Þjóðviljinn - 03.07.1977, Blaðsíða 9

Sunnudagur 3. júll 1977 þjóÐVILJINN — SÍÐA ?
Vcggspjaldiö sem getiö er I greininni: Hiö volduga skip valdhafa, sem
ber nafniö MIE, og merkir „Friöur”, kafsiglir hiö lltilfjörlega fley
Mannréttindamanna. Hraustlegur og „normallseraöur” verkamaöur
horfir fyrirlitningaraugum á ankannalega þremenningana sent reyna
aö verjast meö pennann einan. A fleka þeirra stendur: Andsovétismi,
undan sósialisku rlkisvaldi.
lega tekiö sér fri frá gæslustörf-
um ibúöarinnar.
Mannréttindamálin og
Charta 77
Viö sitjum litlu siöar viö borö
hans. Vinirnir hafa kvatt og viö
getum snúiö okkur aö efninu.
Fyrsta spurningin hlýtur óneitan-
lega aö vera:
— Hvernig varö Mannréttinda-
bréfiö til?
Kohout brosir, og segir, aö
þetta sé einmitt uppáhalds-
spurning lögreglunnar. Þar sem
hún hafi ekki fengið nein skýr
svör viö spurningunni ennþá, sé
það erfitt fyrir sig aö svara
þessu i smáatriöum. Hins vegar
geti hann sagt, aö i upphafi hafi
Mannréttindabréfið ekki veriö
skipulagt, og var eins konar
„impróvisasjón”. Charta 77 sé
ekki ákveöin starfssemi eöa
skipulögö aðgerö, og þeir, sem
undirritað hafa skjalið, sæki ekki
fasta fundi eöa samkomur. Sér-
hver, sem hefur sett nafn sitt
undir bréfiö, er sammála hug-
myndum þess, og tekur þar meö
þátt I hinu almenna hlutverki
skjalsins.
Mannréttindabréfiö var upp-
haflega undirritaö af 258 persón-
um, en hefur nú öölast um 600
undirskriftir. Þaö krefst þess, aö
hinar alþjóölegu samþykktir,
sem Tékkóslóvakia hefur undir-
ritaö, veröi framkvæmdar I land-
inu. Bent er á mörg dæmi um
bresti I mannréttindamálum
þjóöarinnar. T.d. er ekki
tjáningarfrelsi I landinu og fólk er
hrætt viö aö missa vinnuna ef þaö
tjáir aörar hugmyndir en opin-
berar hugsanir valdhafanna.
tltgáfubann er á pólitiskum,
heimspekilegum eöa visindaleg-
um verkum, sem ekki fylgja
fyrirmælum yfirvalda. Verkföll
eru bönnuö. ihlutun I einkalif er
gerö meö slmahlerunum, ritskoö-
un á pósti og njósnum á háttalagi.
ibúar landsins búa viö feröahöft
og geta sætt erfiöleikum, ef þeir
umgangast útlendinga.
Mannréttindabréfiö tekur skýrt
fram, aö þaö sé ekki verk neins
pólitisks hóps, og sé ekki stjórn-
málalegt hermdarverk, heldur
sækist eftir uppbyggjandi sam-
ræöum. Engu aö siður spyrjum
viö Kohout, hvort hægt sé að sjá
eitthvert pólitiskt samhengi I
undirskriftalista Mannréttinda-
bréfsins.
Helmingurinn
kommúnistar
Kohout segir, að þeir sem
undirritaö hafi skjalið, séu úr öll-
um stéttum þjóðfélagsins. Eftir
að hafa lesiö þessi 600nöfn, segist
hann álita helminginn kommún-
ista, en aö hinn helmingurinn sé
sósialistar, frjálslyndir og
kristnir.
— Hvers vegna hefur Charta 77
öölast svo mikla þýöingu?
ÞaÖ eru mörg svör viö þessari
spurningu, segir Kohout. I fyrsta
lagi hafi hiö ópólitiska innihald
bréfsins sameinað marga hópa. I
öðru lagi hafi hin harðlega for-
dæming orðið þess valdandi, aö
bréfiö varð þekkt um land aiit ög
viða veröld.
Allir, sem undirritað hafa
Charta 77 hafa orðið fyrir ofsókn-
um frá hálfu yfirvalda. Margir
hafa misst vinnuna, nokkrir sitja
bak viö lás og slá og aörir i stofu-
fangelsi. Kohout tjáir okkur, aö
valdhafar séu mest á höttunum
eftir fyrrverandi stjórnmála-
mönnum Kommúnistaflokksins.
