Þjóðviljinn - 21.12.1976, Blaðsíða 11

Þriöjudagur 21. desember 1976 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 11
Nv bók eftir Thor Vilhjálmsson:
Víkkun hugans
og „erfiðir”textar
Út er komin hjá tsafold ný bók
eftir Thor Viihjálmsson sem
nefnist Mánasigö, allmikiö rit,
um 380 siöur.
1 stuttu spjalli viB höfundinn
sagöi hann á þá leiö, aö sjálft heiti
bókarinnar gæti visað til margra
hluta, og mættu hinar ýmsu skýr-
ingar á þvi vel koma til greina.
;Bókin tengist að aöferð og við-
fangsefnum ýmsum fyrri bókum
höfundar, ekki sist „Fjótt, fljótt
sagði fuglinn” og „Öp bjöllunn-
ar”. Þetta er samfelldur skáld-
skaparvefur, hnýttur saman með
vissum stefjum og rimi. Við-
fangsefnin eru allskonar fyrir-
bæri i veröld okkar tima, pólitisk,
trúarleg og önnur, sem varða
menn hvort sem þeir eru fyrir ut-
an eða innan islenska efnahags-
lögsögu. Vettvangur bókarinnar
er ekki endilega bundinn ákveðn-
um breiddar- og lengdargráðum
landafræðinnar.
Bókin er að mestu skrifuö á
þessu ári.
— Þvi er stundum fleygt, að
þú skrifir erfiðan t,exta?
— Ég veit ekki hvernig það mál
horfir við lesendum, ég þekki
bara það strið sem er aö búa þetta
til. En ég held að þetta tal sé allt
orðum aukið. Ég held að i. þessari
bók til dæmis séu kaflar sem hægt
er að hraðbruna i gegnum eins og
maður sé á góöu svelli. Reyndar
er ég ekki að reyna að búa til
bækur sem menn geta hraðbrun-
aö i gegnum, það eru nógir aðrir
til þess. Og ef mönnum finnst bók
Thor Vilhjálmsson: það eru ýms-
ar leiöir til hugarvikkunar.
erfið þvi ekki að flýta sér hægt?
svo ráðlagði F3b ius sá sem sigraöi
Hannibal. Þeir sem eru einatt að
flýta sér eiga það á hættu að
missa af lifinu, skynja aldrei að
þeir eru til.
Menn hafa reynt að vikka hug-
ann með þvi að soga eitthvað upp
i nefið, éta pillur. Það held ég sé
vond aðferð, vegna þess að dóm-
greindin getur skolastfyrir borð i
leiðinni. Það er held ég miklu
skárri hugarvikkun að efla dóm-
greindina og þvi þá ekki að stuðla
að þvi með einbeitingu og pæla
svona bók?
— Ertu ekki hress yfir þvi að
Fuglaskottis fer i Norðurlanda-
ráðskeppni?
Jú vist er ég það, þessi sam-
keppni er lystisemd og vekur at-
hygli á bókum, sem vonandi eiga
erindi út fyrir landsteina. Hall-
berg þyddi Fljótt fljótt sagði
fuglinn fyrir þessa samkeppni og
kom hún út i sumar i Sviþjóð og
fékk góðar undirtektir má ég
segja. Sú bók kemur lika út i Nor-
egi. Inge Knutson er búinn að
þýða Öp bjöllunnar á sænsku og
hún kemur hjá Caverfors i vor.
Það er lika verið að spyrjast fyrir
um Fuglaskottis.
—áb.
Stuölar hann við strit stór-
Guttormur J. Guttormsson,
Kvæöi. tlrval. Bókaútgáfa Menn-
ingarsjóös og Þjóövinafélags.
