Þjóðviljinn - 16.11.1977, Page 8

8 SÍÐA — WÓÐVILJINN Miðvikudagur 16. nóvember 1977
Alger hafnieysa. Hér eru skútur i Reykjavíkur-
höfn.

. .

í hillingum
æskuáranna
Gils Guömundsson
I vikulokin síðustu kom í
endurútgáfu aukið og end-
urbætt hið mikla ritverk
Gils Guðmundssonar, al-
þingismanns og rithöfund-
ar, — Skútuöldin—. Verk
þetta var frumútgefið á
árunum 1944 og 1946 í
tveimur stórum bindum,
en að þessu sinni er verkið i
5 bindum, samtals 1750
blaðsíður, prýtt 615 Ijós-
myndum, frá tíma skútu-
aldar á (slandi.
Um það deila menn ekki,
að þetta ritverk Gils Guð-
mundssonar er eitt merk-
asta heimildarrit sem
komið hefur út á íslandi
hin síðari ár. Með þessu riti
hefur Gils komið í veg fyr-
ir að sá merki þáttur í ís-
lenskri útgerðar- og sjó-
mannasögu, sem skútuöld-
in vissulega er, gleymdist
um leið og þeir sem þátt
tóku í þessu starfi féllu
frá. Nú , árið 197Z væri ó-
hugsandi að skrifa þetta
verk af sömu nákvæmni og
Gils gerði, vegna þess að
flestir þeir sem muna
skútutímabilið eru fallnir
frá. Það hefur sjálfsagt
varla mátt tæpara standa,
þegar Gils réðst í að rita
þetta verk. En hver var á-
Sennilega helsta
ástæðan fyrir
því að ég réðist
i að skrifa
þetta verk,
sagði Gils
Guðmundsson
alþingismaður
og rithöfundur
um hið mikla
ritverk sitt,
Skútuöldina
stæðan fyrir tilurð þessa
risavaxna og stórmerka
ritverks? Til að að fræðast
um það, heimsóttum við
Gils morgun einn fyrir
skömmu og báðum hann
segja frá því, svo og ýmsu
öðru varðandi þetta rit-
verk.
Hillingar
æskuaranna
„Ætli uppruni þessa sé ekki
sá, aö ég sem lítill drengur náði i
skottið á skútuöldinni heima i ön-
undarfirðí Eg man vel eftir þvi
eitt sinn þegar ég var liklega 6
ára gamall að faðir minn lagði
skútu sinni fyrir framan bæinn
heima og ég fékk aö fara um borð.
Þetta var snemma vors, skúturn-
ar voru geröar út frá þvi snemma
á vorin og fram i vetrarbyrjun,
ekki yfir veturinn. •
Þá var þaö rikt einkenni á Vest-
firðingum að dá mest i fari
manna dugnaö við sjósókn og þá
sem skörúðu framúr sem afla-
menn. Þetta var jafn rikt i Vest-
firðingum á þeim árum eins og
það var draumur allra Þingey-
inga að verða skáld og rithöfund-
ur og dá orðsins og andansmenn
meira en aðra. Það siaðist að
sjálfsgöðu inni mann, sem barn,
þessi aðdáun á dugmiklum sjó-
mönnum, einkum aflamönnum.
Og auðvitað ætluðum við strák-
arnir allir að verða sjómenn,
miklir aflamenn og helst af öllu
aflaskipstjórar. Svo rik var þessi
aðdáun manna á aflamönnum
vestra, að sumir urðu nafnkunnir
um alla firði, jafnvel viða um
land, fyrir það að skara framúr
við fiskdrátt á handfæri. Ég man
eftir einum manni sérstaklega.
Hann var úr önundarfirði og hét
Kristján. Það var alveg sama á
hvaða skútu hann var, alltaf dró
hann meira en aðrir. Kristján var
ekki mikill fyrir mann að sjá,
tæplega meðalmaður á vöxt,
smágerður, næstum nettur. Eng-
inn var hann burðamaöur, en
svo fiskinn að með ólikindum var.
Aldrei miklaðist Kristján af
þessu, nema hvaö eftir honum
var stundum haft, ef hann var
hreifur af vini:
— Það er engin kúnst að vera
hæstur á sinu skipi, en að vera
hæstur yfir alla Vestfirði, það er
kúnst...
Grúsk
Ég fór á sjó eins og aðrir ungir
menn vestra, en svo missti ég
heilsuna, þurfti að fara á Vifils-
staði. Ég þykist vissum að ég
hefði farið i Stýrimannaskólann
ef þannig hefði ekki farið, en þeg-
ar heilsan bilaði kom þaö ekki til
greina. Þess i stað fór ég i Kenn-
araskólann og útskrifaðist úr
honum vorið 1938. Meðan ég
stundaði námið i Kennaraskólan-
um, tók ég til við að grúska nokk-
uð á Landsbókasafninu. Það sem
ég var að sækjast eftir var hvers-
konar fróðleik, sögum og sögnum
af Vestfjörðum og þá ekki sist hift
sögulega við sjó og sjómennsku.
A þessum árum var farið að gefa
út eftir mig ritflokk, sem heitir —
Frá ystu nesjum — þar sem
greint var frá vestfirskum sjó-
görpum og vinnubrögðum við sjó-
sókn. A þessum árum, um 1940,
var ég með þá hugmynd að skrifa
bók um vestfirska sjósókn.
Svo var það snemma árs 1943, að
Guðjón ó. Guðjónsson bókaútgef-
andi kom að máli við mig og
nefndi hugmyndina að bók um
þilskipaútgerð á Islandi, sem að
sjálfsögðu þýddi að langmestum
hluta bók um skútuútgerð. Og
Guðjóni var full alvara og hann
gerði þá það sem ekki var algengt
á þessum árum: hann bauð mér
starfslaun fyrir að skrifa bókina.
Ég var kennari að mennt, og Guð-
jón bauð mér kennaralaun, auk
ferða og dvalarkostnaðar, þar
sem einsýnt var að ég þyrfti að
taka á mig nokkur ferðalög til að
afla mér fanga i bókina. Og siðan
var hafist handa.
Af miklu að taka
Það fyrsta sem ég gerði, var aö
afla mér þeirra gagna sem tiltæk
voru, svo sem bóka og timarita,
þar sem fjallað var um þorsk og
hákarlaveiðar á þessu timabili,
svo þess, sem finna mátti á
söfnum. Þvi næst ferðaðist ég um
þá staöi landsins, þar sem skútu-
útgerð hafði verið. Þetta voru
einkum Vestfiröir og Norðurland,
en auk þess Faxaflóasvæðið. Ég
ferðaðist um þessa staði á
árunum 1943 og 1944 og átti viðtöl
við menn, sem gátu sagt frá út-
gerðarmálum og veiðum og.
skútum. Guðjón bókaútgefandi
bað um að ég skráði frásagnir
manna, sem höföu verið á
skútum, til þess að gefa mynd af
lífinu um borð I skipunum.
Undantekningarlaust tóku menn
mér vel og vildu allt fyrir mig
gera, sögðu mér frá reynslu sinni,
vinnubrögðum um borð I skút-
unum og allri aðstöðu, lánuðu
mér ljósmyndir til að prýða bæk-
urnar. Ég safnaði ljósmyndunum
jafnhliða því sem ég ræddi við
menn og mér áskotnuðust um 300
ljósmyndir. Að sjálfsögðu var llf
skútusjómanna ákaflega erfitt og
hart llf, en samt sem áður vildi
enginn maður gera neitt úr þessu,
enginn taldi sig hafa verið I
umtalsverðri lifshættu á skútu,