Þjóðviljinn - 03.07.1977, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 3. júli 1977
Málgagn sósíalisma,
verkalýðshreyfmgar
og þjóðfrelsis.
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann
Ritstjórar: Kjartan Ólafsson Svavar
Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson.
Umsjón með sunnudagsblaði
Arni Bergmann
Útbreiðslustjóri: Finnur Torfi Hjörleifsson.
Auglýsingastjóri: úlfar Þormóðsson
Ritstjórn, afgreiösla, auglýsingar:
Sfðumúla 6. Simi 81333
Prentun: Blaðaprent hf.
Mannrétt-
indamál
Þessa helgi og hina siðustu hafa lesend-
ur Þjóðviljans átt þess kost að kynnast
merku framtaki i blaðamennsku : frásögn
Ingólfs Margeirssonar, fréttaritara blaðs-
ins i Osló, af heimsókn til Tékkóslóvakiu.
Hann hefur gert mjög skilmerkilega grein
fyrir málstað tékkneskra andófsmanna og
þeirri hreyfingu sem orðið hefur til i
kringum skjalið Mannréttindaskrá ’77.
Við höfum kynnst þvi, hvernig stjórnvöld
hafa brugðist við þessu skjali með blygð-
unarlausum atvinnuofsóknum og öðrum
réfsingum á hendur þeirra, sem hafa i
raun og veru ekki annað gert — eins og
hinn ágæti rithöfundur Pavel Kohout
kemst að orði hér i blaðinu i dag — en að
krefjast þess, að farið sé að stjórnarskrá
rikisins og alþjóðlegum samþykktum sem
stjórn landsins hefur undirritað.
Við minnum á ummæli tékkneskra
hjóna við hinn islenska blaðamann:
,,Skrifið um okkur, skrifið um hið daglega
pólitiska ofbeldi og þá hræðslu sem tékkar
og slóvakar þurfa að búa við. En gleymið
ekki að við erum sósialistar. Gleymið
ekki, að við æskjum ekki hins kapitaliska
neysluþjóðfélags, heldur nýs sósialisma,
þar sem við getum lifað i samheldni og
bróðerni”. Það eru áskoranir sem þessar
sem vestrænum sósialistum ber að hafa
sérstaklega i huga. Stundum heyrast þær
raddir, að atvinnuofsóknir, t.d. i Tékkó-
slóvakiu, séu ekki mikið til móts við morð
og pyntingar i Suður-Afriku eða Iran. En
menn skulu muna, að það er fáránlegt að
drepa málum á dreif með slikum sanian-
burði. Það er engum til sérstaks hróss, að
hann sé þó siðaðri en kynþáttakúgarar i
Suður-Afriku eða þá miðaldafigura eins og
þjóðhöfðingi persa, sem kallar sig Konung
konunganna. Engin riki hefjast yfir gagn-
rýni vegna þess að þau komi sér upp áætl-
unarbúskap og geri tilkall til að kallast
sósialisk — þvert á móti: slikt tilkall eflir
þær kröfur sem til þeirra verða gerðar.
Um þessar mundir er þingað i Belgrad
um framkvæmd þeirrar viljayfirlýsingar
um öryggismál ög sambúð rikja sem sam-
þykkt var i Helsinki i ágúst 1975. Margir
hafa orðið til að gagnrýna þetta helsinki-
samkomuíag, og oft þá á þeim röngu for-
sendum að það hafi verið einskonar samn-
ingur. 1 raun var I þvi fyrst og fremst lýst
ákveðnum áformum, og þegjandi sam-
komulag var um að einstök riki mundu
leggja mismunandi skilning i hinar ýmsu
formúlur samkomulagsins. Þetta á ekki
hvað sist við um það sem snýr að upplýs-
ingaskiptum og mannréttindum.
Mannréttindamálin hafa verið mest á
dagskrá blaða að undanförnu þegar fjall-
að hefur verið um Belgradfundinn. 1 þeim
efnum leggja austur-evrópuriki mesta
áherslu á mannréttindi sem séu fólgin i
rétti til vinnu og brauðs, til félagslegs ör-
yggis. Hin vestrænu riki leggja áherslu á
réttinn til að gagnrýna, til að hugsa ,,öðru-
visi” en yfirvöldum þykir æskilegast, á
málfrelsi i viðum skilningi. Þessum
tvennskonar skilningi og áherslum fylgja
svo ásakanir um hræsni i hinum herbúð-
unum : ,,ykkur væri nær að byrja heima”.