Það er vel til fallið, að gefa út
úrval ljóða Guttorms J. Gutt-
ormssonar um það leyti sem liðin
er öld frá stofnun islenskrar ný-
lendu i Kanada. Innflytjendabók-
menntir þjóöabrota i Ameriku
eru merkilegt fyrirbæri. Skáld og
rithöfundar beita máli gamla
heimsins á nýjan veruleika og
verða af þeirri viöureign einatt
merkilegir hlutir — okkur er i þvi
efni eðlilegast aö taka dæmi af
Stephani G. Stephanssyni. En sið-
ar gerist þróun sem um margt er
dapurleg, notkun gamla málsins
skreppur saman i nýlendunni,
þaö veröur æ erfiðara að beita þvi
aö gagni svo að yngri kynslóö
skilji, sjálft máliö veröur „gam-
aldags” og viðfangsefnin fyrst og
fremst tengd frumbýlingsárúnum
eða yrkisefnum að heiman. Gutt-
ormur sem er i senn samtiðar
maður Stephans G. og okkar (lát-
inn 1963), yrkir af góöri kunnáttu
og smekkvisi, hvað sem þessari
þróun liöur. En hann er kannski
siðasti móhikaninn — þaö er ólik-
legt að til verði lifandi bókmennt-
ir islenskar i Vesturheimi úr
þessu. Hinn þriðji áfangi innflytj-
endabókmennta er sá, að ekki er
lengur skrifaö á gamla málinu
heldur hinu nýja, en höfundarnir
koma með myndvisi, hugsunar-
hátt, erfiðir og auðvitaö söguefni
frá þjóðlegu umhverfi og uppruna
—glöggt dæmi um þetta eru ame-
riskar gyðingabókmenntir, sem
um skeið hafa aðeins að mjög
óverulegu leyti verið skrifaðar á
jiddisku. Frægur fulltrúi þessara
bókmennta, Saul Bellow, var að
fá nóbelsverðlaun um daginn.
Kveðskapur Guttorms er lof-
legur vitnisburður um islenska
alþýðumenningu og styrk hennar
i sveitum Vesturheims og hér
skal þeim Gils Guðmundssyni og
Þóroddi frá Sandi treyst fyllilega
til að láta valið hafa tekist vel.
Svið Guttorms er að sönnu
þrengra en Stephans G. En Gutt-
ormur, bóndi, sem yrkir flest við
vinnu sína, og getur sagt um
sjálfan sig það sama og hann seg-
ir um Stephan G: „stuölar hann
við strit/ stórþjóðarvit” — hann
er hreint enginn heimalningur,
hvernig sem á málin er litið.
Hann er um margt vellesinn og
viðsýnn, fjölhæfur á yrkisefni og
ýmsar tégundir skáldskapar.
Hann kann vel aö fara með bibliu-
sögur til að túlka rótgróna andúð
erfiöismannsina á kaupmönnum
og bröskurum — bæði I kvæðinu
um Jakob og Esaú og i kvæðinu
um Júdas, sem var öðrum á-
gjörnum mönnum fremri vegna
þess að hann iðraöist. Hann yrkir
heiftarkvæði gegn striði i anda
Stephans G. og kliðmjúkar nátt-
úrusonnettur sem minna á Jakob
Smára. Hann beitir hrynjandi
Longfellows og Tennysons og fæst
við islenskra rimþrautir bæði i
lausavisum og kvæðum, ortum
undir erfiðum háttum — eins og i
„Veturinn”:
Kaldir glampar lýsa eins og
lampar
loftið hampar þeim um fjörð...
Guttormi hefur oft látið mjög
velaðslá á létta strengi, þótt ekki
sé hann eins leikandi fyndinn og
skáldbróðir hans, K. N. Stundum
kemur þetta fram i skoplegri
meðferð vesturislensks slettu-
máls, stundum i þeirri hefð-
bundnu visnasmiö sem verið hef-
ur vinsælust iöja á Islandi:
Að ég horast er i vil
okkur guði báðum
Holdinu syndin heyrir til
heilagur verð ég bráðum.
