Þjóðviljinn - 08.07.1977, Blaðsíða 7

Föstudagur 8. júll 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA — 7
Vellirnir eru því fleiri sem aörar samgöngur á sjó og
landi eru erfiðari. Flugfargjöld eru greidd niður þvi
meira sem byggðarlagið er verr sett með samgöngur
og aðra aðstöðu
Páll
Bergþórsson
Flug á íslandi
og í Noregi
Dagana 23. — 25. mai átti ég
þess kost aö kynnast á vegum
Flugráös skipulagningu innan-
landsflugs 1 Noregi.
Ætlunin var aö sjá, hvaö hægt
væri aö læra af reynslu norö-
manna af innanlandsflugi, enda
eru ýmsar aöstæöur likar þar og
hér. Landiö er viöa strjálbýlt og
fjöllótt og veöurfar ekki mjög
ólikt. Vegagerö er erfiö þar eins
og hér en i báöum löndum eru
talsveröir mögul. á flutningum
á sjó. Þrátt fyrir þetta veröur aö
fara mjög gætilega i aö bera
saman aöstæöur i þessum tveim
löndum. Norömenn eru fjórar
miljónir, en viö erum 20 sinnum
færri. Þeir hafa um 40 flugvelli
fyrir skipulagt áætlunarflug.
Sambærileg tala eftir fólks-
fjölda hér væri tveir vellir, til
dæmis Reykjavik og Akureyri.
En slikur samanburður er frá-
leitur, og þaö má meira að segja
sjá meö þvi aö lita ofurlitiö nán-
ar á fyrirkomulagið I Noregi.
Reglan er sú, aö þvi fámennari
sem byggöarlögin eru I Noregi,
þvi færri ibúar veröa að vera
um hvern flugvöll. 1 öllum
Norður-Noregi kemur þannig
einn flugvöllur á hverja 10.000
ibúa, og sumsstaöar einn fyrir
2500 manna byggðarlag. A
þessu sést, hvað hlutfallareikn-
ingur er varasamur eins og ann-
aö, ef forsendur eru ekki skyn-
samlegar. Meira aö segja virö-
ist mér, að áætlunarflugvellir
séu þéttari i strjálbýlinu norður
frá en I Suöur-Noregi. Af þessu
má draga eftirfarandi reglu:
Nauösynlegur fjöldi flugvalla
I hverju héraöi er alls ekki háö-
ur fólksfjölda, heldur miklu
fremur stærö landshlutans, þó
þannig aö vellirnir þurfa aö
vera því fleiri sem aörar sam-
göngur á sjó og landi eru erfiö-
ari.
Þetta var fyrsti lærdómurinn,
sem ég þóttist geta dregið af
Noregsferöinni, en allt eins
mætti reyndar segja, að þetta
heföi verið staöfesting á Is-
lenskri reynslu. En þetta sýnir
meðal annars, að ekki er hægt
aö lita á flugiö sem einangraö
fyrirbæri, heldur þarf jafnframt
að hafa i huga ástand og þróun
annarra samgangna, meö skip-
um og bilum.
En það er ekki nóg aö hafa
marga flugvelli, Annaö mikil-
vægt atriöi er, hvaö flugferöir
eru tiöar, og sérstaklega gildir
þaö um farþegaflug. Til dæmis
er mjög algengt, aö fólk vilji
komast tiltekna leiö aö morgni
dags, reka svo erindi sin og
komast til baka aö kvöldi. Þvi er
æskilegt aö ekki sé aöeins flogiö
einu sinni á dag, heldur tvisvar.
Sem dæmi skal nefna tvær eyjar
fyrir utan Bodö, á Lofótssvæð-
inu. Þær heita Væröy meö meö
1200 ibúa og Röst meö um 800
ibúa. Þar er aö visu ekki enn bú-
ið að gera flugvelli, en meöan
beöiö er eftir þeim, er þyrla
notuö til farþegaflugs, og hún
fer fram og til baka bæði kvölds
og morgna til flugvallarins i
Bodö. Þaöan eru svo skipulagö-
ar áætlunarferöir bæöi til norö-
urs og suöurs. En úthald þyrl-
unnar er dýrt og rikiö leggur
henni til miklar fjárhæðir.
