Þjóðviljinn - 05.03.1977, Blaðsíða 9

Laugardagur 5. mars 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Hin sjálfvirku bönn
frelsisskerðing í
fjölmiðlum
Undanfarin misseri hefur
ýmsum oröiö tiörætt um hlut-
verk fjölmiöla i Islensku þjóö-
félagi og möguleika þeirra til
aö fjalla um atburöi og málefni
á gagnrýnan hátt. Umræöan
hefur einkum beinst aö þeim
skoröum sem stjórnvöld og aörir
aöilar setja fréttaflutningi og
málsmeöferö I fjölmiölum. Rit-
stjórar og blaöamenn hafa bent
á takmarkaöa upplýsinga-
skyldu stjórnvalda, sjálfdæmi
embættismanna hvaö snertir
fréttir af athöfnum þeirra,
leyndarkvaöir á opinberum
gögnum og fjölmörg önnur at-
riöi sem hindra opna umræöu
um málefni þjóöarinnar. Siöast-
liöinn sunnudag flutti ritstjóri
Dagblaösins enn á ný þessa
gagnrýni á umræöugiröingar
rikisvaldsins og flestir viömæl-
endur hans I útvarpsþættinum
tóku I sama streng.
Þótt boðskapurinn um hina
frjálsu blaöamennsku, sem
vera skal allt I senn óhlutdræg,
gagnrýnin og rannsakandi, sé
aö mörgu leyti lofsveröur hefur
flutningur hans hér á landi aö-
eins beinst að annarri hliö máls-
ins. Athygli hefur einungis verið
vakin á þeim hindrunum sem
opinberir aöilar — ráöherrar,
embættismenn og forystumenn
stjórnmálaflokka og hagsmuna-
samtaka — hafa múrfest I is-
lenskri þjóðmálaumræðu.
Haftastefna fjölmiölanna
sjálfra hefur litt verið dregin
fram I dagsljósiö. Þær skoröur
sem stjórnendur fjölmiöla setja
sjálfviljugir á þjóömálaumræö-
una hafa ekki hlotiö forsiöusess
I frásögnum blaöanna.
Samsœri þagnar-
innar
Þróun islenskra fjölmiöla aö
markmiöum hinnar opnu og
gagnrýnu umfjöllunar um að-
geröir valdhafa felur ekki aö-
eins i sér afnám margvíslegra
hindrana sem settar hafa veriö
af stjórnvöldum, hún gerir einn-
ig þá kröfu til forráðam. fjöl-
miöla aö þeir geri sér grein fyrir
eigin valdi og foröist misbeit-
ingu á þvi. Þaö er alkunna aö
ákvarjianir um blaösiöusess
fréttar, fyrirsagnastærö, mynd-
skreytingu og önnur áhersluatr-
iði veita fjölmiölastjórnendum
margvislega möguleika til aö
ákvaröa mismunandi áherslu-
bunga einstakra mála I hinni al-
mennu umræöu Þvi veröur ekki
fjallaö um þessi atriöi hér. Hins
vegar veröur reynt aö vekja at-
hygli á þeim bönnum sem fjöl-
miðlar setja sjálfviljugir á um-
fjöllum um mikilvægi mála-
flokka. Þessi bönn felast I sam-
særi þagnarinnar sem fjölmiðl-
ar innleiöa sjálfir meö þvi aö
útiloka mikilvæga þætti frá
hinni almennu umræöu. Hinni
gagnrýnu og rannsakandi
blaöamennsku er meövtiandi
einungis beint I tilteknar áttir.
Sumum áhrifamiklum aöilum
er algerlega hlift við hinu gagn-
rýna ljósi. Þaö er þvi ekki nóg
að benda á skorður hins opin-
bera, þótt bölvaöar séu, stjórn-
endurfjölmiöla veröa einnig aö
hafa manndóm til að llta I eigin
barm og ástunda hlifðarlausa
sjálfsgagnrýni. Þeir eru ekki
stikkfri.