1 grein Dags Þorleifssonar um mann-
réttindamál hér i blaðinu á föstudag er á
það minnt, að ef til vill hafi ekkert riki
heims fullkomlega hreinan skjöld i mann-
réttindamálum. Þar segir : ,,Það er sjálf-
sagt rétt, en ef öll gagnrýni á alþjóðavett-
vangi á þessu sviði yrði lögð niður á þeim
forsendum, að ekkert riki hafi efni á að
ásaka annað fyrir kúgun og misbeitingu
valds, yrði niðurstaðan sú að valdhafar
hvers rikis gætu eftir geðþótta og á grund-
velli einhverra lagakróka niðst á þegnum
sinum, án þess að það vekti nokkra
hneykslun og andstöðu á alþjóðavett-
vangi.” Það fer best á þvi,að mannrétt-
indakappræðan haldi áfram, hvort sem er
með loðnu diplómatisku málfari i Belgrad
eða i skeleggum mótmælum i tilteknum
málum. Má vera að smám saman takist
að efla þann skilning á mannréttindum i
almenningsáliti, sem tekur bæði mið af
rétti til brauðs og vinnu og rétti til þess
málfrelsis sem er ómark, ef það er ekki
„frelsi fyrir hina”.
áb.
Baráttan gegn
ínflúensu
Vísindi
og
Við bölvum inflúensunni gjarn-
an i sand og ösku. en teljum hana
samt sem áður næsta meinlausa,
en öumflýjanlega. Hvorttveggja
er rangt. Reiknað hefur verið út
að frá árinu 1510 til okkar daga
hafi inflúensufaraldrar herjað á
mannkynið 35 sinnum. Lang-
verstur þeirra var sá sem geisaði
á árunum 1918-1920, þegar 50
miljónir mann veiktust og 20 mil-
jónir létust af völdum inflúens-
unnar. Siðasta stóra farsóttin af
inflúensuætt herjaði á heiminn
árið 1968. Þá létust af völdum
hennar 80.000 manns i Bandarikj-
unum og 38 þúsund i V-Þýska-
landi. Þetta eru háar tölur, og
koma á óvart þegar hafðar eru i
huga þær framfarir i læknisfræði
og heilbrigðisþjónustu sem á s.l.
hálfri öld hafa megnað að bægja
frá okkur farsóttum einsog út-
brotataugaveiki, bólusótt, gulu
ofl. En 40 árum eftir uppgötvun
inflúensuveirunnar og 30 árum
eftir aö framleiðsla böluefnis
gegn henni hófst er inflúensan
enn i fullu fjöri og nær ólæknan-
leg. Hvað veldur þessu? Visindin
hafa svör á reiöum höndum.
t fyrsta lagi: inflúensuveiran
hefur undraverða hæfileika til að
breytast. A hverju ári koma fram
nýjar tegundir, á 2-3 ára fresti
verða breytingarnar enn meiri og .
á u.þ.b. áratugsfresti er veiran ó-
þekkjanleg frá þvi sem hún var.
I ööru lagi: inflúensan veitir
ekki sjúklingnum ónæmi einsog
margir aörir sjúkdómar. Mögu-
legt er að veikjast aftur og aftur
af inflúensu, jafnvel á sama far-
aldurstimabilinu.
t þriðja lagi: hraði veirunnar á
ferð hennar um lönd og álfur er
undraverður. Einsog einn veiru-
fræðingur orðaði það: „inflúens-
an notar öll tiltæk ráð til að breið-
ast út sem viðast. Hún er reiðubú-
inað ferðasti lofti,á láði og legi.”
Þessi hnattræna hætta hefur
fyrir löngu kallað fram hnattræn
viðbrögð. 1 heiminum er starf-
rækt umfangsmikil Inflúensu-
þjónusta. Þar er án afláts fylgst
með öllum breytingum á veirunni
og stökkum hennar um jörðina,
þaðan fá læknar allra landa upp-
lýsingar og aðstoð við að sam-
ræma störf sin. Sovéskir sérfræð-
ingar taka virkan þátt i starfsemi
InflUensuþjónustunnar. Stöðugt
er haldið áfram leitinni að nýjum
og árangursrikari baráttuaðferð-
um og meðulum. Eitt af þeim er
bóluefnið sem framleitt var af
veirufræðingum og eðlisfræðing-
um i Leningrad.