En kröfur eins og þær, sem
hér hefur veriö lýst, um þétta
flugvelli og tiðar flugferðir,
jafnvel i strjálbýlum byggðar-
lögum, hafa ýmsar afleiðingar i
för meö sér, og viö getum lært
talsvert af norömönnum, hvern-
ig við þessum óskum megi
veröa. Til þess að kostnaöurinn
verði ekki óhóflegur, verður, aö
minnsta kosti i byrjun, aö hafa
vellina eins litla og kostur er.
Vegna tiöra feröa miöaö viö far-
þegafjölda veröa flugvélarnar
þá lika aö vera fremur smáar,
ef sætarúm á að nýtast sæmi-
lega, og þær veröa aö geta lent á
stuttum brautum. Ennfremur
er oft nauðsynlegt að sama flug-
vél hafi viðkomu á leiðum milli
tveggja staöa til þess aö auka
nýtinguna, en aö öörum kosti
yröi aö fækka feröum. Um þetta
má auðvitaö velja, en flestir
munu heldur kjósa tiöar ferðir
þó aö þær veröi þess vegna lltið
eitt tafsamari. Hér má ekki
horfa I allt, og mér viröist, að
norðmenn hafi leyst þetta mál á
skynsamlegri hátt en hér hefur
veriö gert. Auk um 20 allstórra
flugvalla i landinu hafa sem
sagt á siðari árum veriö lagðir
álika margir smávellir, meö 800
metra brautum. Einu flug-
félagi, Wideröe, hefur veriö fal-
~ið aö annast allt flug milli þess-
ara smávalla og milli þeirra og
aöalvallanna, og þaö hefur um
það sérstakan samning viö rik-
iö. Þegar illa gengur, borgar
rikið hallann, en fær lika
greiddan tekjuafgang, ef hann
verður, til dæmis 3 milljónir
norskar (yfir 100 millj. Isl. kr. )
siöasta ár. Auk þess eru flug-
fargjöld greidd niður, þvi meira
sem byggöarlagiö er verr sett
meö samgöngur og aöra að-
stööu. Þaö er þáttur i byggða-
stefnunni. Flugfloti félagsins er
allur af sömu gerð, tveggja
hreyfla Twin-Otter vél meö
tveim flugmönnum. Þetta eru
mjög traustar 20-farþegavélar,
sem þola til dæmis furöu mikla
isingu án þess aö missa flugiö,
og aö sjálfsögðu fullnægja þær
þvi skilyröi aö geta lent á stutt-
um brautum. Nýting vélanna er
ágæt, um 2400 stunda flug meö
hverri þeirra siöasta ár, nærri 7
stundir á dag til jafnaöar.
Astæða er til aö minnast sér-
staklega á frágang og gerö
þessara norsku smáflugvalla. í
Noregi er miklu erfiöara aö
finna góö flugvallastæöi en hér á
landi, og þvi er afar dýrt að
sprengja klappir og flytja til
jarðveg. Samt er lögö áhersla á
að spara á engan hátt til ann-
arra öryggisráðstafana. Allir
eru vellirnir malbikaöir, en
sandbornir eftir þörfum i hálku.
Samræmdar kröfur eru gerðar
um svonefndan aöflugsbúnað,
þ.e. merkjasendingar og vita til
leiöbeiningar fyrir flugmenn-
ina. Allar nauösynlegar bygg-
ingar eru reistar áöur en flug er
hafiö til vallarins, farþegasalur,
tækjageymsla og flugturn. t öll-
um þessum atriöum eru Islend-
ingar þvi miður miklir syndar-
ar.
