Þjóðviljinn - 26.11.1977, Page 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 26. nóvember 1977
Dómur í máli VL-manna
gegn Ragnari Arnalds
Ar 1977, föstudaginn 21. október
er á bæjarþingi Reykjavikur i
málinu nr. 2130/1974: Bjarni
Helgason, Björn Stefánsson,
Hreggvibur Jónsson, Jónatan
Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson,
Stefán Skarphéöinsson, Unnar
Stefánsson, Þorsteinn Sæmunds-
son, Þorvaldur BUason, Þór VII-
hjálmsson, Ragnar Ingimarsson
og Valdimar J. Magnússon gegn
Ragnari Arnalds kveöinn upp
dómur, sem hér birtist.
Tilefni málshöföunarinnar eru
ummæli stéfnda i viötali i út-
varpsþættinum Þingsjá sem
fluttur var i Rikisútvarpinu,
hljóövarpi, hinn 22. mars 1974.
Tilefni
málshöföunar
Um miöjan janúarmánuö 1974
efndu nokkrir menn til samvinnu
undir kjöroröinu „Variö land”,
áttu þarna hlut aö allir stefnendur
máls þessa auk hæstaréttarlög-
mannanna Haröar Einarssonar
og Óttars Yngvasonar. Á vegum
þessara manna var undirbúin
söfnun undirskrifta til aö mót-
mæla kröfum um uppsögn
„Varnarsamnings milli lýöveld-
isins tslands og Bandarikjanna á
grundvelli Noröur-Atlantshafs-
samningsins” frá 5. mai 1971 og
brottvisun herliös Bandarikjanna
af Islandi. Var öllum íslenskum
þegnum er náö heföu tvitugs aldri
1. mars 1974 boöiö aö undirrita
svohljóöandi yfirlýsingu:
„Viö undirrituö skorum á
rikisstjórn og Alþingi aö standa
vörö um öryggi og sjálfstæöi is-
lensku þjóöarinnar meö þvi aö
treysta samstarfiö innan Atlants-
hafsbandalagsins en leggja á hill-
una ótimabær áform um uppsögn
varnarsamningsins viö Banda-
rikin og borttvísun varnarliös-
þannig úr garöi geröar, aö unnt
væri aö tengja þær öörum slíkum
skrám, enda heföi þaö ekki veriö
tilgangurinn.
Þingsályktunartil-
laga um verndun
einstaklinga gegn
tölvutækni
Þann 18. mars 1974 var lögö
fram i sameinuöu þingi tillaga til
þingsályktunarum tölvutækni viö
söfnun upplýsinga um skoöanir
manna og persónulega hagi.
Flutningsmenn voru stefndi
Ragnar Arnalds, Benedikt
Gröndal, Jónas Jónsson ogBjarni
Guönason.
Tillagan var svohljóöandi:
dæmd dauö og ómerk skv. 1. mgr.
241. gr. laga nr. 19/1940.
Aö dæmd veröi á hendur
stefnda hæfileg refsing fyrir um-
mæli skv. 234., 235. og 236. gr.
laga nr. 19/1940.
Aö stefndi veröi dæmdur til aö
greiöa stefnendum hverjum fyrir
sigkr. 50.000.00Í miskabætur skv.
1. mgr. 264. gr. laga nr. 19/1940
auk 9% ársvaxta frá 22. mars 1974
til 15. júlí s.á., en 13% ársvaxta
frá þeim degi til greiösludags.
Að stefndi veröi dæmdur til aö
greiða stefnendum sameiginlega
kr. 30.000.00 skv. 2. mgr. 241. gr.
laga nr. 19/1940 til aö kosta birt-
ingu forsendna og dómsorös
væntanlegs dóms I máli þessu i
opinberum blööum.
Að stefndi veröi dæmdur til að
greiöa stefnendum sameiginleg-
önnur ummæli sem stefnendur
hafa oröið aö þola, en að á hinn
bóginn séu aðdróttanimar á all-
alvarlegu stigi i þessu máli.
1 greinargerð sinni lagöistefndi
megin áherslu á þaö aö löggjöfin
heföi ekki ætlast til þess aö
ákvæöi hegningarlaganna um
ærumeiöingar kæmu i veg fyrir
almennar pólitiskar umræður i
landinu. Hann kvaö menn dag-
lega láta uppi opinberlega margs
konar viövaranir i pólitísku sam-
hengi, þannig að oft gætu margir
tekiö til sin ýmsar óbeinar ásak-
anir sem i slikum viövörunum
kynnu aö felast án þess að nokkr-
um dytti i hug málarekstur fyrir
dómstólum. Hann kvaö ummæli
sin hafa veriö viöhöfö til skýring-
ar á tillögu til þingsályktunar,
þau hefðu veriö almenns eðlis,
byggö á staðreyndum og rökum.
Stefnendur unnu siöan aö þvi aö
fá menn til aö undirrita þessa
yfirlýsingu meö þaö fyriraugum
aö afhenda siöan undirskriftalist-
ana forsætisráöherra og forseta
sameinaös Alþingis aö undir-
skriftasöfnuninni lokinni.
