i mannfélaginu,
skilið samhengi auðsins og
kúgunarinnar, arðránsins og
örbirgðarinnar sem almenningur
leið undir. Og Frida gerði sér
ljósa nauðsyn þess að kúgaðir
menn þjöppuðu sér saman og risu
gegn óréttlætinu, mannúðar-
leysinu og arðráninu.
Þrettán ára gömul var Frida
orðin virkur félagi i hreyfingu
kommúnista, og hún var þeim
fylgjandi alla ævi.
En myndin, hvar og hvenær
kemur myndin til sögunnar, þvi
er ekki lifshlaup þessarar furðu-
legu manneskju fyrst og fremst
bundið myndinni, málverkinu?
Guillermo Kahlo hét faðir
Fridu. Hann var þýskur gyðingur
að uppruna. Móðir Fridu var
afturá móti indiáni. Þarna koma
þvi saman tveir lángþjáðir, seigir
og afar listhagir kynþættir, og
Fridu féllu i skaut margir hinna
bestu eðliskosta hvors um sig.
Og Guillermo Kahlo var einmitt
ljósmydari að atvinnu. Sérgrein
hans voru andlitsmyndir. Frida
hefur þvi haft myndir og
myndsmiðkringum sigfrá blautu
barnsbeini. Og enginn þarf að
efast um að hin rika hefð handiða
indianna hefur einnig komið að
miklu gagni við hennar eigin
myndsmið.
Frida dáði föður sinn mjög.
Myndir hennar af honum bera
ljósan vott um þá elsku sem hún
hafði á honum. A eina myndina
hefur Frida skrifað eftirfarandi:
,,Hér vottar Frida, að Guillermo
Kahlo þjáðist af flogaveiki alla
ævi, en aö hann lét þessa mæðu
aldrei aftra þvi, að hann ynni
verk sín af kostgæfni og sýndi
öðrum mönnum ást og
umhyggju”.
Orö sem gætu allt eins staðið á
mynd af Fridu Kahlo.
Og vissulega sótti Frida kraft
og staðfestu í fyrirmyndina. föður
sinn, af honum nam hún það úng
að raunverulega getur ekkert
beygt manninn nema dauðinn
einn.
Frida var þrettán ára gömul og
gekk í menntaskóla. Dag einn sá
hún hvar stór og mikill maður
var tekinn til við að vegg-
skreyta skólann. Maðurinn
vann ötullega og feikileg ein-
beitni var i svip hans. Stúlk-
an horfði þrumu lostin á
þennan stóra mann. Og hún
ákvaö að með þessum manni ætti
hún samleið og með honum vildi
hún búa til barn. Frida Kahlo
sagði skólasystrum sinum, að hún
ætlaði að eignast barnunga með
þessum málara sem héti Diego
Rivera. Frida eignaðist aldrei
barn, hún var ófær um að fæða
börn. Og kynni þeirra Diegos
Rivera urðu ekki fyrren siðar.
Þegar Frida var aðeins
fimmtán ára gömul bar að
hörmulegt slys sem gerbreytti lifi
hennar. Annar fóturinn eyði-
lagðist og likaminn varð að öðru
leyti aldrei samur. Hún hafði þá
nýlega hafiö nám i læknisfræði.
Hér með var þaö úr sögunni.
En Frida Kahlo lét alls ekki
bugast. Hún tók upp annan þráð,
byrjaði að teikna og mála, fyrst
rúmliggjandi, siðan i hjóla-
stólnum. Eitthvað hafði hún fitlað
við teiknun áður sér til
afþreyingar, en nú hófst hún
handa af fullri alvöru. Og Frida
fann fljótt að á þessu sviði gat
TRÉ VONARINNAR,
hún raunverulega nýtt alla and-
lega hæfileika sina. Með henni
varð innri blómgun sem að sumu
leyti bætti henni upp hið óskap-
lega ytra tjón. Hún hafði að visu
ekki lengur fætur til að stiga i,
en henni uxu vængir.
Frida hóf strángt nám, hún var
hvorttveggja i senn nemandinn
og kennarinn, ekkki einusinni
Diego Rivera fékk að hafa áhrif á
listrænan þroska hennar. Frida
hóf leit að myndrænum grund-
velli tilað byggja á. Hún greip þar
niður sem fæstir töldu eftir miklu
að seilast, myndlist nitjándu
aldarinnar i Mexikó. Einkum
beindist athygli hennar að kyrr-
lifsmyndum, uppstillingum og
mannamyndum. Hún sá i hendi
sér að hér var fyrir vinsælt mynd-
mál, og alþýðlegt að þvi leyti að
myndmálið sjálft vakti engan ugg
eða andúð hjá hinum almenna
áhorfanda.
En Frida sótti myndmál sitt
viðar að. Þekking hennar á lif-
fræði og grasafræði kom að
góðum notum. I myndum sinum
notar hún oft suðrænan gróanda
landsins sem bakgrunn. Inni er
fléttað með táknrænum hætti lif-
færum, skordýrum, vefja-
myndunum og blómum. En þó er
það eigin persóna sem fyrst og
fremst verður henni að myndefni,
hún sjálf yst sem innst, og and-
litið er sá spegill sem hún dregur
uppá myndir sins innra manns.
Einhverjum kann að þykja nóg
um þá sjálfshygli er fram kemur
i verkum Fridu, athyglina sem
hún sýnir blæbrigðum vitundar
sinnar: en vel að merkja, hvenær
hefur heiðarleg könnun á inn-
löndum staðið i vegi heiðarlegrar
afstöðu til ytri fyrirburða? Og
þeim mun ljósari sem Fridu
Hvað heitir hún þessi sam-
brýnda kona með dimmu augun,
konan sem búið er að taka af
fótinn, málarinn sem málar
næstum alltaf sitt eigið andlit,
konan sem velur sér risa tilað
elska aðeins þrettán ára gömul,
manneskjan sem berst til þrautar
og lætur engan mótblástur beygja
sig til jarðar, hver er hún þessi
mannvera sem sigrast á bæklun,
örvæntíngu, sigrast jafnvel á
sjálfum timanum?