Og hann kann lika að skopast að
þvi sem legið hefur einna þyngst
á hjarta skáldum i hans stöðu. I
Pegasus heyrir hann i lofti
vængjaþyt af „óortum kvæöum”
einyrkjans, sem bundinn er viö
sitt daglega strit, en til að forðast
viðkvæmni vendir hann kvæði i
kross, það endar á þvi að bóndi
kippir skáldfáknum vængjaða af
himni ofan:
að Pegasus tók ég taumi
og teymdi hann inn i fjós
En ef talað er um næmi skáld-
bóndans á umhverfið yfirsýn
hans,er þarflegast að benda á
merkilegt kvæði sem heitir Indi-
ána hátiðin, sem er úr ljóðabók
sem kom út 1930. Þar er lýst af
skilningi góðum þvi fólki, sem
Bókaútgáfan Forni hefur sent
frá sér nýja bók eftir Tómas Guð-
mundsson. Bókin tekur nafn af
upphafsorðum i kvæðinu Fijótinu
helga í samnefndri ljóðabók
Tómasar, enda lýkur hann þessu
ritgerðasafni með átthagalýsingu
frá Soginu og margir hafa haldið
þvi fram, að bernskuáhrif þaðan
hafi komið honum til að yrkja.
En Tómas Guðmundsson hefur
einnig verið mikilvirkur rit-
höfundur og er fyrir löngu viður-
kenndur snillingur i meðferö
ekki fær lengur gengið upprétt
um þetta land.
land sem þeir ei lengur eiga
land, sem rændir voru þeir
iand, sem þeir með leyfi mega
iita en ekki hóti meir...
Og lýkur kvæðinu með þeim
hætti, að Guttormur viröist hafa
skilið hina hljóðu og réttmætu
heift hins rauða manns löngu áð-
ur en það komst i tisku um norð-
anverða Ameriku aö hafa sam-
viskubit af þjóðarmorðum sem
þar voru framin:
Ilallur steikistaur við loga
stendur, rekinn gegnum hund
Er i skrokkinn skeyti af boga
skotið, þá er matmálsstund.
Flötum beinum fold er setin
Flátt að mæla sérhver kann.
Hvitur rakki, ölium etinn
á að tákna hvitan mann.
En mest forvitni leikur lesanda
á að kynnast þvi, hvemig staða
islenska amerikuskálds speglast i
kvæðunum. Hér er ekki endilega
áttvið sjálft málfar eða listrænan
virðingarstiga: við getum vel ját -
að að Guttormi eru mislagðar
hendur, honum hættir t.d. til að
syndga i þágu rims og dýrari
hátta, eins og mörgum öðrum
óbundins máls. Tiu bækur, sem
þeir stóðu að saman Sverrir
Kristjánsson og hann og báru
samheitið Islenskir örlagaþættir,
hafa notið mikilla vinsælda
almennings. Aö Sverri látnum
kom út i fyrra með liku sniði
bókin Léttara hjal með safni
greina eftir Tómas einan og nú
bókin Að haustnóttum.l henni er
fjallað um ýmsa helstu lista-
menn þjóðarinnar, sem flestir
hafa verið samtimamenn Tóm-
asar og margir góðvinir hans og
þeim, sem staddir eru á milli
hagmæisku og góðs skáldskapar.
Hér er átt við myndmái og yrkis-
efni. Það er ljóst aö náttúra Kan-
ada er efniviður þessa skálds,
sem þar var borinn og bamfædd-
.ur. Það er kanadiskt skáld sem
talar um „skemmtana minna
skógarbirni” og ávarpar tré sem
„minn fjallatindur” á sléttunum
miklu. Samt er það svo að ein-
kennilega mikið af þessum kveð-
skap gæti veriö ort af manni sem
hefði aldrei frá Islandi farið. Ann-
að er þó merkilegra, og það er sú
staðreynd, hve litið er f jallað um
örlög islenskunnar vestanhafs i
þessum kvæðum. Island og Ame-
riku eru i einskonar jafnvægi, um
„föðurland og fósturland” segir á
einum sað.
