Þjóðviljinn - 09.05.1976, Page 5

Sunnudagur 9. mai 1976. ÞJÓÐVII.JINN — SÍÐA 5
Sonnenfeldt-kenningin svonefnda:
Mitt er mitt,
og þitt er þitt
Allir vita, að hin austur-
evrópsku aðildarríki Var-
siárbandalaqsins lúta póli-
tískri og hernaðarlegri for-
ystu Sovétríkjanna, og þá
líka af forystuhlutverki
Bandaríkjanna í Nató. Það
er jafn sjálfsagður hlutur
að viðurkenna að pólitískar
sviptingar og vígbúnaðar-
kapphlaup milli þessara
tveggja blakka hafa ráðið
sögu Evrópu eftir stríð.
Þanmg veröa þeir æ i'leiri sem
rekja upphaf og framvindu kalda
striðsins til þess, að Bandarikin
töldu, að Sovétrikin hefðu fengið
of riflega sneið af Evrópu I sinn
hluta eftir strið, og hefðu viljað
nota yfirburði Vesturvelda i
kjarnorkuvigbúnaði til að „vinda
upp á” kommúnismann i álfunni
austanverðri.
Jafnteflisstaða
En nú er nokkuð siðan einskon-
ar hernaðarlegt jafnvægi komst á
milli blakkanna, ekki síst vegna
þess að báðir aðilar ráða yfir
atómvopnum sem duga til að
leggja álfuna alla i rúst marg-
sinnis, gott ef ekki heiminn allan.
En þá vaknar sú spurning, hvaða
pólitisk áhrif slik hernaðarleg
jafnteflisstaða hefur þegar til
lengdar lætur. Og svörin geta
orðið einkennileg, ekki sist þeim
sem vel muna vigorð kalda
striðsins.
Menn hafa til þessa vanist
þeirri hugmynd, að Sovétrikin
teldu það sér mjög i hag, ef að los
kemst á einhverja aðila innan
Nato. Sömuleiðis fagni Bandarik-
in þvi, ef að tilhneigingar til auk-
ins sjálfræðis eða „öðruvisi
sósialisma” komi Sovétrikjunum
i pólitiska úlfakreppu um austan-
verða álfuna. Og vafalaust munu
þessi stórveldi enn fagna slikum
erfiðleikum hjá andstæðingnum
— en vel á minnst, ekki nema að
vissu marki.Mjög margir frétta-
skýrendur sameinast um þá
skoðun, að bandariskir og sov-
éskir geti að þvi leyti verið sam-
mála, að þeir vilji ekki að einhver
pólitisk sérviska meðal skjól-
stæðinga þeirra trufli þeirra eigið
tafl, taki af þeim frumkvæði. Af
þessum sökum geti þessi geróliku
stórveldi orðið samferða i þvi, að
viðleitni til að „fara eigin leiðir”
— hvort sem væri i Frakklandi
eða Póllandi — megi ekki „ganga
og langt.”
Kommúnistar
V-Evrópu
Við höfum nú um hrið heyrt
margendurteknar yfirlýsingar
Kissingers utanrikisráðherra og
annarra bandariskra forystu-
manna, um að þeir geti alls ekki
sætt sig við að kommúnistar fái
aðild að rikisstjórnum ítaliu eða
Frakkiands. Vegna þess að þar
með verði stofnað til keðjuverk-
ana sem dragi mátt úr Nató og
raski valdajafnvæginu. Þessu
fylgja svo vangaveltur, sem
margir eiga erfitt með að trúa,
um að Sovétrikin kæri sig kannski
ekki alltof mikið um slikar
vinstristjórnir i Vestur-Evrópu
heldur. Vegna þess að þær kynnu
m.a. að valda pólitiskri ókyrrð i
Austur-Evrópu, skapa þar
freistingar þeim sem vilja breyta
til og þá draga nokkuð úr hinu
sovéska forræði. Að sjálfsögðu er
erfitt að færa sönnur á þetta sem
nú var nefnt meðal annars vegna
þess að sovétmenn munu aldrei
reifa slika hluti opinberlega. Hitt
er svo ljóst, að eftir þvi sem likur
aukast á þvi að franskir eða
italskir kommúnistar setjist i
ráðherrastóla, þeim mun stirðari
gerist sambúð þeirra við ráða-
menn i Moskvu.
