Þjóðviljinn - 12.09.1976, Síða 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. september 1976.
Umsjón:
Mörður
Árnason
og Þröstur
Haraldsson
„Trúbrot” heitið gerði heiðarlega tilraun til að innleiða ameriskt sveitarokk inn i islenska
öldurhúsamenningu.
slæma hljómlist góða.
En þetta er ekki kjarni máls-
ins, orsökin. Hennar verður að
leita ef skýra á afleiðingarnar
sem raktar hafa verið. Þvi gæti
spurningin hljóðað svo: Hver er
orsök doðans i Islensku poppi
þessi rúmlega 10 ár?
„Ég er ráðinn
fyrir skolli drjúgan
skilding...”
Orsakirnar eru margar og
mjög misjafnar þannig að reynt
verður að veiða úr það helsta
sem máli skiptir. Fyrst og
fremst eru það poppararnir
sjálfir, sem gefið hafa skýring-
ar á þrengningum slnum og svo
þeir sem fjalla um popp i dag-
blöðunum. Þar sem rök beggja
hniga mjög i eina átt, er rétt að
tæpa á helstu rökum sem fram
hafa komið i viðtölum og grein-
um um popptónlist og varpað
geta ljósi á vandamálið. Það
virðist aðallega vera tvennt sem
bjátar á, i fyrsta lagi aðstaðan
tíl hljómleikahalds og flutnings
á popptónlist, i öðru lagi launa-
mál og afkoma.
Allt frá upphafi hafa popp-
hljómsveitir þurft að gera sér
að góðu að spila fyrir dansi. Sú
tónlist sem hjálpar þeim, sem
skaka þurfa úr sér vinandann,
til að geta hvolft i sig meiru svo
veitingahúsin græði, er ekki
endilega sú tónlist sem hljóm-
sveitarmenn kjósa helst að
flytja. En þar sem popptón-
listarmenn verða að lifa eru
þeir nauðbeygðir til að fylgja
eftir þeirri linu sem kveður svo
á um, að þeir spili nýjustu dans-
lögin undanbragðalaust án
útúrdúra, ellegar verði þeir af
kökunni. Þessu voru gerð ræki-
sjálfsgagnrýnin blæs þeim i
brjóst, eru aðrir atvinnuvegir
mun heillavænlegri.
„Fagurt galaöi
fuglinn sá...”
Engin er list án gagnrýnenda.
Minnst ein siða eða opna i
hverju dagblaðanna á viku er
tileinkuð poppi, auk þess sem
þættir i útvarpi og á skjánum
sjá um útbreiðslu popptónlistar.
Þannig kemur poppið næst
iþróttum að siðuf jölda og er það
miklu ofar öllum öðrum listum.
Þrátt fyrir þetta eru litlar sem
engar framfarir I popprýni hér
á landi. Skjall og innantómt
þvaður hefur verið uppistaðan i
þessum siðum, og eru flestar
enn við sama heygarðshornið.
Tjaldað er heilsiðumyndum af
hljómsveitarmönnum á leið til
Englands eða Ameriku til að
gera garðinn frægan og leggja
undir sig heiminn. Kjaftavaðall
um nýja „súpergrúppu” sem
soðin er upp úr tveimur göml-
um, ásamt skitkastsviðtölum
við þá sem teknir eru inn eða
reknir. Æsifregnir frá Bildusal
eða Siglufirði (i byggðastefnu-
stil) með uppstillingu hljóm-
sveitarmeðlima úti i náttúrunni,
i áhrifamiklum stellingum.
Lestina reka svo eitt eða tvö
bréf frá ófermdum grúpppium,
með spurningum um eina eða
fleiri stjörnur á popphimninum:
Hve gamall er hann, giftur eða
ógiftur, i hvaða stjörnumerki er
hann fæddur?
Það mætti ætla að veitinga-
húsin og umboðsmenn hljóm-
sveita stæðu að baki poppslðum
þessum. Þær miðast einmitt við
að trekkja fólk að böllunum.
Allir vilja koma og sjá nýju
súpergrúppuna, hoppa pinulitið
Vesturlönd magna suöið
tslenskar hljómsveitir, sem báru engilsaxnesk nöfn fóru að láta á
sér kræla á miðju bitiatimabilinu. Þá urðu „Flowers” til m.a.
í byrjun siðasta áratugs tók
dægurtónlistóvæntstökk fram á
við báðum megin Atlantshafs-
ins, hvað form og tónrænt inni-
hald snertir. Segja má að með
tilkomu tónlistarmanna á borð
við Bitlana og Bob Dylan, fái
þessi tónlist byr undir báða
vængi, sem geri henni kleift að
þróast frá venjulegum dans- og
dægurlögum til einhvers dýpra
og vandaðra. Jafnframt varð
hún stirðnandi taugum rokksins
nýr aílgjafi.
