Þjóðviljinn - 30.12.1976, Blaðsíða 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 30. desember 1976
Frumsýning á gamanleiknum „Hvar er Charlie?'
Leikhús fyrir
heyrnarlausa
Hvernig á að koma fólki sem
svipt er heyrn i kynni við listina?
I Sovétrikjunum er unniö ötullega
að lausn þessa vandamáls. Kvik-
myndir fyrir heyrnarleysingja
eru framleiddar og sérstök sjón-
varpsdagskrá er helguð þeim á '
hverjum fimmtudegi. 1 félags-
heimilunum eru starfandi sér-
stakir áhugamannahópar fyrir
heyrnarlausa. Með reglulegu
millibili fara fram mót heyrnar-
lausra áhugalistamanna. En
meðal heyrnleysingja eru einnig
atvinnulistamenn.
Fyrsta atvinnuleikhus i heimi
fyrir heyrnarlausa leikara var
sett á laggirnar i Moskvu árið
1964. Aður hafði verið stofnað til
samkeppni heyrnarlausra
áhugaleikara um allt land. Yfir 30
sigurvegarar úr þeirri keppni
fengu aðgang að leiklistarskóla
sem stofnaður var á vegum Sjúk-
in-leiklistarskólans i Moskvu. 1
nýja skólanum var notast við
sömu námsskrá og i venjulegum
leiklistarskólum og yfirkennari
var b.ióðlistamaðurinn Boris
Zakhava. Fingramálastúlkur að-
stoðuðu við kennsluna.
Þeirfyrstu sem útskrifuðust úr
þessum skóla urðu fyrstu leikarar
leikhúss sem á ekki sinn lika i
heiminum og oft er nefnt „þögla
leikhúsið". Nú starfar skólinn i
beinum tengslum við leikhúsið og
hafa þrir árgangar nemenda tek-
ið til starfa þar.
Allt frá upphafi var tekin sú
stefna að takmarka ekki við-
fangsefni leikhússins við það sem
vírtist Iíggja beínast við: lát-
bragðsleik. Þar er sett á svið
„Þrettándanótt" Shakespeares,
harmleikir Schillers og sýning
sem byggð er á smásögum eftir
Gorki og nefnist „Einu sinni var
fólk.."
En „þögla leikhúsið" er ekki
réttnefni. Þar má einnig heyra tal
og tóna. Astæðan er sú að reynt er
að gera sýningarnar aögengi-
legar venjulegum áhorfendum,
en ekki eingöngu heyrnarlausum.
Leikararnir gera sig skiljanlega á
fingramáli en jafnframt er texti
leikritsins lesinn i hátalara af
öðrum leikurum. Þetta er einsog
þegar tal er sett inn á kvikmynd,
nema hvaðl leikhúsinu eru aðeins
tveir leikarar sem tala — karl og
kona. Ahorfendur hrifast alltaf
mjög af leikni þeirra. T.d. er at-
riði í leikritinu „Það gerðist i
Sevilla" þar sem tiu konur eru á
sviðinu i einu. Þær tala hver i
kapp við aðra og gripa frammi
fyrir hver annarri. Hver um sig
hefur sina eigin rödd, sem að-
greinir hana frá hinum. Það er
ótrúlegt en satt, að ein leikkona
„hljóðsetti" þetta atriði.
Grundvöllur þeirrar velgengni
sem einkennt hefur þögla leikhús-
ið frá upphafi er samt sem áður
látbragðshæfileikar leikaranna.
Heyrnarlausu leikararnir kunna
að túlka þjáningar persónanna án
orða og á hinn blæbrigðarikasta
hátt. Þeir ráða við verkefni sem
krefjast mikils tilfinningakrafts.
Leikrit einsog „Prómeþeus I fjötr
um" eftir Eskylos, „Slagæð hlið-
stæðu minnar" eftir Maxim
Gorki, „Hans er ekki getið i
skýrslum" eftír Boris Vasiljef,
ofl.
Sennilega eru söngleikirnir það
sem mesta athygli vekur I þessu
einstæða leikhúsi. Ein fyrsta
uppsetningin af þvi tagi var
„Ljev Gúrits Sinitskin", sigildur
vaudeville-leikur eftir D. Ljenski,
með kátum visum, dónsum og
söngvum.
Margir áhorfendur sem komu i
leikhúsið i fyrsta sinn, spurðu
hvernig leikararnir færu að þvi að
dansa og „syngja" alveg i takt
við leik hljömsveitarinnar. Til
þess að skilja þetta er nauð-
synlegt að vera viðstaddur æf-
ingu.
Leikarinn leggur hönd á lok
flygilsins og reynir að finna takt-
inn i laginu. Pianóleikarinn spil-
ar lagið aftur og aftur. Siðan fer
leikarinn út á gólfið og reynir að
dansa i takt við lagið. Ballett-
meistarinn hjálpar honum með
þviað slá taktinn með höndunum.
