Þjóðviljinn - 14.12.1976, Page 11

Þriðjudagur 14. desember 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Matthísar-
bréf
12. desember
1976
Eftir Gils
Guðmundsson
Gils Guðmundsson
Hvað ber framttðin iskauti sér fyrir ungu kynslóöina IGrænlandi?
Onnur spurning er næsta
áleitin, sem mér þætti ákaflega
vænt um ef þú gætir gefið mér og
fjölmörgum öörum svar við. Hún
er þessi: Hvernig i ösköpunum
stendur á þvi að sjávarútvegs-
ráðherrann islenski skuli gripa
tækifærið þegar samningamaður
EBE er væntanlegur til viðræðna,
til að övirða og niðurlægja fiski-
fræðinga okkar og staðhæfa, að
útreikningar Hafrannsókna-
stofnunar um hámarksafla á
Islandsmiðum á næsta ári séu
afar hæpnir, gott ef ekki fleipur
eitt og bull? Er ekki ljóst að með
sliku hátterni er ráðherrann að
veikja stööu okkar og smiða þeim
vopn í hendur sem halda þvi fram
að hér sé óhætt aö veiða til muna
meira en fiskifræðingar telja? Nú
skal ég vissulega játa, að fiski-
fræðingum hefur skjátlast og
þeim getur skjátlast. En mér er
spurn: Enda þótt fiskifræðingar
hafi ekki fundið óskeikular reikn-
ingsaðferðir til að segja fyrir um
þol fiskistofna og hámarksafla,
hverjir hafa fremur skilyrði til að
komast að sæmilega rökstuddri
niðurstöðu en þeir? Hvorki ég né
þú, og ekki Matthias Bjarnason
heldur.
Ég vil i lengstu lög mega trúa
þvi að hér hafi flumbruskapur
ráðherrans og ákafi borið vits-
munina ofurliði, en hitt hafi
engan veginn verið ætlun hans að
leggja andstæðingum til rök. Er
Formaður i tæp 20 ár.
—Ef viö snúum okkur aðeins að
þinum störfum fyrir félagið, hvað
varstu lengi formaður þess?
„Ég mar það nú bara ekki, það
var eitthvað um 20 ár, ég hætti
formennsku 1965. Þú spyrð um
fjölda félaga. Þeir eru núna rétt
tæpir tvö hundruð. Það stækkaði
að mun þegar þvi var breytt úr
verkamannafélagi i verka-
lýðsfélag og konurnar komu inn.
Hér áður var félagið aðeins fyrir
karlmenn.
— Er áhugi manna fyrir
félaginu mikill eystra?
„Þvimiður verð ég að játa það,
að ástandiö hjá okkur er ekkert
betra en hjá öðrum verkalýðs-
félögum hvað þvi viðkemur.
Ahugi manna er afar tak-
markaður. Það er þegar fundað
er um kaup og kjör að menn koma
en annars er fundarsókn dræm.
Þaö er ekkert betra i þorpum úti á
landi en i Reykjavik hvað þessu
vuðkemur. Eins verð ég að segja
,það, aö mér finnst samtaka-
mátturinn ekki eins góður og
hann var ef til átaka kemur.
Menn stóðu saman sem ein heild
hér fyrrum en nú mæðir starfið á
fáeinum mönnum, hvort sem átök
eru eða bara venjulegt félags-
starf.
■ — Var mikið lif i félaginu
fyrrum?
„Já, blessaöur vertu, þetta var
mjög liflegt félag. Sem dæmi get
og einsætt fyrir Matthias Bjarna-
son að svara þvi til, úr þvi sem
komið er, að vissulega þurfi
islendingar á öllum sinum fiski-
miðum að halda jafnvel þótt afli
mætti án stórslysa fara eitthvað
upp fyrir það sem Hafrannsókna-
stofnunin telur. En óneitanlega er
ráðherrann kominn hér út á afar
hála braut. Það sjáum við báðir.
3.
Þegar Matthias sjávarútvegs-
ráðherra og aðrirhelstu talsmenn
samningaviðræðna við EBE um
„gagnkvæm fiskveiðiréttindi”
eru um það spurðir, hvaða veiði-
heimildir það séu sem Efnahags-
bandalagslöndin kunni að hafa
upp a að bjóða, hefur tvennt verið
nefnt: Réttur til sildveiða i
Norðursjó og til fiskveiða við
Grænland. Skal þetta tvennt nú
athugað nokkru nánar.
Um Norðursjávarveiðarnar
ætla ég ekki að hafa mörg orð.
Síldarstofninum þar hefur hrakað
mjög siðustu misseri, og allir
ábyrgir fiskifræðingar telja
nauðsynlegt að draga stórlega úr
veiðum og vilja helst banna sild-
veiðar á Norðursjó algerlega um
nokkurra ára skeið. íslendingar
hafa, undir forystu sjávarútvegs-
ráðuneytis, fylgt þeirri stefnu i
Norður-Atlantshafsfiskveiði-
nefndinni, að leggja ætti algert
ég nefnt, að fyrsta bókasafnið,
sem kom á Eskifirði, kom á
vegum félagsins og áriö 1927
stofnaði félagið kaupfélag, sem
hét Kaupfélag verkamanna.
