Þjóðviljinn - 06.11.1977, Síða 15

Sunnudagur 6. nóvember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Margir ráku upp stór augu þegar geimferöaöld hófst einmitt f Sovét-
rikjunum — Myndin er af Gagarin I Keflavik.
Þau lögöu inn á braut iönvæö-
ingar og áætlunarbúskapar meö-
an kapi'talisminn lokaöi verk-
smiöjum i sveltandi heimi. Þetta
var samanburöur sem margir
góöir menn liföu á lengi — eins
þótt tiöindi nokkrum árum siöar
af Iskyggilegum réttarhöldum
yfir ýmsum helstu forystumönn-
um rússnesku byltingarinnar
(hreinsanirnar 1936-38) væru hin
hrikalegustu. Rétt eins og hrifn-
ingin af strlösafrekum sovésku
þjóöarinnar fleytti mörgum yfir
ótiöindi I Austur-Evrópu (Slanski-
og Rajkréttarhöldin) og gyöinga-
ofsóknir Stalins (læknamáliö).
Hagstætt kratisma?
I beinu framhaldi af þessu má
geta þess, aö til er kenning um aö
tilvera Sovétrikjanna hafi aö
sönnu komiö vestrænni verkiyös-
hreyfingu tilýmissa hagsbóta, en
þó fremur sóslaldemókratlskri
kjarabaráttu en hinum róttækari
armi verklýöshreyfingar. Þessi
kenning segir, aö úr þvl Sovétrlk-
invoru til, hafi sósialdemókratlsk
öfl átt auöveldara en ella meö aö
fá fram ýmsar kjarabætur, ýms-
ar umbætur — borgarastétt hafi
oröiö undanlátssamari af ótta viö
aö þverleg hægriandspyrna gæti
gert byltingarfordæmiö verulega
freistandi alþýöu. Á hinn bóginn
hafi tiöindi af efnahagslegu mis-
rétti, geöþóttaréttarfari og ööru
þessháttar I sovésku þjóöfélagi,
dregiö úr aödráttarafli sósfalisma
yfirleitt. og einangraö kommún-
istaflokkana. Þá hafihinn dáleiö-
andi áróöur sovétmanna um, aö
innan skamms muni sósialfskur
búskapur syna svo ótviræöa yfir-
buröi yfir hinn kapitallska, haft
þau áhrif m.a., aö kommúnista-
flokkar dæmdu sig til óvirkrar
biöstööu. Dýröin átti aö koma aö
utan, af ljóma hinnar glæstu
fyrirmyndar.
Aðstæður
síðustu ára
En þaö er einkum á siöari ár-
um, aö raddir gagnrýninnar hafa
veriö mun sterkaril rööum sósia*
ista en raddir málsvarnarinnar.
Menn hafa oröiö varir viö þaö,
að Sovétmönnum sjálfum finnst
þetta undarlegt. Þeim finnst —
sumum hverjum — þversögn I
þvi, að nú, þegar fórnir og afglöp
hinna erfiöustu tlma eru aö baki,
þegar llfskjör almennings hafa
batnaö verulega og stjórnarhætt-
ir eru miklu manneskjulegri en
t.d. á Stallnsdögum — aö þá þykir
fœ-dæmi þeirra miklu slöur
freistandi en fyrir 30-40 árum.
Svörin við þessari þverstæöu
eru mörg. Menn voru jákvæöari I
garö hinnar sovésku reynslu
meöan þeir héldu aö margt af þvl
lakasta sem henni fylgdi væri
„barnasjúkdómar”. Þegar nú
Sovétrikin njóta friöar, mikils
valds og áhrifa, þá gerast menn
kröfuharöari um ýmis grund-
vallaratriöi. Innrásin I Tékkó-
slóvaklu og meöferöin á andófs-
fólki, þeim sem ööruvísi hugsa,
hefur neikvæöari áhrif á oröstlr
Sovétkrikjanna en forystumenn
þeirra gera sér grein fyrir;
hvorutveggja er veikleikamerki
en ekki styrkleika. Þegar Sovét-
mennhafa mjög hátt um þaö hve
velmegun þeirra sé mikil, þá
þykir mönnum þeim mun eöli-
legra aö gagnrýna gloppurnar á
þessari velferö, og spyr ja um for-
réttindinogspyrja um hina frægu
„visnun” rikisvaldsins, sem ekk-
ert hefur bólaö á slöan Lenin
skrifaöi fræga bók um þaö efni.