Dæmi frá
Bandarikjunum
Boöberar hinnar gagnrýnu og
rannsakandi blaðamennsku
vitna ætiö til Bandaríkjanna
sem fyrirheitna landsins og er
þáttur þeirra félaga Woodward
og Bernstein I afhjúpun Water-
gatemálsins talin einkennandi
fyrir rikjandi vinnubrögö i
bandariskum fjölmiölum. Þvi
miöur er veruleikinn ekki alveg
svona glæstur. Sagan um glimu
hinna sigursælu ungu blaöa-
manna viö menn forsetans er
ekki dæmisaga um hiö algilda i
bandariskum fjölmiölum. Hún
heyrir til undantekninga. Frá-
sögn blaöamannanna sjálfra
sýnir glöggt hve erfiöur róöur-
inn var og nákvæm athugun
leiöir I ljós aö margvisleg bönn
einkenna meöferö bandariskra
fjölmiðla á málefnum þjóöar-
innar. Þessi bönn eru hins vegar
sett af fjölmiðlunum sjálfum.
Þeir hlifa sjálfkrafa valdamikl-
um aöilum i þjóöfélaginu.
Hindranirnar i þjóömálaum-
ræöunni eru orönar aö sjálvirku
kerfi.
Nýlega fjallaöi The New Yrk
Times um þau málefni sem öfl-
ugustu f jölmiölarnir þar I landi,
sjónvarpsstöövarnar stóru,
hafa yfirleitt ekki tekið til um-
fjöllunar á gagnrýninn og rann
sakandi hátt. (The New York
Times, 20. febrúar 1977, Section
II, bls. 1,13,14,15, og 37).. Þeir
aöilar og málefni sem sleppa
viö hiö rannsakandi auga sjón-
varpsvélarinnar eru:
1. Stórfyrirtæki
2. Bflaiönaöurinn
3. Samtenging hersins og
vopnaframleiðslufyrirtækj-
anna
4. Stjórnunarhættir öflugustu
verkalýbsfélaganna
5. Kjarnorkuframleiöslan
6. Utanrikisstefna Bandarikj-
anna
7. Sjónvarpsstöövarnar sjálfar.
Þessi atriði mynda aö dómi
The New York Times sjö dauöa-
syndir bandariskra sjónvarps-
stööva. Umfjöllun um þau heyr-
ir til algerra undantekninga.
Siöustu tvö ár hefur enginn
hinna þriggja stærstu sjón-
varpsstööva i Bandarikjunum
(Columbia Broadcasting
System, CBS, National Broad-
casting Company, NBC, og
American Broadcasting Comp-
any, ABC) fjallað um málefni
stórfyrirtækjanna, öflugustu
verkalýðsfélaganna, kjarnorku-
framleiðslunnar eöa sjónvarps-
stöövanna sjálfra.
Bannsviöið felur I sér mikil-
vægustu aöila bandarlska hag-
kerfisins, hina samtengdu hags-
muni hersins og vopnaframleiö-
enda og framkvæmd utanrikis-
stefnunnar. Samsæri þagnar-
innar er þvi æriö viðtækt. Að-
eins einu sinni á undanförnum
árum hefur bflaiönaöurinn verið
tekinn til skoöunar (ABC News
Closeup on Autos: Spoiled by
Success?” sjónvarpað 15. ágúst
1975). A hálfum áratug, 1971-
1976, hefur aöeins tvisvar veriö
fjallaö um hina samfléttuðu
hagsmunakeöju hersins og iön-
fyrirtækjanna (The Selling of
the Pentagon, sjónvarpaö hjá
CBS 23. febarúar 1971 og The
Selling of the F-14, Iika sjón-
varpaö hjá CBS 27. ágúst 1976).