Félagið rak það i 2 ár en þá var
þvi gefið nýtt nafn og kallað
Kaupfélag Eskfirðinga. En bóka-
safnið,sem égnefndiáðan, var að
stofni til það bókasafn, sem nú er
héraösbókasafniö á Eskifirði.
Þegar héraðsbókasafnið var
stofnað, afhenti verkalýðsfélagið
sitt safn til þess.
Félagið lét flest mál til sin taka
og haföi oftast forystu i þeim
málum sem þaö ljáöi lið. Meira
aö segja beitti þaö sér eitt sinn
fyrirstofnun útgeröarfélags, sem
hét Andri, það var 1930 og 1932,
beitti þaö sér fyrir stofnun
samvinnufélagsins Kakali. Þá
stóð félagiö að leiksýningum i
mörg ár og margskonar annarri
félagsstarfsemi. En nú er orðið
langt um liðiö siöan félagið hefur
tekiö þátt i sliku.”
Fyrsta verkfallið.
— Heldurðu að það hafi gengið
illa fyrir félagiö aö fá sig viður-
kennt af atvinnurekendum?
„Já, það mun nú hafa verið
þungur róöurinn þar eins og
annarsstaðar i byrjun, en það
gekk nú samt nokkuö fljótt. Þó er
það ekki fyrr en 1925 að félagið
efnir til fyrstu vinnustöðvunar-
innar. Þá var nokkuö mikil
verkfallsalda hér á landi og
bannvið veiðum þessum um hrið,
þar til sildarstofninn hefur náð
sér á strik á nýjan leik. Oneitan-
lega væri harla litið samræmi i
þvi að fylgja fram algeru veiði-
banni Norðursjávarsildar við eitt
samningaborð, en taka upp
samninga um veiðiheimildir við
næsta borð. En hvað sem þessu
liðui, mun það álit þeirra sem til
þekkja,að eins og nú horfir að þvi
er tekur til sildar i Norðursjó séu
veiðiheimildir þar næsta litils
virði um hrið og algerlga óvist
hvort islensk skip teldu borga sig
að hagnýta þær, þótt um það
kynni að verða samið. Væri það
og i harla iitlu samræmi við þá
fiskverndarviðleitni.sem við með
nokkrum rétti hælum okkur af að
hafa uppi, ef við tækjum öllu
lengur þátt i kapphlaupinu um
siðustu sildarbröndurnar úr
Norðursjó.
Skal þá vikið að fiskimiðunum
við Grænland, Grænlandi og
grænlendingum, en hugleiðingar
um þau efni áttu að vera kjarni
þessa bréfkorns. Bið ég vel-
virðingar á, hve lengi ég hef verið
að komast a meginefninu. Veldur
þar mestu um, hve áfjáðir sumir
vinir þinir virðast vera i
samningagerð við EBE, og
hversu margvislegum fjar-
stæðum þeir hafa haldið fram
vegna þessarar áráttu sinnar.
Annað hátrompið sem Matthias
Bjarnason telur Efnahagsbanda-
félagið hefur tekið þátt i henni.
Tilefnið til þessa verkfalls var að
menn vildu fá timakaupið hækkað
úr 95 aurum i eina krónu. Auk
þess fengust „tveir kvarttimar i
kaffihlé” eins og segir i fundar-
gerð. A þessum árum og lengi
siðan stóðu félögin á hverjum
stað ein i vinnudeilum. Þetta
samflot sem við þekkjum nú, kom
ekki fyrr en löngu siöar, eins og
menn eflaust vita.
„Ég má einnig til með að geta
þessaðl916, stofnárið, tók félagið
þátt i hreppsnefndarkosningum
ogfékk kjörna 2 fulltrúa af 5. Svo
þú sérð aö það hefur veriö lif i
mönnum á þessum árum.
— Hvernig er það núna, hafið
þið starfsmann hjá félaginu?
„Já, Við höfum starfsmann tvo
daga i viku, sem sér um alls
konar störf fyrir félagið, sem
erfitt er fyrir menn i fastri
atvinnu að annast.
— Hverer aðal vinnuveitandinn
á Eskifirði?
,,Það er hraðfrystihúsiö og er
það eiginlega eini vinnu-
veitandinn, sem félagiö þarf að
semja viö. Að visu eru nokkrir
smáútgerðaraöilar, sem þarf að
semja við, en frystihúsið er lang
stærsti vinnuveitandinn á Eski-
firði.
— Hvernig hefur samvinnan viö
þessa aðila gengið?
„Nú, svona upp og ofan,
stundum vel og stundum illa, en
eftir að þeir gengu í Vinnu-
lag Evrópu hafa á hendi i væntan-
legu spili bandalagsins og
islendinga, eru fiskveiðiheimildir
til handa islenskum skipum við
Grænland. Við þetta er ákaflega
margt að athuga, og ættum við
mörlandar vissulega að hugsa
okkur um tvisvar eða jafnvel
þrisvar áður en gerðir eru
samningar við EBE um fiskveiði-
rétt á þessu hafsvæði.