Hagvöxtur og
nýr mælikvarði
Þá er þess og aö gæta, aö þær
hagvaxtartölur sem Sovétmenn
eru stoltir af, hafa ekki sömu
áhrif og stundum áöur. Menn
viröa þessar tölur fyrir sér meö
meiri gagnrýni en áöur. Sovét-
menn stæra sig t.d. meö réttu af
þvl aö bækur séu ódýrar hjá þeim
oggas og rafmagn.En þeireru þá
spurðir aö þvf lika hvaö kosti
fatnaöur og smjör — i vinnu-
stundum reiknaö,og þaö er ekki
hagstæðútkoma. Sovétmenn hafa
undanfarin tiu árreistum 2,2 mil-
jónir Ibúöa á ári, sem eru samtals
105-110 miljónir fermetra. Þetta
eru ágætar framkvæmdir og
nauösynlegar, þvl aö húsnæöis-
skortur var glfurlegur. Samt er
þetta ekki meira en svo, aö það
svarar til þess aö tslendingar
reisi 1890 Ibúöir á ári sem séu
tæplega 50 fermetrar hver eöa
900 ibúðir sem séu 100 fermetrar.
Þvi skal heldur ekki gleymt, aö
meöal yngri kynslóöar er þaö viö-
horf á undanhaldi sem mælir
ágæti þjóðfélaga eftir hagvexti. 1
sósialiskri umræöu samtimans
fer meira fyrir þvl aö spurt sé um
vinnustaöinn, um samskipti
manna I starfi, um „yfirmenn og
undirmenn”, um sameiginlegar
ákvaröanir.Um sambýlishætti og
umhverfi.
Að safna vitneskju
Aö lokum þetta.
Þaö er ljóst aö samantekt sem
þessi hér er ágripskennd. Hún
gerir varla annaö en flytja dæmi
um þaö, aö benda á, aö áhrif
Októberbyltingar, hins sovéska
þjóðfélags, á pólitiska þróun I
heiminum er ekki gefin I eitt
skipti fyrir öll. Menn veröa aö
meta þá hluti I sögulegu sam-
hengi, og þá fyrst og fremst meö
eitt i' huga: aö enda þótt Saga
Sovétrlkjanna og sóslalismans
hljóti mjög að vera saman tvinn-
aöar, þá veröur ekki sett jafn-
aöarmerki þar á milli.
Hér veröur ekki fariö út I hin
erfiðustu mál eins og þá spurn-
ingu: hverjir voru raunverulegir
valkostir sovésks samfélags og
hvaö var „óumfiyjanlegt” I þróun
þess? Né heldur veröur þaö rag-
aö, hvaöa eiginleika sóslalisks
samfélags hiö sovéska hefur, og
hverja þaö vantar aönokkrueöa
öllu. Hin sterka trú á sköpunar-
mátt hinnar sovésku byltingar,
sem reis á slnumtima, var ekki
nema eölileg. Þaö er og ofur skilj-
anlegt aö menn hafiáttl nokkrum
erfiöleikum meö aö yfirgefa þá
trú og taka upp gagnrýna athug-
un Istaöinn. En þetta hefur mikl-
um hluta sósialiskrar hreyfingar
tekist. Nauösyn okkar tlma er
hægt aö binda I tvö orö: gagnrýni
og þekking. Þaö er áfram ein sú
kvöö sem á hverjum sósialista
hvllir, aö hann kunni sem best
skil á sovéskri reynslu. Hann þarf
að leggja á sig þolinmæöisverk,
(þvi upplýsingar þær sem aö-
gengilegastar eru eru gloppóttar
og þverstæöukenndar) aö vita
skil ekki aöeins á hagkerfi heldur
fyrst og fremst á daglegu lifi,
sambýlisháttum, á vinnustaönum
— án fordóma og óskhyggju.