Eina skýringin á þvi að mér er
ekki stungið inn, er sennilega sú,
að ég er rithöfundur en ekki póli-
tikus, segir hann.
Hótunarbréf og nauö-
ungarf lutningar
Þó að Kohout sitji ekki i tukt-
húsi fyrir skoöanir sinar á mann-
réttindum tékka og slóvaka, hef-
ur hann og kona hans verið ofsótt
sem allir aðrir stuöningsmenn
Charta 77. Yfirvöld hafa svipt
hann öllum opinberum skilrikj-
um, svo sem ökuskirteini,
tryggingaskirteini o.s.frv. Um
tima barst honum enginn annar
póstur en viðurstyggileg hótunar-
bréf, 48 alls , þar sem honum var
hótaö lifláti og kallaður óprent-
hæfum nöfnum. Eiginkonan,
Irina, varð fyrir likamsárásum
lögreglumanna, þegar hún neit-
aði að mæta tií yfirheyrslu. Hún
var dregin inn i lögreglubil fyrir
framan hús þeirra hjóna meö
þeim afleiðingum, að hún varð að
vitja sjúkrahúss. En þetta eru
kannski smámunir og „eðlileg”
afleiðing þess að sýna valdhöfum
mótþróa I orðum og verki.
Yfirvöld létu ekki staðar numið
i ofsóknunum gegn Kohout-hjón-
unum. Sima þeirra var lokað og
litlu siðar var þeim sagt upp
ibúðinni á Hrad-hæðinni. Opin-
bera ástæðan var sú, að húsið
væri söguleg bygging og þyrfti á
nauðsynlegum viðgerðum að
halda. Sannleikurinn var hins
vegar sá, að erfitt er fyrir lög-
regluna að fylgjast nægilega vel
með feröum Kohouts, þar sem
allt úir og grúir af ferðamönnum
á Hrad-hæðinni. Það gerir ekki
aðstöðu öryggislögreglunnar
betri, að ibúð hjónanna er á hæð-
inni fyrir ofan svissneska sendi-
ráðið, sem er erlent yfirráða-
svæði. Auk þess eru Pavel og
svik við þjóðarhagsmuni, grafiö
Irina i kallfæri viö Gustav Husak,
sem eflaust þykir ekki mikið til
nágranna sinna koma. Kohout
segir, að lögreglan hafi þegar
byrjað flutningana, m.a. hafi
öryggisverðir haft á brott með
sér . stóran hluta af bókasafni
þeirra. Endanlega eiga þau að
vera komin út eftir þrjár vikur.
Hann segir, að framferði yfir-
valda sé sérstaklega óhugnan-
legt, þar sem hann hafi ávallt
hagað sér samkvæmt lögum, og
aðeins notfært sér hin lýðræðis-
legu réttindi, sem stjórnarskráin
kveði á um.
Jarðarför Patockas
Kohout segist vera vanur að
framkvæma hlutina fyrir opnum
tjöldum. Hann viðurkennir, að
einu sinni hafi hann fariö huldu
höfði. Það var nóttina áður en út-
för Jan Patockas fór fram.
Prófessor Patocka var opinber
talsmaður Mannréttindabréfsins,
ásamt fyrrverandi utanrikis-
málaráðherra Jiri Hajek og
rithöfundinum Vaclav Havel.
Hann fékk hjartaáfall eftir langar
yfirheyrslur hjá lögreglunni, og
lést nokkru siðar á sjúkrahúsi.
Jaröa átti Patocka i litlum
kirkjugaröi fyrir utan Prag,
reyndar I sama kirkjugaröi og
þar sem Jan Palach, stúdentinn
og þjóöardýrlingurinn var til
moldar borinn, eftir aö hann
svipti sig llfi I mótmælaskyni viö
innrás sovétmanna 1968. Margir
stuöningsmenn Charta 77 sváfu
þessa nótt utan veggja heimilis
sins, þar sem þeir óttuöust, aö
lögreglan mundi hefta þátttöku
þeirra i jaröarförinni næsta dag.
Oryggislögreglan var mjög
taugaveikluö, og var smeyk um,
að líkfylgdin mundi breytast i öfl-
uga mótmælagöngu. Kohout svaf
um nóttina hjá vinafólki, en um
morguninn stóöu lögreglumenn
fyrir utan húsiö og hindruðu hús-
ráöanda I aö yfirgefa húsið.
Kohout slepptu þeir hins vegar
út, þar sem þeir báru ekki kennsl
á hann.