Þegar leikarinn hefur náð valdi á
taktinum tapar hann honum ekki
af tur.
En rytmisk uppbygging lagsins
er ekki það eina sem máli skiptir.
Leikararnir þurfa lika að skynja
eðli tónlistarinnar og innihald.
Þar kemur tíl kasta Ieíkstjórans
sem útskýrir tónlistina gjarnan
með samlikingum og hugmynda-
tengslum, sem leikarinn reynir
siðan að túlka i dansi sinum.
Hér koma að góðu gagni hæfi-
leikar heyrnarlausu leikaranna
til að tjá sig með likamshreyfing-
um. Einn þeirra, Vladimir Sjub-
in, kemur fram einn i atriði sem
nefnist „Klukknahringing i
Buchenwald" og nýtur mikilla
vinsælda. I bakgrunni hljómar
ógnþrungið lag og i forgrunni
„dásamlegur, óviðjafnanlegur
söngur handanna" einsog einn
áhorfenda komst að orði.
Meðal þeirra sýninga sem ný-
lega hafa verið settar upp er
gleðisöngleikurinn „Tjöld
drottningarinnar" eftir sovéska
tónskáldið Vasili Solovjef-Sedoj.
Söguefnið er fengið úr
„Skyttunum þremur" eftir
Dumas og notað sem uppistaða i
litrikan gleðileik. Af þessari
sýningu má ráða að leikhúsiö hef-
ur tekið gifurlegum framförum
siðanþaðsýndi „Ljef Giirits" þar
sem allt var miklu einfaldara og
auðveldara. Tónlist Solovjef-
Sedojer margslungin og býr yfir
ýmisskonar rytma. Leikurunum
hefur tekist til fullnustu að ná
fram töfrum hennar. Einkum
Atriði úr sýningunni „Kristallshjartað"
Vassa Sjeleznova eftir Gorkl — Ihlutverkum eru Marta Grakhova, Olga Garfeld, sem segir frá Igrein-
inni og T. Petukhova
hefur ungu leikurunum Ivan
Lesnikof og Tamöru Petukhovu
tekist vel upp i hlutverkum
d'Artagnan og Constanze. Áhorf-
endur hrifast mjög af heillandi
dansi þeirra.
Þeir eru ekki margir i hópi
áhorfenda sem vita að sérhver
hreyfing i þessum áreynslulitla
dansi hefur kostað erfiði klukku-
timum og dögum saman, akafa
löngun til að sigrast á öllum
hindrunum og ná til listarínnar.
Það er einmitt þessi löngun sem
hefur leitt þessa ungu leikara inn-
á þessa braut.
Olga Garfeld er af leikhúsfólki
komin og hefur hrifist af leikhúsi
síðan hún man fyrst eftir sér. Hún
missti heyrnina I stríðinu, en þá
dvaldist hún i litlum bæ 1
Hvítarússlandi, sem hersetinn
var af þjóðverjum. Nasistarnir
voru að leita að gyöingum og Olga
litla og móðir hennar földu sig i
rökum kjallara. Telpan veiktist
af heilahimnubólgu og missti
heyrnina fyrir fullt og allt. Eftir
striðið fór hún I heyrnaleysingja-
skóla og lærði þar að lesa vara-
mál. Hún gat farið i leikhiis og
skilið það sem fram fór á sviðinu.
Brátt rættist draumur hennar:
hún fór sjálf að leika. Það gerðist
þegar stofnaður var áhuga-
mannahópur i skólanum. Sýning-
arnar fóru fram á fingramáli.
Þegar Olga lauk námi við
heyrnaleysingjaskólann fór hún i
leiklistarskólann.Olga Garfeld er
leikkona sem býr yfir miklum
skópunarhæfileikum. Meðal hlut-
verka hennar eru Olivia i Þrett-
ándanótt, Milady I Tjöldum
drottningarinnar, Ntalja i Vassa
Sjelesnova, góða álfamærin i
Oskubusku og mörg fleiri.
Sumir leikaranna hafa komið i
leikhúsið úr öðrum starfsgrein-
um. Vasili Bondof var t.d. áður
leturgrafari, en er nu einn af
aðalleikurum hússins.
„Þögla leikhúsið" hefur farið i
leikferðir til nær 200 borga í
Sovétrikjunum, og einnig til Pól-
lands, Búlgariu, og Júgóslaviu.
Auk pess tók leikhúsið þátt i
alþjóðlegu móti látbragðsleikara
i Tékkóslóvakiu árið 1973.
Leikararnir koma oft fram i
klúbbum fyrirtækja þar sem
heyrnarlausirstarfa, ennfremuri
heyrnarleysingjaskólum. „Þögla
leikhúsið" hefur gegnt með prýði
þvi hlutverki sinu að koma list-
inni á framfæri við þá sem sviptir
eru heyrn.
Eduard Aljesin APN