Góður aöflugsbúnaður á þess-
um norsku smávöllum á veru-
legan þátt i þvi, aö tafir vegna
veöurs verða þar furöu litlar,
og á sumum völlunum er hægt
aö halda yfir 98% af áætlunum
en að meöaltali 95%. Einn er þó
sá veöurþáttur, sem erfitt er aö
sjá viö meö þessum góöa útbún-
aði, en þaö er misvindið, sem oft
er býsna varasamt i þröngum
fjöröum, einkum þar sem
landslag er óreglulegt aö ööru
leyti. Þegar viö förum aö búa
flugvelli okkar betur aö tækjum,
veröur sennilega þaö sama uppi
á teningnum hér, að vindurinn
veröi helsta hindrunin. Þess
vegna þarf aö velja flugvalla-
stæöi meö tilliti til þess aö forö-
ast misvindið, og þá þarf aö
sameina reynslu flugmanna og
veðurfræöinga I þessu efni.
Eftir striöið fóru norömenn
sér fremur hægt i flugvallagerö,
en á sjöunda áratugnum og
einkum siöustu 10 árin hafa þeir
tekiö stórt stökk og þrefaldaö
flugvallatöluna. Af þessum nýju
völlum er mikill hluti smávellir,
eins og áöur hefur komiö fram.
Þaö er fróölegt aö athuga,
hvernig norðmenn hafa leyst
þann fjárhagslega vanda, sem
þessu átaki hefur fýlgt.
Byggöarlögin, þar sem vellirnir
eru, eru talin eigendur vallana
og annast rekstur þeirra, og þau
bera lika ábyrgö vegna skaöa-
bótakrafna, sem kunna aö koma
fram vegna starfseminnar, svo
sem hávaða. í reyndinni fá þó
sveitarfélögin mikinn stuöning
frá rikinu til flugvallageröar-
innar, og rikiö sér auk þess um
alla öryggisþjónustu og flugum-
feröarstjórn. Þannig hefur rikið
lagt fram frá 55% af stofnkostn-
aði vallanna og upp i 90%, en
mestur var rikisstyrkurinn
noröur i Finnmörk. En kostnaö-
ur viö aö gera svona smávöll er
nú milli 400 og 600 miljónir Is-
lenskra króna, eftir þvi hvaö
landiö er vel falliö til vallar-
geröarinnar. Yíirleitt tapa
sveitarfélögin talsvert á rekstri
flugvallanna, en fá það tap þó aö
nokkru bætt af rikinu. Þannig
hjálpast riki og sveit aö þvi aö
halda fluginu uppi, enda þótt
farþegar og aörir, sem þess
njóta, beri auðvitað mestan
hluta kostnaðarins.
Vissulega er framtak norð-
manna I flugmálum eftirtektar-
vert og islendingum til mikillar
fyrirmyndar á margan hátt. En
þó virtust mér þess merki, aö
ekki væru þeir staönaöir, heldur
hygðu á nýjar aðgeröir. Nýjar
og stærri vélar eru væntanlegar
á smávellina og þar meö ef til
vill bættur búnaöur flugvalla.
Þetta þurfum viö að hafa I huga,
og haga framkvæmdum okkar
þannig, að stækkun valla sé sem
viðast möguleg, þó aö þeir veröi
haföir smáir i byrjun. En þetta
ætti lika á margan hátt að vera
auöveldara hér en þar, vegna
betri flugvallastæða.
Ég læt nú þessum sundur-
lausu hugleiöingum lokiö, en
vona, aö þessi 16 manna sendi-
för til Noregs verði upphafið aö
myndarlegri þróun i flugmálum
okkar, þar sem allt veröi meö
ráði og forsjá gert, ólikt þvi sem
veriö hefur.
MAHM6RPEST í!
VADSÖ
KIRKENE5
SKAQEN
SVOLVAIK
LEKNES
V/ERÖV
AÖST
SANONES5JÖEN
■ RÖNNÖYSUNO
MO t RANA
TRONDHEIM
KRISTIANSUND
MOLOE
ALCSUND
ÖRSTA-VOLDA
;; SANDANE
ELORÖ EÖKOC
HAUOHUND
STAVANGEK
:?■ KAISTIANSANO
500
km

ttyndin sýnir flugvallakerfiö I Noregi 1975, aðalvelli, smávelli
»g þyrluvelli.