Við erum rikir Vestanmenn
við eigum tvö á korti.
eigum bara eitt i senn
án þess hitt oss skorti.
Aður hafði Guttormur andæft
þjóðernistali með þvi að halda þvi
fram, að hann elskaði ekkert sér-
stakt land „ég elska ekkert minna
en allan heiminn” segir i „Ætt-
jörð”. En fáir eru sjálfum sér
samkvæmir i þessum efnum;
vissulega er Island Guttormi
Tómas Guömundsson
....það akkeri i Atlanssjó
sem öliu því heldur saman,
sem trúast og islenkast er, þó
i útlegð hlyti það framann
og hann getur rætt um það, að
frændaliðið dreymi i vöku og
svefni, gleði og sorg um að „hitt-
ast á Þingvelli heima” eins og
trúaðir gyðingar endurtaka bæn-
ina Leshono habo in Jerushalaim,
næsta ár í Jerúsalem. En i kvæð-
unum er ekki sist þjóðemis-
hyggja af þvi tagi, sem islending-
ar hafa ekki gefið gaum sem
skildi. Trúnaður hennar, tryggða-
kröfur eru bundnar ekki við
gamla landið fyrstog fremst, það
er svo langt i burtu hvort eð er,
heldurviö Nýja tsland,við kjarna
islendingabyggða. Það er „tungu
vorrar griðland” og
sá sem vikur frá þér, en hjá þér
er hálfur
heim til sin ei ratar og glatar
sér sjálfur
(„Nýja tsland”).
Alllöngu seinna er það endur-
tekið i ööru kvæöi aö „heima eig-
um vér/ æ helst hjá þér” (A
fimmtlu ára afmæli Nýja Is-
lands). Það er afrekum landnem-
anna, sem hann kveður lof i sum-
um þekktustu kvæðum sinum eins
og Sandy Bar, sem Hallgrimur
Helgason breytti i kórverkifyrra.
Helst er af þvi kvæði og öðrum að
sjá, sem Guttormi hafi fundist að
landnemarnir hafi unnið góðan
sigur með verkum sinum og vel-
megun niðjanna. Þaö kemur þvi á
óvart þegar annar tónn er sleginn
i einu kvæði (úr bókinni Hunangs-
flugur sem kom út 1944) en þar er
loks komið að hlutum sem annars
liggja i þagnargildi:
Vort fólk er ljóð sem frumort
var
á feðralandsins tungu
sem islensk móðir blitt fram bar
°g byggðir endursungu.
Ný þykjast ungu cfnin prýdd
með annars háttar skrýðing.
Sem islensk ljóð á ensku þýdd
þau eru bara — þýðing.
—Arni Bergmann.
honum þvi nákunnugir, svo sem
Davið Stefánsson, Einar Bene-
diktsson, Gunnar Gunnarsson,
Gunnlaugur Blöndal, Halldór
Kiljan Laxness, Jón Stefánsson,
Sigurður Nordal, Stefán frá
Hvitadal og Theodora
Thoroddsen. En hann ritar af
engu minni nærfærni og þekkingu
um Einar H. Kvaran, Hannes
Hafstein, Jónas Hallgrimsson og
Þorstein Erlingsson.
I tslenskum örlagaþáttum og
þessum tveimur siðustu bókum er
að finna allar ritsmiðar Tómasar
i óbundnu máli, sem hann hefur
sjálfur kosiö að halda til haga.
AÐ HAUSTNÓTTUM er 248
bls., prýdd 14 teikningum. Kápu-
teikningu og nokkrar myndanna
gerði Tómas Tómasson, sonur
skáldsins.
Ritgeröasafn eftir
Tómas Guðmundsson