Fyrst i stað gæti þaö verið
nokkurt umhugsunarefni, hvort
Efnahagsbandalag Evrópu hefur
nokkurn lagalegan rétt til að
ráðskast með væntanlega
auölindalögsögu Grænlands og
bjóða hana fala að meira eða
minna leyti. Mér skilst, að dönsk
stjórnvöld neiti þvi, að visu lin-
lega og með semingi,að EBE hafi
hina minnstu heimild til þess. Þá
treystirenginn sér tilað neita þvi,
að eins og sakir standa eru fiski-
stofnar við Grænland svo harð-
lega leiknir sakir langvarandi of-
veiði fjölmargra þjóða, að um
sinn verður litt fýsilegt aö gera út
skip á þær veiðislóðir. tslenskir
útgerðarmenn hafa allt fram á
þennan dag haft sama lagalega
réttinn og menn annarra þjóða til
að fiska alveg upp að 12 milum
við Grænland. En þeir hafa ekki
gert það siðustu misserin sakir
ördeyðunnará Grænlandsmiðum.
Hvaða samningar sem kunna aö
vera gerðir, breyta þeir engu um
þetta að svo komnu máli.
4.
En þá er ég kominn aö þvi, sem
er þungamiðja málsins: Hver er
siðferðilegur réttur Efnahags-
bandalags Evrópu eöa konungs-
rikisins Danmerkur til að versla
með grænlensk fiskimið? Hver er
siðferðilegur réttur islendinga til
að eiga hlut að slikri verslun?
Fyrri spurningunni svara ég að
sjálfsögðu á þá lund, að siðferöi-
legi rétturinn sé enginn. En þó er
hitt miklu stærra mál i minum
augum og mér langtum ofar i
huga að svarið við siðari spurn-
ingunni verði afdráttarlaust nei
ogkomi fram þegar i stað, ef eða
þegar næst verður ymprað á
kaupskap af þessu tagi. Það eitt,
að setjast að samningaborði með
fulltrúum EBE eða Danmerkur
til að ræða um fiskveiðiheimildir i
grænlenskri auðlindalögsögu er
okkur til háðungar. Ef eða þegar
að þvi kemur, að við teljum æski-
legtog kleiftað semja um einhver
réttindi okkur til handa innan
fiskveiðilögsögu Grænlands,
semjum við auðvitað við græn-
lendinga sjálfa.
1 næsta bréfkorni mun ég rifja
upp nokkra mikilvæga þætti úr
Grænlandssögu siðustu ára,
einkum eftir að landið var gert að
„dönsku amti” með stjórnar-
skrárbreytingu suður i Kristjáns-
. borgarhöll vorið 1953.
Rætt við Alfreð Guðnason
eina heiðursfélaga félagsins
veitendasambandið hefur verið
ómögulegt að eiga viö þá. Siöan
hafa þeir alltaf visaö til heildar-
samninganna.
Kostir og gallar heildar-
samninga.
— Hvaö finnst þér um þetta
samflot verkalýösfélaganna,
þessa svo kölluðu heildar-
samninga?
„Þetta hefur bæöi kosti og galla
að minum dómi. Þaö virkar mjög
illa á félögin úti á landi, að þurfa
að taka þátt i samningum suður i
Reykjavik og geta ekki haft neitt
samband við fólkiö heima. Þetta
ermikil breyting frá þvi sem var,
þegar maður gat talað við fólkiö
nærri þvi af samningarnefndar-
fundinum. Ég held að þessir
heildarsamningar virki á félögin.
Fólkið kemst ekki i eins mikla
snertingu við þessi mál og áður og
ég held að þetta sé ein af aðal or-
sökunum fyrir félagsdeyfðinni
hjá verkalýðsfélögunum. Eins
hafa nú allra siðustu ár verið
gerðir allsherjar heildar-
samningar, þar sem félögin úti á
landi hafa alls enga breytinga-
möguleika, sem oft er nauð-
synlegt vegna sér mála heima i
héraöi. Að minum dómi þyrftu
þetta aö vera rammasamningar,
sem félögin fengju siðan heim i
hérað og gætu þá gengið þar frá
sinum sérmálum. Þá er það afar
dýrt fyrir félögin að halda uppi
manni suður i Reykjavik vikum
saman. Það er á mörkunum aö
þau hafi f járhagslegt bolmagn til
þessa. En svo má vera aö ýmis-
legt náist fram með þessum
heildarsamningum, sem maöur
myndi ekki ná fram, þegar hvert
félag semur fyrir sig. Ég segi
þetta nú svona.
— Finnst þér áhuginn fyrir
félagsmálum ekkert meiri hjá
unga fólkinu nú siðustu árin en
var?
„Ég veit það ekki. Það má vera
aö þetta sé að lagast, má vera, en
það veröur að vinna svo mikið til
aö komast af og ef það á fristund,
horfir þaö heldur á sjónvarp eða
fer i bió heldur en sækja félags-
fundi. Vonandi lagast þetta og
það verður lika að gera það.
—S.dór.