Austur-Evrópa
Kappræðan um aðild kommún-
ista að rikisstjórnum Vestur-
Evrópu blandast mjög saman við
ástand i alþýðuveldum Austur-
Evrópu, eins og þegar hefur verið
minnst á. Að sjálfsögðu eru
sovétmenn mjög andvigir öllum
þeim hræringum i þessum lönd-
um sem þeir telja vera andstætt
eigin fyrirmyndum og hagsmun-
um. Og nú siðast hefur það komið
aligreinilega fram, að bandarisk
stjórnvöld sýna hinum soyésku
hagsmunum i austurhluta
Evrópu a.m.k. góðan skilning.
Hér er um að ræða svonefnda
Sonnenfeldt-kenningu.
Sú er saga þess máls, að i
desember var haldinn fundur
bandariskra sendiherra i Vestur-
og Austur-Evrópu. Fórhann fram
i London. Kissinger flutti enn eina
skýrslu um nauðsyn þess að vinna
gegn áhrifum vesturevrópskra
kommúnista. Siðan tók til máls
einn helsti aðstoðarmaður banda-
riska utanrikisráðherrans,
Helmut Sonnenfeldt, og talaði
mest um málefni Austur-Evrópu.
„Lífræntsamband”
Samkvæmt frásögnum sem
lekið hafa út um þennan fund
sagði Sonnenfeldt sem svo: Var-
sjárbandalagið hangir saman,
ekki á sameiginlegum hagsmun-
um aðila.heldur á hervaldi Sovét-
rikjanna. Þvi geti það alltaf
komið upp, að eitthvert aðildar-
riki reyni að losa sig úr þeirri
spennitreyju. Hann taldi að þessi
þvingaða sambúð Sovétrikjanna
og Austur-Evrópu gæti falið i sér
jafnvel enn meiri hættu en átök
austurs og vesturs. Þvi gæti það
verið Bandarikjunum i hag, ekki
að ýta undir slikar sjálfræðistil-
hneigingar i Austur-Evrópu
heldur að hjálpa til við að koma á
þvi sem hann kallaði með mjög
óljósu orðalagi „lifrænu” sam-
bandi Sovétrikjanna við Austur-
Evrópu.
Hugsanagangur þessi er eitt-
hvað á þessa leið: Sovétrikin eru
orðin hernaðarlegt risaveldi á
þeim tima, þegar efnahagslegir
og aðrir pólitiskir örðugleikar
Vesturlanda gætu orðið enn al-
varlegri ef að kommúnistar næðu
fótfestu i stjórn einhvers Nató-
lands. Þessi þróun fer saman við
vaxandi efasemdir innan
kommúnistahreyfingarinnar,
einnig i sumum Austur-Evrópu-
löndum.um áhrifavalda og forystu
Sovétrikjanpa. Blanda þessara
áhrifavalda gæti leitt til varnar-
viðbragða af hálfu Moskvu, sem
Vesturlönd gætu haft litil áhrif á.
Þessi viðbrögð gætu stigmagnast
allt til þess að styrjöld brytist út.
Tekið var dæmi af Júgóslaviu, en
þar gæti hættuástand skapast ef
Tito félli frá.
í framhaldi af þessari skil-
greiningu hafa bandarisk stjórn-
völd svo ákveðið að gera allt sem
hægt er til að hindra myndun
vinstristjórna i Vestur-Evrópu og
vara Moskvu sem mest við þvi að
reyna að notfæra sér veikleika
Vesturvelda um þessar .mundir
til að bæta stöðu sina i Evrópu. í
staðinn eiga Vesturveldin svo
ekki aö gera neitt til að örva
kommúnistaflokka Austur:
Evrópu til aukins sjálfsforræðis.
Hjálpar Kissinger
Moskvu?
Þannig litur Sonnenfeldt-
kenningin út eins og hún hefur að
undanförnu verið rakin i Herald
Tribune, Guardian og viðar. Að
sjálfsögðu hafa þessar upplýsing
ar valdið mikiu fjaðrafoki, ekki
sist vegna þess að þær blandast
inn i kosningabaráttu þá sem háð
er i Bandarikjunum. Þar hafa
„haukar” (eins og Reagan.Jack-
son og fleiri) tekið þessar fregnir
sem sönnun á að Ford og Kissing-
er vilji lýsa blessun yfir áhrifa-
svæði sovéskra i Evrópu, og jafn-
vel séu þeir að gefa þeim grænt
ljós með að þeir megi i friði efla
tök sin á Austur-Evrópurikjum.