Að sögn Kohouts, var útförin
hrein helgispjöll. Alls staðar voru
lögreglumenn og öryggisliðar á
verði. Þyrla sveimaði yfir kirkju-
garðinum, og lögreglumenn á
mótorhjólum ræstu vélar sinar I
þeim mæli, að ógerningur var að
heyra likræðu prestsins. öryggis-
verðir ljósmynduðu og kvik-
mynduðu likfylgdina, allt frá
kirkjudyrum og að kirkjugarðs-
hliði, og reyndu meira að segja að
troða sér fram við opna gröfina.
Að sögn Kohouts, var stór hluti
kvikmyndavélanna fenginnaðláni
hjá tékkneska sjónvarpinu; alla
vega báru þær merki stofnunar-
innar.
Hefur engu að leyna
Við stöndum upp frá borðinu.
Hjónin hafa veitt mér leyfi að
ljósmynda i ibúð þeirra, og senni-
lega verða þaö siðustu myndirnar
sem þar verða teknar, áður en
Pavel og Irinu verður kastað út á
götuna. A leiðinni spyrjum við um
álit Kohouts á framtið
Mannréttindabréfsins. Hann
brosir breiða brosinu sinu, og
segir, að það sé jafn erfitt fyrir
sig að tjá sig um framtiðarþró-
un bréfsins, eins og að dæma fyrir
fram um undirtektir leikrita
sinna. Eitt sé hins vegar ljóst:
Charta 77 og mannréttindamálin
i Tékkóslóvakiu munu vega þungt
á metunum, þegar Helsinkisátt-
málinn verði reifaður á Belgrad-
fundinum, sem haldinn verður i
náinni framtið. Kohout telur einn-
ig, að mannrettindamáium veröi
meiri gaumur gefinn i alþjóölegu
tilliti.
Ibúöin er gömul og falleg.
Hundur þeirra hjóna, Edison aö
nafni, tekur á móti okkur meö
fagnaöargelti. I stofunni er vitt
Framhald á bls. 22
SÓSÍALISMI! - BANDALAG!
r Kli/
Pavel Kohout er meöal þekkt-
ustu núlifandi rithöfunda og leik-
skálda Tékkóslóvakiu. Leikrit
hans hafa verið sýnd um viöa ver-
öld, og i fyrra voru hvorki meira
né minna en 36 frumsýningar
haldnar á verkum hans utan
Tékkóslóvakiu. Kohout skrifar
gjarnan beisk, satirisk leikrit, og
meöal þekktra verka má nefna
„Agúst, Agúst”, „Striö á fjóröu
hæö” og „Aumingja morðing-
inn”. I heimalandi hans er allur
flutningur á verkum hans bann-
aður, honum er meinað að gefa út
bækur sinar og verk hans hafa
verið fjarlægö úr bókasöfnum
Tékkóslóvakiu.
Pavel Kohout hefur aflaö sér
óvinsælda yfirvalda meö þvi aö
undirrita Mannréttindabréfiö —
Charta 77 —, en hann hefur
reyndar verið þyrnir i augum
tékkóslóvaskra valdhafa allt frá
1968, þá er hann tók virkan þátt i
þeim menningarlegu umbótum,
sem sigldu I kjölfar Dubecks-
timabilsins. Það var hann, sem
skrifaöi undirskriftaskjaliö
„Sósialimi! Bandalag'. Sjálf-
stjórn! Frelsi!”. Skjal þetta var i
senn áskorunar- og stuöningsbréf
tékkóslóvaskrar alþýöu tii for-
ustumanna þjóöarinnar, sem
þinguöu siöustu dagana i júli 1968
með sovéskum ráðamönnum og
ræddu framtið Tékkóslóvakiu I
járnbrautarvagni i litla landa-
mærabænum Cierna. Undir-
skriftaskjaliö birtist upphaflega
i aukaútgáfu vikuritsins
„Listerny Listy”, þann 26. júli
1968, og hlaut meira en miljón
undirskriftir á aðeins nokkrum
dögum. Skjaliö, sem birtist hér i
islenskri þýðingu, er nokkuð
stytt.
„Félagar.
Viö skrifum ykkur skömmu áð-
ur en þið þingið með fulltrúum
miðstjórnar sovéska
kommúnistaflokksins, þar sem
örlög okkar allra verða til
umræöu. Hve oft hefur það ekki
gerst I sögu mannkynsins, aö fá-
einir veröa aö taka ákvöröun um
lifsbraut margra miljóna manna.
Það er þung byrði og viö viljum
gera ykkur hana léttari með þvi
aö tjá samhug okkar og stuðning.