Ollum er það nú ljóst að þessi
nýja bylgja i rokki varð fyrir at-
beina þjóðlegrar tónlistar
þeirra landa og héraða, sem ólu
þessa listamenn. Alþýðusöngv-
ar I rimnastíl, dansar (ballöður)
og drykkjukvæði, stundum hrátt
og jafnvel langdregiö, sem
kyrjað var I nánasta umhverfi,
urðu þeim efniviður fremur en
hin fágaðri þjóðlög.
Með sambræðslu við þá teg-
und rokks, sem bandarisku
negrarnir Chuck Berry og Bo
Diddeley spiluðu auk blues-
áhrifa frá mönnum eins og John
Lee Hooker og fleirum, varð til
ný tegund dægurtónlistar sem
hlaut nafnið popp og var þess
umkomin að breyta áliti alls
þorra manna á gildi dægurlaga,
jafnt hámenntaðra tónspekinga
sem óbreytts fólks.
Þessi nýja tegund dægurtón-
listar hafði þar með opnað dyr,
sem áður höfðu verið lokaðar
dægurlagaflytjendum. Dyr sem
opnuðu nú veginn til ótal
þróunarleiða.
Mörlandinn rokkar
A Islandi tóku menn skjótt við
sér,þegar þessi nýja tónlist
barst hingað, og um miðjan
siðasta áratug höfðu allmargar
nýjar hljómsveitir skotið upp
kollinum.
Það er þvi undarlegt, þegar
litið er yfir þessa tiu ára sögu
poppsins hér með öllum fyrir-
heitum sinum, hve gjörsneydd
hún er öllum frumlegum tilþrif-
um. Það má heita vonlaust aö
finna neista af sjálfstæðum
sköpunarmætti i þeim aragrúa
hljómsveita, sem fæðst hafa á
þessu timabili.
Ef athugaðar eru siteringar i
Halldór Laxness, sem Klásúlna-
menn notuðu I greininni
„heimsfrægð á Islandi”, segir
þar að islenskir hljómlistar-
menn hafi aldrei fundið sig. En
hafa þeir nokkru sinni reynt að
leita að sjálfum sér?
Meðan stöðugt fjarlægari
straumar þjóðlegrar tónlistar
sigldu hraðbyri I popptónlist
annarra landa (suður-
ameriskir, indverskir, afriskir),
auk stöðugrar nýbreytni vegna
beinna áhrifa frá annars konar
tónlist (sigildri, jazz, tónlist
fyrri alda), varð sú islenska
óþjóðlegri og útþynntari með
hverju ári. Sú stefna sem menn
höfðu vonað að islenskar hljóm-
sveitir tækju, svo sem vönduð
textagerð, úrvinnsla úr gömlum
þjóðlögum með sinum ryþmum
og takti og jafnvel endur-
vakning þjóðlegra hljóðfæra i
bland við rokkið, beið skipbrot.
i staðinn tók við skef jalaus til-
breiðsla á enskum hljóðfæra-
leikurum og tæknibrellum
þeirra, auk þess sem islenskir
söngvarar tóku aö syngja nær
einvörðungu á ensku. Má segja,
að sú rækt, sem islenskir söngv-
arar hafi lagt við framburð sér-
hljóða I ensku, séu einu fram-
farirnar sem orðið hafi i Is-
lenskri popptónlist. Hljóðfæra-
slátturinn takmarkast æ meir
við þau lögmál frumskógarins
sem rikja á dansstöðum lands-
ins. íslenskir popparar afneita
persónulegri tjáningu með þeim
krafti sem henni fylgir, glim-
unni við vandamál túlkunarinn-
ar, sem listamenn einsetja sér
að þreyja meö trúna á eflingu
hæfileika sinna að vopni. Upp og
niður skalann, sem einskorðast
við „tiu á toppnum” er kjör-
orðið, öllu er kastað fyrir róða,
sem varpað gæti ljósi á stil-
brögð hvers og eins.
Menn með ágæta heyrn láta
oft blekkjast af innantómu
pillerii, vegna þess að það likist
á yfirborðinu þvi sem gert er af
erlendum meisturum. Flestir
sem hlusta vel, kenna þó hismið
frá kjarnanum. Eftiröpunin er
flöt og vantar alla sjálfssprottna
tjáningu, sem aðeins ómeðvituð
tilfinning listamannsins gerir
honum kleift að framkalla, eftir
mikla þjálfun og sjálfsafneitun.
Þessari sjálfstjáningu nær eng-
inn sem niðursokkinn er i að
herma eftir. Þetta er ófrá-
vikjanlegt lögmál, einnig i
heimi poppsins.