Ford og Kissinger hafa svarað á
þá leið, að fréttaskýrendur hafi
freistast til að oftúlka frásagnir
af ummælum Sonnenfeldts, og i
raun sé ekki um neitt nýtt að
ræða. Muni Bandarikin aldrei
viðurkenna einhvern sérstakan
rétt sovéskra i Austur-Evrópu,
enda þótt raunsæi bjóði, að tekið
sé mark á þeim raunverulegu
áhorfum sem þau þar hafa.
Forlagatrú
Eins og oft áður er margt óljóst
og loðið i orðaskaki um meginlin-
ur þærsem stórveldi fylgja i sam-
búð sinni hvort við annað og við
skjólstæðinga sina. Margt af þvi
sem fer á milli i yfirlýsingum og
getgátum verður ekki prófað fyrr
en einhver ný og flókin staða
kemur upp; margir benda ein-
mitt á það, að dauði Titos og
sovésk viðleitni til að breyta
júgóslavneskum stjórnmálum sér
i hag yrði prófraun mikil á allt
það sem kallað hefur verið frið-
samleg sambúð. Svo mikið er
vist, að mái eins og Sonnenfeldt-
ræðan bregður skarpri birtu á
vanda allra þeirra sem ekki
vilja sætta sig við það með
örlagatrúarundirgefni, að skipt-
ing Evrópu i tvær blakkir hafi
fyrir fullt og allt skapað þjóðum
álfunnar örlög, sem þær sjálfar fá
siðan litlu sem engu ráðið um.
A.B.
(Þessi grein var saman tekin
fyrir um það bil hálfum mánuði,
en mistök urðu til þess að hún
birtist ekki fyrr en nú. Þótt að
ýmislegur fróðleikur um þessa
hluti hafi komið fram siðar — sbr.
samantekt Þ.H. hér i blaðinu
þann 27. april — er ekki að sjá að
hann haggi neinu sem máli skipt-
ir i þeim vangaveltum sem að of
an eru raktar. Til viðbótar má
geta þess að i helstu dagblöðum
Rúmeniu og Júgóslaviu, þeirra
rikja i Austur-Evrópu, sem hvort
með sinum hætti hafa lagt mesta
aherslu á rétt til að fara eigin
leiðir, hafa þau viðhorf sem
Sonnenfeldt og svo Kissinger hafa
reifað i misjafnlega hreinskilnu
formi vakið mikla reiði. Fyrir
nokkrum dögum var Ceausescu
Rúmeniuforseti að árétta þessa
reiði i ræðu þar sem hann stóð
mjög fast á þvi að „þjóðlegt
sjálfstæði og sjálfsákvörðunar-
réttur” væri forsenda allrar al-
þjóðahyggju. Hann vék að þeim
sem öðruvisi hugsa og var þá svo
klókur að bregða fyrir sig tilvitn-
un i Lenin: „Það er ekki hægt að
ásaka neinn fyrir að hann er
fæddur i þrældómi, en þræll sem
ekki berst fyrir frelsi sinu og
reynir jafnvel að réttlæta okið
sem á hann er lagt, hann er
höfðingjasleikja, sem vekur
mönnum réttmæta andstyggð,
reiði og fyrirlitningu”)
Sannenfeldt les Prövdu; hvað er átt við með „lifrænu sambandi”?.
Finland
Norway
_ Balgium
/Vr
.uxembourg
Switzerland
Auatria;
Portugal
Ylugoalaviév
EUROPE’S
BLOCS
lcaiand
Black Sea
Turkey
Mediterranean Sea
SNEUTRAL
■pro-china

Cyprua
□ NATO
■ WARSAW PACT
Blakkir Evrópu: Nató er hvitt.en Varsjárbandaiagið svart, þeir hlut-
lausu eru gráir.og röndóttir eru aibanir, hallir undir Kina.
■Brésjnéf og Ceausecuj forsetinn reiddist
Yantar yður
starfsfólk?
Höfum vinnufúst fólk vant marg-
vislegustu störfum.
Atvinnumiðlun stúdenta,
simi 15959