Þótt auðvelt sé að framleiða
bóluefni gegn ýmsum sjúkdóm-
um á það ekki við um inflúens-
una. Þetta stafar af þvi að inflú-
ensuveiran er alltaf að breytast. í
hvert sinn sem nýr inflúensufar-
aldur hefst i heiminum „veiða”
sérfræðingar frá Alþjóðaheil-
brigðismálastofnuninni nýju
veiruna. Þessi veira verður siðan
uppistaöan i nýju lyfi sem ætlað
er að drepa hana sjálfa. Veirun-
um er komið fyrir i miljónum
hænueggja; þar fá þær að „safna
kröftum”og siöan eru þær teknar
úr eggjunum, hreinsaðar og gerö-
ar skaðlausar.
Slikt bóluefni er tiltölulega
fljótlegt að útbúa, en eitt ljón er
þó i veginum: þegar bóluefnið
fæst úr egginu er það mjög bland-
að óviðkomandi eggjahvituefnum
og ýmisskonar frumuögnum. I
þvi ástandi er það óhæft til bólu-
setningar, þareð þá myndu setj-
ast að i mannslikamanum hundr-
að sinnum fleiri ónauðsynleg efni
en þau sem nauðsynleg eru. Að
sjálfsögðu svarar mannslikaminn
slikri innrás með þvi að auka
framleiðslu mótefna, en ekki
fyrst og fremst gegn inflúensu-
veirunni, heldur gegn þessum ut-
anaðkomandi ónauðsynlegu
eggjahvituefnum. Afleiðingin
verðursú, að áhrif bólusetningar-
innar verða mjög lítil, en mikið er
lagt á þau liffæri sem framleiða
mótefnin. Hreinsunin er þvi mikið
atriði þegar virkni bóluefnisins er
annars vegar. Viö hreinsunina er
venjulega notast við mjög flóknar
og dýrar vélar.
Þegar sérfræðingarnir i Len-
ingrad tóku til starfa við lausn
þessa vandamáls, varð það næst-
um þvi „óviljandi” einsog svo oft
er raunin i visindarannsóknum.
Annarsvegar voru E. Fridman
prófessor og kollegar hans á
Pasteur-stofnuninni að leita að
aðferð til að hreinsa bóluefnið á
fljótlegan og öruggan hátt. Hins-
vegar voru visindamenn Fjöl-
tæknistofnunarinnar undir for-
ystu þeirra Breslers prófessors
ogKolikofsdósents aö fástvið sitt
vandamál, sem var hreinsun bak-
teriuæta.
Eðlisfræðingarnir komu með ó-
vænta uppástungu: að hreinsa
bóluefniö með gleri. Þaö varð aö
vera alveg sérstakt gler, sem fullt
Frumeindir infiúensubóiuefnis stækkaðar 25.000 sinnum.
er af örsmáum holum. A glerið er
hellt blöndu sem fengist hefur úr
hænueggjunum, þ.e. veirunum
með öllum „óhreinindunum ”,
Veirurnar leita inn i holurnar og
festast þar vegna nákvæmlega
útreiknaöra viðbragða. Eggja-
hvituefnin geta hinsvegar ekki
festsig svo rækilega við glerið. A
þessu byggist aðferðin. Þegar öll
op i glerinu hafa verið fyllt er
vökva helltyfirglerið. Hann þvær
burt öll óhreinindin, sem ekki
hafa náð að festast.t glerinu eru
þá aðeins eftir hreinar veirur. Nú
er notuð sérstök upplausn til að
losa þær frá glerinu og þarmeð er
bóluefnið fengið, u.þ.b. 1000 sinn-
um hreinna en það var i upphafi,
og þar að auki þéttað (konsentr-
erað). Þá er aöeins eftir aö drepa
veirurnar með aðstoð útfjólu-
blárrageisla.Eftirþaö má pakka
bóluefninu og nota það þegar þörf
. krefur.
Hverjir eru kostir þessarar
nýju aðferðar?
Fyrst og fremst fæst með henni
hreinna og þéttara bóluefni, sem
rannsóknir hafa sýnt að er áhrifa-
rikara en það efni sem nú er not-
að. Annar kostur er sá, að mjög
fljótlegt er að breyta þessu bólu-
efni, aðlaga það margbreytileika
veirunnar. Þetta er mjög mikil-
vægt, þvi að hraði er nauðsynleg-
ur þegar útbúa þarf tugi miljóna
skammta af bóluefni.Þar að auki
er þetta ódýr aðferð, sem hefur
mikið að segja, ekki sist vegna
þess hve þessiframleiðsla verður
umfangsmikil i framtíðinni.
Nýja aðferðin mun brátt færast
af rannsóknarstofustiginu út i lif-
ið. Margir erlendir veirufræöing-
ar hafa sýnt henni áhuga og mörg
lönd hafa beðiö um framleiðslu-
leyfi.
APN