Fitan og forfeöurnir
Stööuvatn hvarf
á einni nóttu
1 fréttabréfi Upplýsingaþjón-
ustu landbúnaöarins er hart snú-
ist gegn áróöri fitusérfræðinga
um offitu i islenskum land-
búnaöarafurðum. Þar segir svo:
Fitu-móöursýki
„Ef þú ætlar að lifa lengi þá er
um að gera aö boröa soöna ýsu,
grænmeti, gróft brauö, alls ekki
smjör eöa tólg, hugsanlegt er aö
óhætt sé að nota smáklining af
smjörliki með soöningunni.”
Aumingja forfeðurnir! aö þeir
skyldu ná kynþroska aldri ætti aö
vera ráögáta helstu fitusérfræö-
inga tslands I dag. Þessi fitukenn-
ing, sem nú viröist vera svo
óskaplega vinsæl, svipar til tisk-
unnar, hún kemur til Islands
nokkrum árum eftir aö hafa
runniö sitt skeiö erlendis.
Ofneysla er engum til góös, en
þaö er ekki forsvaranlegt aö ætla
allri þjóöinni aö fara á sjúkra-
fæöu. Þaö viröist gleymast æöi oft
aö smjörllki er jafn fitandi og
smjör, svo ef fólk er I basli meö
aö halda sér grönnu þá er ekki
leiðin aö skipta um feitmeti, þaö
er aö boröa minna, boöorð nr. 1.
Smjörlikisneysla á hvern Ibúa hér
á landi er tæp 12 kg á ári, en
ney.sla á smjöri er um 6 kg. Hjá
nágrannaþjóöum okkar er neysl-
an mun meiri. Skiptar skoöanir
eru eflaust meöal lækna hér á
landi eins og viöa annars staöar
um hvort manninum sé hollara aö
neyta smjörs eða smjörlikis, en
staöreynd sem blasir viö er þó sú,
að meö aukinni smjörlikisneyslu
hefur ekki dregið úr tiöni hjarta
og æðasjúkdóma.
Nýir prófessorar
Forseti tslands hefur að tillögu
menntamálaráöherra skipaö dr.
Gunnar Guömundsson prófessor i
taugasjúkdómafræöi I læknadeild
Háskóla tslands og dr. Hörö
Kristinsson prófessor I grasa-
fræöi i verkfræöi- og raunvisinda-
deild Háskóla tslands,báöa frá 1.
júli 1977 aö telja.
Á Novgorod-svæöinu I Sovét-
rikjunum geröust þau undur ný-
lega aö stórt stööuvatn þar sem
fiskveiöar voru stundaöar hvarf
bókstaflega meö öllu sem i þvl
var á einni nóttu. Fiskimenn sem
áttu net i vatninu fóru heim aö
kvöldi, en morguninn eftir þegar
þeir komu til aö vitja um netin, þá
var jöröin búin aö gleypa vatnið
meö öllu sem I þvi var. Ekkert of-
anjarðar afrennsli var frá vatn-
inu. Slik náttúruundur sem þetta,
eru áöur þekkt á þessum slóöum.
Stórar ár og vötn hafa horfið I
jörö niöur, en svo máske korniö
upp á yfirborðiö annarsstaöar.
Taliö er aö neðanjarðar fljót og
stór vötn séu þarna djúpt I jöröu.
Viö fiskirannsóknir var mikiö af
fiski merkt i einu veiöivatnanna á
Novgorod-svæöinu, en stuttu siö-
an veiddust sumir fiskanna I ööru
veiöivatni, sem lá i 50-60 kíló-
metra fjarlægö, og þó var ekkert
ofanjaröar samband á milli þess-
ara tveggja vatna.
Það gerast viðar náttúruundur
en á Kröflusvæöinu.