Saga lands vors siðustu aldir,
er saga kúgunar. Við hylltum þvi
lýðræðið, sem frelsiö veitti okkur
árið 1918. Þaö var aö visu ófull-
komiö lýöræöi, þar sem þaö gat
hvorki veitt borgurum sinum
stjórnmálalegt eða þjóöfélagslegt
öryggi. A sama hátt fögnum viö
sósialismanum, sem frelsaöi okk-
ur undan oki nasismans 1945. En
einnig sá sósialismi var ófullkom-
inn, þar sem hann veitti borgur-
um slnum hvorki borgararéttindi
né athafnafrelsi. Samt sem áöur
höfum viö barist hatrammt fyrir
þessum réttindum, og loks I janú-
ar i ár hefur barátta þessi byrjað
að bera árangur.
Augnablik aldagamalla vona er
loks runnið upp I föðurlandi voru.
Ekki aðeins vonir okkar sjálfra.
Sú stund er runnin upp, að við
getum sannað fyrir heiminum aö
sósialisminn er eini valkostur
heimsmenningarinnar.
Viö höfum búist við, aö hin só-
slalistisku lönd heföu fagnaö
stefnu okkar, öllum öörum frem-
ur. t staðinn höfum við veriö sak-
aöir um sviksemi. Okkur hafa
borist úrslitakostir frá félögum,
hverra framkoma er ljóst dæmi
um þekkingarskort á þróun okkar
og kringumstæðum. Okkur eru
bornir á brýn glæpir, sem við höf-
um aldrei framiö. Tilgangurinn
meö stefnu okkar er geröur tor-
tryggilegur og misvisandi.
Yfir höfði okkar hangir hótun
um óréttláta hegningu. Félagar,
það er sögulegt verkefni ykkar að
hrinda slikri hótun. Það er erindi
ykkar að sannfæra leiðtoga
kommúnistaflokks Sovétrikjanna
um nauðsyn endurnýjunarinnar
i landi voru, vegna þess, aö hún
tjáir bæði hinn sameiginlega hug
landsmanna vorra, og hug fram-
farasinnaðra manna i öllum
heimshlutum.
Alllt sem við leggjum kapp á —,
má draga saman i fjögur orð:
SÓSIALISMI! BANDALAG!
SJALFSTJÓRN! FRELSI!
Með sósialisma og bandalagi
tryggjum við bræðrarikjum okk-
ar og flokkum þeirra það, að við
munum ekki llða'neina þá þróun,
sem gæti ógnað þeim löndum,
sem við höfum barist meö i 20 ár
aö sameiginlegu markmiöi. Sjálf-
stjórn og frelsi mun veita okkur
þá tryggingu, að land vort muni
ekki endurtaka þær skyssur, sem
ekki alls fyrir löngu höföu næst-
um þvi komið á vandræðaástandi
i landinu.
Útskýrið fyrir félögum okkar,
aö hinar öfgakenndu raddir, sem
öðru hverju láta I sér heyra i
umræöum okkar, eru einmitt af-
urðir skrifstofuveldislögreglunn-
ar. Þvi meöan hin skapandi hugs-
un er fótum troðin, leituðu marg-
ar mannsekjur á náðir hinnar
innri andstöðu. Sannfærið þá með
mörgum dæmum, að myndug-
leiki flokksins og sósialismans er
meiri meðal okkar nú en nokkurn
timann áður.
Segið þeim, að við þörfnumst
lýðræöis, friðar og tima til aö
verða að betri sósialrstum og
bandalagsmönnum en áður.
I stuttu máli sagt, segið þeim i
nafni fólksins, að fyrrgreindir
hlutir séu ekki aðeins hugtök,
heldur sögulegt afl.
Semjiö, útskýriö og verjið sem
einn maöur veg þann, sem við
höfum valið og munum ekki lif-
andi vikja af.
Þið og gerðir ykkar munu vera i
hugum okkar, klukkustund eftir
klukkustund næstu daga. Við
munum biða óþreyjufull eftir
fréttum frá ykkur. Okkur er
hugsað til ykkar. Hugsið til okk-
ar. Þið ritið kafla nýrra örlaga I
sögu Tékkóslóvakiu. Ritið hann af
skilningi og skerpu, en einnig af
hugrekki.
Það yröi ógæfa okkar og smán
ykkar, ef þið létuð tækifæri þetta
ganga ykkur úr greipum. Við
treystum ykkur.
Samtimis beinum við þeim til-
mælum til allra borgara, sem eru
okkur s^mmála, að styðja þetta
undirski.'taskjal.”