Gagnrýnir dagskrárþættir um
bandariska utanrikisstefnu
heyra til algerra undantekn-
inga. Málefni Suöur-Ameriku
eru nær aldrei tekin á dagskrá
og fjölmargir atburöir á vett-
vangi heimsmálanna eru aldrei
teknir til skoöunar. Sem dæmi
má nefna aö engin hinna stóru
sjónvarpsstööva i Bandarikjun-
um tók striðið i Libanon til sér-
stakrar meöferðar. Vert er að
veita þvi athygli að auk þessara
banna á mikilvæga málaflokka
hefur heildarfjöldi rannsóknar-
þátta hjá þremur stærstu sjón-
varpsstöðvum Bandarikjanna
minnkaö á undanförnum árum.
Arið 1975 flutti CBS 28 slika
þætti en aöeins 15 1976. ABC
flutti 18 þætti 1975 en 15 þætti
1976 og NBC flutti 15 þætti 1975
en aöeins 8 þætti 1976. Rann-
sóknarþáttum hefur þvi fækkaö
um nær 40% á einu ári.
Máttur
fjármagnsins
The New York Times rekur
margvisleg dæmi um fjárhags-
legan þrýsting sem beitt er á
óbeinan hátt til aö hindra gagn-
rýna umfjöllun um stórfyrir-
tækin. Sjónvarpsstöövarnar I
Bandarikjunum grundvalla
rekstur sinn á auglýsingafjár-
magni og dagskrárstyrkjum frá
stórfyrirtækjum og öörum fjár-
magnsaöilum. Blaöiö bendir á
aö bilaiönaöinum sé hlift viö
Igagnrýni I réttu hlutfalli viö
magnbilaauglýsinganna. Þegar
einhver sjónvarpsstöð tekur sig
til og beinir athygiinni aö viö-
kvæmum þáttum i starfsemi
stórfyrirtækjanna þá eru fjár-
styrkir og auglýsingar umsvifa-
laust afturkölluö. Og brennt
barn foröasteldinn. Stjórnendur
fjölmiöla vita að of viðtæk gagn-
rýni getur þýtt verulegan tekju-
missi. Þeir viröa þvi i reynd
mátt fjármagnsins og vilja
stjórnvalda, þeir foröast fjöl-
marga viökvæma málaflokka.
Kerfi hinna sjálfvirku banna
eru I fullu gengi og veigamikil
sviö þjóölifsins eru sjaldan eöa
aldrei tekin til meöferöar. Þaö
eru aðeins sumir sem veröa aö
sætta sig við hin gagnrýnu augu
fjölmiðlanna. öörum er sleppt.
íslenskar
hliðstœður
Frásögn The New York Times
af hinu sjálfvirka bannakerfi
hjá bandariskum fjölmiölum
gefur tilefni til aö hugleiöa hliö-
stæöur hér á landi. Hver eru þau
bönn sem teljast geta dauða-
syndir Islenskra fjölmiöla?
Hvaða sviö njóta hins sjálfvirka
umfjöllunarbanns? Eru þau
svið eins mikilvæg og þau sjö
sem The New York Times
greinir frá? Hvaöa aöilar eru
stikkfri hér á landi? Hefur
máttur auglýsingafjármagnsins
hindraö umfjöllun um málefni
islenskra stórfyrirtækja?
Hvaða fyrirtæki hafa svo sterka
markaðsaöstöðu aö þau geta
treyst þvi aö fjölmiðlarnir tak-
marka sjálfkrafa umfjöllun um
málefni þeirra?
Slikar spurningar, sem gætu
reyndar veriö mun fleiri, sýna
aö næsta þróunarstig islenskra
fjölmiðla I átt aö yfirlýstum
markmiöum hinnar gagnrýnu
og rannsakandi blaðamennsku
er aö lita i eigin barm og hefja
leit aö þeim bönnum sem þeir
viðhalda sjálfviljugir. Styrk-
leiki þeirrar sjálfsagagnrýni
veröur mælikvaröi á núverandi
þroskastig islenskra fjölmiöla.