Fyrst og slðast þarf hann aö hafa
hugann við sjálfa breytinga-
möguleika hins sovéska sam-
félags, þess eigin hreyfilögmál.
Og á afmælisdegi skulum við láta
Iljós þá von, að þessir breytinga-
möguleikar reynist sovéskum
þjóöum sem hagstæöastir, þjóö-
um, sem hafa gengið langan veg
og erfiöari miklu en viö flest vit-
um. AB
I
I
I
i
SÓLAÐIR HJÓLBARÐAR
HJÓLBARÐAVIÐGERÐIR
Eigum á lager allar stærðir jeppa- og fólksbifreiða-
hjólbarða. Sendum um land allt.
Opið 7.30-19.00 og laugardaga kl. 7.30-16.00.
HJÓLBARÐASÓLUN HAFNARFJARÐAR HF
Trönuhraun 2. Símar — Sólun 52222 Verkstæði 51963 HHi
I
I
I
II
Jólabækurnar
koma hver af annarri
og hver annarri
skemmtilegri
Bók verður að vera skemmtileg, fræðandi
og menntandi. Helgafellsbók hefur það
framyfir aðrar fjárfestingar að hún fellur
ekki i verði... hún heldur sinu gullsgildi
hvernig sem viðrar i f jármálum og menn-
ingarmálum, heldur velli i gegnum þykkt
og þunnt.
Helgafellsbók er heimilisvinur... og lika
bankabók. Vitur maður hefur sagt um
verk Halldórs Laxness að þeim sem á
þau, geti aldrei leiðst. Og hann er ekki
einu sinni blankur.
Aðaljólabækur ársins er að finna i Helga-
felli. Þar eru öll verk Laxness, allar tiu
ljóðabækur Daviðs i skrautbandi, ljóða-
söfn þjóðskáldanna Tómasar, Steins og
Stefáns frá Hvitadal.
Nýjar bækur í þessari viku:
„NORÐURLANDSTRÓMET”
eftir Peter Dass. Eitt mesta kvæöi sem ort hefur
veriöá Norðurlöndum.Dr. Kristján Eldjárn hef-
ur snúið kvæðinu á islensku af orösnilld og fræöi-
mannslegri þekkingu. Kjartan Guðjónsson gerði
bókaskreytingar, sem áreiðanlega bera af
flestu, sem viö eigum aö venjast.
„ÓTTAR”
nýmælið f Islenskum bókmenntum, nýtt viðhorf I
Islenskri skáldsögu. Besta frumsmfð sem Helga-
felli hefur borist. Þessi ungi efnilegi höfundur
heitir Ernir Snorrason.
„HEIM TIL ÞÍN ÍSLAND”
heitir ný ljóöabók eftir borgarskáldiö Tómas
Guömundsson. Um list Tómasar er ekki hægt aö
fara almennum kynningaroröum. Hann er þjóö-
skáld vort og ástsælasta skáldið. Þessi nýja
kvæðabók Tómasar geymir alla fegurö æsku
hans og þroskaára.
„í VERUM”
eftir Theódór Friöriksson er afburöa skemmti-
leg bók. Fróðleg, gamansöm og opinská.
„UMBREYTINGIN”
eftir Liv Ulmann er mest umtalaða skáldsagan
á þessu ári. Þetta er brennandi ástarsaga sem
hefur endasteypt bókmenntafólki heimsins.
Nýja Laxnessbókin kemur út i nóvember-
lok. Viðburðarik bók og skemmtileg að
vanda.
Helgafell
Unuhúsi - Box 263