Þjóðviljinn - 30.12.1976, Page 6

6 StÐA — ÞJÖÐVILJINN Fimmtudagur 30. desember 1976
Frumsýning á gamanleiknum „Hvar er Charlie?”
Leikhús fyrir
heyrnarlausa
Hvernig á að koma fólki sem
svipt er heyrn i kynni við listina?
1 Sovétrikjunum er unnið ötullega
að lausn þessa vandamáls. Kvik-
myndir fyrir heyrnarleysingja
eru framleiddar og sérstök sjón-
varpsdagskrá er helguð þeim á
hverjum fimmtudegi. I félags-
heimilunum eru starfandi sér-
stakir áhugamannahópar fyrir
heyrnarlausa. Með reglulegu
millibili fara fram mót heyrnar-
lausra áhugalistamanna. En
meðal heyrnleysingja eru einnig
atvinnulistamenn.
Fyrsta atvinnuleikhús i heimi
fyrir heyrnarlausa leikara var
sett á laggirnar i Moskvu áriö
1964. Aður hafði verið stofnað til
samkeppni heyrnarlausra
áhugaleikara um allt land. Yfir 30
sigurvegarar úr þeirri keppni
fengu aðgang að leiklistarskóla
sem stofnaður var á vegum Sjúk-
in-leiklistarskólans i Moskvu. í
nýja skólanum var notast við
sömu námsskrá og i venjulegum
leiklistarskólum og yfirkennari
var þjóðlistamaöurinn Boris
Zakhava. Fingramálastúlkur að-
stoðuðu við kennsluna.
Þeirfyrstu sem útskrifuðust úr
þessum skóla urðu fyrstu leikarar
leikhúss sem á ekki sinn lika i
heiminum og oft er nefnt „þögla
leikhúsið”. Nú starfar skólinn i
beinum tengslum við leikhúsið og
hafa þrir árgangar nemenda tek-
ið til starfa þar.
Allt frá upphafi var tekin sú
stefna að takmarka ekki við-
fangsefni leikhússins við það sem
virtist liggja beinast við: lát-
bragðsleik. Þar er sett á svið
„Þrettándanótt” Shakespeares,
harmleikir Schillers og sýning
sem byggð er á smásögum eftir
Gorki og nefnist „Einu sinni var
fólk..”
En „þögla leikhúsið” er ekki
réttnefni. Þar má einnig heyra tal
og tóna. Astæðan er sú að reynt er
að gera sýningarnar aðgengi-
legar venjulegum áhorfendum,
en ekki eingöngu heyrnarlausum.
Leikararnir gera sig skiljanlega á
fingramáli en jafnframt er texti
leikritsins lesinn i hátalara af
öðrum leikurum. Þetta er einsog
þegar tal er sett inn á kvikmynd,
nema hvaði leikhúsinu eru aðeins
tveir leikarar sem tala — karl og
kona. Ahorfendur hrifast alltaf
mjög af leikni þeirra. T.d. er at-
riði i leikritinu „Það gerðist i
Sevilla” þar sem tiu konur eru á
sviðinu i einu. Þær tala hver i
kapp við aðra og gripa frammi
fyrir hver annarri. Hver um sig
hefur sina eigin rödd, sem að-
greinir hana frá hinum. Það er
ótrúlegt en satt, að ein leikkona
„hljóðsetti” þetta atriði.
Grundvöllur þeirrar velgengni
sem einkennt hefur þögla leikhús-
ið frá upphafi er samt sem áður
látbragðshæfileikar leikaranna.
Heyrnarlausu leikararnir kunna
að túlka þjáningar persónanna án
orða og á hinn blæbrigöarikasta
hátt. Þeir ráða við verkefni sem
krefjast mikils tilfinningakrafts.
Leikrit einsog „Prómeþeus i fjötr
um” eftir Eskylos, „Slagæð hlið-
stæðu minnar” eftir Maxim
Gorki, „Hans er ekki getið i
skýrslum” eftir Boris Vasiljef,
ofl.
Sennilega eru söngleikirnir það
sem mesta athygli vekur i þessu
einstæða leikhúsi. Ein fyrsta
uppsetningin af þvi tagi var
„Ljev Gúrits Sinitskin”, sigildur
vaudeville-leikur eftir D. Ljenski,
með kátum visum, dönsum og
söngvum.
Margir áhorfendur sem komu i
leikhúsið i fyrsta sinn, spurðu
hvernig leikararnir færu að þvi að
dansa og „syngja” alveg í takt
við leik hljómsveitarinnar. Til
þess að skiija þetta er nauð-
synlegt að vera viðstaddur æf-
ingu.
Leikarinn leggur hönd á lok
flygilsins og reynir að finna takt-
inn i laginu. Pianóleikarinn spil-
ar lagið aftur og aftur. Siðan fer
leikarinn út á gólfið og reynir aö
dansa i takt við lagið. Ballett-
meistarinn hjálpar honum meö
þviað slá taktinn með höndunum.