Allir sem leggja stund á listir
eru undir meiri eöa minni áhrif-
um einhverra erlendra eða inn-
lendra listamanna og er það
hollt að vissu marki.
Reyndin hefur hins veg-
ar orðið sú, að popphljómlistar-
menn hafa drukknað i þessum
áhrifum, I stað þess að hafa af
þeim nokkur not. 1 örvæntingar-
fullri tilraun til að halda sér á
floti, fjárfesta þeir i rándýrum
tækjum og alls konar hlutum
sem töfra eiga fram það sem á
skortir i listrænni andagift.
Þetta er auðvitað ekki annað en
viðbót við þá sjálfsblekkingu,
sem allt of margir popparar eru
haldnir, nefnilega taumlausri
trú á tækninni. Góðir magnarar
geta að visu breytt tónum og
magnað, en beir eeta aldrei gert
leg skil i Klásúlum, fyrr á árinu
og hljómlistarmenn hvattir til
að berjast fyrir betri skilyrðum
og skilmálum. 1 kjölfarið fylgir
svo nýlega grein i Samúel, þar
sem bilakostur popphljómlist-
armanna er látinn tala sinu
máli um afkomu þeirra.
Hér er þá komin aöalforsend-
an fyrir slælegum gæftum, að
dómi hljómlistarmannanna
sjálfra og má til sanns vegar
færa að efnaleg forsenda sé bein
orsök þeirrar andlegu.
En hvað má segja um aðra
listamenn islenska. Gaman
væri að sjá bílaflota þeirra.
Hvað skyldu rithöfundar segja
um forleggjara, myndlistar-
menn um gallerieigendur og
leikarar um leikhúsráð? Senni-
lega standa allir listamenn jafnt
að vigi gagnvart milliliðum.
Brauðstritið og aðstaðan er
varla minna vandamál hjá ein-
um fremur en öðrum. En það er
ekki afsökum fyrir að svikjast
undan merkjum og vera sjálf-
um sér og köllun sinni ótrúr. Hin
efnalega fprsenda er hvatning
til baráttu og samstöðu, en ekki
afsökim fyrir listamenn til að
selja sig eins og portkonur hæst-
bjóðanda. Ef menn treysta sér
ekki til að spila, leika, teikna
eða skrifa af sannfæringu sem
og hija og drekka veigar hússins
svo hægt sé að þola hávaðann i
diskótekinu. Stina vill sjá Kalla
og Bimbó, já strax i dag.
Fólkið vill það
Hver er svo afleiðing alls
þessa? Fyrir utan leynisimann
til að halda burtu grúpppiunum,
hefur allt þetta froðusnakk
slævandi áhrif á dómgreind
hljómlistarmanna, sem reyna
að righalda i þjóðsöguna um
sjálfa sig. Ruglaðir i riminu af
frægðarljómanum sem umlykur
þá, hætta þeir að sækja á önnur
mið en feta lengra og lengra það
einstigi, sem lagt hefur verið
fyrir þá alla götur til stöðnunar.
„Rokk og roll, ég gefið hef þér
öll min bestu ár,” og það er
komin beiskja I röddina. Popp-
tónlistarmenn ættu þó ekki að
örvænta, þar sem framhaldið
lofar virðulegu plássi i
minningarþætti Svavars Gests,
eftir svo sem tuttugu ár.
Fyrir hina, sem enn hafa upp-
burði og skarpskyggni til að
bera, er timi til að leggjast á eitt
um úrbætur, hvort sem um fag-
eða leikmenn er að ræða. Yfir-
klór til verndar iðnaðar-
mennskunni I poppinu, undir þvi
yfirskini að um vinsæla alþýðu-
list sé að ræða, er hafin sé yfir
alla gagnrýni (sönnunargögn:
Gifurleg útbreiðsla meðal al-
þýðu manna), er villa sem
gleggstu menn gera sig seka um
og halda fram. Eftir sömu
kokkabókum ætti Guðrún frá
Lundi að vera mesta alþýðu-
skáld Islands og Onedin-skipa-
félagið að sitja á bekk með
Pótemkin Eisensteins sem stór-
brotin alþýðukvikmynd.
Popptónlist er list eins og hver
önnur og lýtur sömu lögmálum.
Að setja hana til hliðar sem eitt-
hvert sérfyrirbrigði, sem ekki
eigi samleið með öðrum listum
er feill. Að hún sé hafin yfir alla
gagnrýni er enn verra glappa-
skot. Þetta ber að leiðrétta ef
menn vilja bæta islenskt popp
og forða þvi úr klóm þess afætu-
lýðs sem makar krókinn á
kostnað gæða þess.