Þegar leikarinn hefur náð valdi á
taktinum tapar hann honum ekki
aftur.
En rytmisk uppbygging lagsins
erekki það eina sem máli skiptir.
Leikararnir þurfa lika að skynja
eðli tónlistarinnar og innihald.
Þar kemur til kasta leikstjórans
sem útskýrir tónlistina gjarnan
með samlikingum og hugmynda-
tengslum, sem leikarinn reynir
siðan að túlka i dansi sinum.
Hér koma að góðu gagni hæfi-
leikar heyrnarlausu leikaranna
til að tjá sig með likamshreyfing-
um. Einn þeirra, Vladimir Sjub-
in, kemur fram einn i atriði sem
nefnist „Klukknahringing i
Buchenwald” og nýtur mikilla
vinsælda. í bakgrunni hljómar
ógnþrungið lag og i forgrunni
„dásamlegur, óviðjafnanlegur
söngur handanna” einsog einn
áhorfenda komst að orði.
Meöal þeirra sýninga sem ný-
lega hafa verið settar upp er
gleðisöngleikurinn „Tjöld
drottningarinnar” eftir sovéska
tónskáldiö Vasili Solovjef-Sedoj.
Söguefnið er fengið úr
„Skyttunum þremur” eftir
Dumas og notað sem uppistaða i
litrikan gleðileik. Af þessari
sýningu má ráða að leikhúsið hef-
ur tekiö gifurlegum framförum
siöanþaðsýndi „Ljef Gúrits” þar
sem allt var miklu einfaldara og
auðveldara. Tónlist Solovjef -
Sedoj er margslungin og býr yfir
ýmisskonar rytma. Leikurunum
hefur tekist til fullnustu að ná
fram töfrum hennar. Einkum
Atriði úr sýningunni „Kristailshjartað”
hefur ungu leikurunum Ivan
Lesnikof og Tamöru Petukhovu
tekist vel upp i hlutverkum
d’Artagnan og Constanze. Ahorf-
endur hrifast mjög af heillandi
dansi þeirra.
Þeir eru ekki margir i hópi
áhorfenda sem vita að sérhver
hreyfing i þessum áreynsiulitla
dansi hefur kostaö erfiði klukku-
timum og dögum saman, ákafa
löngun til að sigrast á öllum
hindrunum og'ná til listarinnar.
Þaö er einmitt þessi löngun sem
hefur leitt þessa ungu leikara inn-
á þessa braut.
Olga Garfeld er af leikhúsfólki
komin og hefur hrifist af leikhúsi
síöan hún man fyrst eftir sér. Hún
missti heyrnina i striðinu, en þá
dvaldist hún i litlum bæ i
Hvítarússlandi, sem hersetinn
var af þjóöverjum. Nasistarnir
voru að leita aö gyðingum og Olga
litla og móðir hennar földu sig i
rökum kjallara. Telpan veiktist
af heilahimnubólgu og missti
heyrnina fyrir fullt og allt. Eftir
striðið fór hún i heyrnaleysingja-
skóla og lærði þar að lesa vara-
mál. Hún gat farið i leikhús og
skiliö það sem fram fór á sviðinu.
Brátt rættist draumur hennar:
húnfórsjálf aðleika. Það gerðist
þegar stofnaður var áhuga-
mannahópur i skólanum. Sýning-
arnar fóru fram á fingramáli.
Þegar Olga lauk námi við
heyrnaleysingjaskólann fór hún i
leiklistarskólann. Olga Garfeld er
leikkona sem býr yfir miklum
sköpunarhæfileikum. Meðal hlut-
verka hennar eru Olivia i Þrett-
ándanótt, Milady i Tjöldum
drottningarinnar, Ntalja i Vassa
Sjelesnova, góða álfamærin i
Oskubusku og mörg fleiri.
Sumir leikaranna hafa komið i
leikhúsið úr öðrum starfsgrein-
um. Vasili Bondof var t.d. áður
leturgrafari, en er nú einn af
aðalleikurum hússins.
„Þögla leikhúsið” hefur farið i
leikferðir til nær 200 borga i
Sovétrikjunum, og einnig til Pól-
lands, Búlgariu, og Júgóslaviu.
Auk þess tók leikhúsið þátt i
alþjóðlegu móti látbragðsleikara
I Tékkóslóvakiu árið 1973.
Leikararnir koma oft fram i
klúbbum fyrirtækja þar sem
heyrnarlausir starfa, ennfremur i
heyrnarleysingjaskólum. „Þögla
leikhúsið” hefur gegnt með prýði
þvi hlutverki sinu aö koma list-
inni á framfæri við þá sem sviptir
eru heyrn.
Eduard Aljesin APN
Vassa Sjeleznova eftir Gorki
inni og T. Petukhova
— Ihlutverkum eru Marta Grakhova, Olga Garfeld, sem segir frá fgrein-