Fram hefur komiö af hálfu
stefnenda aö undirskriftarsöfn-
unin hafi oröiö umfangsmeiri en
ætlaö var i upphafi og þegar hún
hafi veriö langt á veg komin hafi
verið ákveöiö aö nota tölvutækni
viö aö yfirfara undirskriftalist-
ana i þeim tilgangi aö kanna
hvort þeir sem ritað höföu nöfn
sin á undirskriftalistana heföu
náö tilskildum aldri, hvort ein-
hverjir heföu ritaö nafn sitt á
fleiri en einn lista og hvort tilbúin
nöfn fyndust á listunum.
Eftir þvi sem fram hefur kom-
iö af hálfu stefnenda voru upplýs-
ingarnar á undirskriftalistunum
færðar á tölvuspjöld meö þvi aö
gata þau og var tölva siðan notuö
til aö raöa spjöldunum eftir
númerum listanna, en listarnir
höföu allir veriö númeraöir áöur.
Undirskriftalistarnir voru af-
hentir ráöherra og forseta sam-
einaös Alþingis aö undirskrifta-
söfnuninnilokinni, en tölvugögnin
uröu eftir i vörslu stefnenda.
Þorsteinn Sæmundsson, stjarn-
fræöingur, gaf aöilaskýrslu fyrir
dóminum 7. september 1976.
Sagöi hann þá aö eitt eintak af
skránum væri i vörslu forvigis-
manna ,,Varins lands”auk segul-
bandsspóla. Afrit kvað hann hafa
veriö eyðilögö,svo og gataspjöld.
Hann sagöi aö engir aörir en
fyrirsvarsmenn „Varins lands”
heföu fengiö aögang aö tölvu-
gögnum og aö ekki heföi veriö
flett upp i þeim siöan undir-
skriftasöfnuninni lauk. Hann
sagöi aö tölvuskrárnar væru ekki
Alþingi ályktar aö skora á
rikisstjórnina aö skipa nefnd til
aö semja frumvarp til laga um
vendun einstaklinga gagnvart þvi
aö komiö sé upp safni uR)lýsinga
um skoöanir þeirra eöa aöra per-
sónulega hagi meö aöstoö tölvu-
tækni. Nefndin skal kynna sér lög
þau sem sett hafa veriö eöa veriö
er aö undirbúa i nálægumlöndum
bæði austan hafs og vestan um
bann viö persónunjósnum meö
tölvutækni. Nefndin skal hafa lok-
iö störfum áöur en þing kemur
saman næsta haust. Allur kostn-
aöur viö störf nefndarinnar greiö-
ist úr rikissjóöi.
Af þessu tilefni var framan-
greint viötal haft viö stefnda l út-
varpinu. 1 fyrri hluta viötalsins er
aöallega rætt um sænsk lög, svo-
nefnd Data lag nr. 289 sem sam-
þykkt voru á sænska þinginu vor-
iö 1973 og staöfest af konungi 11.
maí 1973. Svo og hliöstætt frum-
varp sem væri til meöferöar á
Bandarikjaþingi.
Dómkröfur
stefnenda
3.0.
Stefnendur telja aö eftirgreind
ummæli stefnda I ofangreindu
viötaliséu ærumeiðandi fyrir sig:
,,....fá fólk viö allskonar kring-
umstæöur til aö ljá nafn sitt á
lista án þess aö þaöhafihugmynd
um aö eftir á eru skoöanir þess
skráöar á gata spjöld og segul-
spólur sem geta siöar meir m-öíö
til afnota fyrir ýmiskonar óhlut-
vanda menn, þá er þetta ekki
lengur venjuleg undirskriftasöfn-
un, heldur skipulegar persónu-
njósnir meö nýjustu tækni.”
„...tilgangurinn sé einmitt sá
sem menn hafa óttast.aö hér eigi
aö mynda fyrsta visirinn aö póli-
tiskri tölvuskrá yfir alla íslend-
inga til afnota fyrir hægri öflin i
landinu,...”
Dómkröfur stefnenda eru þess-
ar:
Aö framangreind ummæli veröi
an málskostnað aö skaðlausu
eftir mati dómara.
Upphaflega var aðallega kraf-
ist frávisunar af hálfu stefnda en
siðan fallið frá þeirri kröfu.
Endanlegar dómkröfur stefnda
eru þær aö hann veröi sýknaöur
af öllum kröfum stefnenda og
honum dæmdur málskostnaður
úr hendi stefnenda in solidum eöa
pro rata.
Málsástæður og
lagarök
4.0.
Stefnendur telja aö 1 hinum um-
stefndu ummælum felist aödrótt-
anir um aö þeir sem rituðu nöfn
sin á undirskriftalistana hafi
veriö fengnir til þess á röngum
forsendum, aö þeir hafi veriö
blekktir til aö, taka þátt I undir-
skriftasöfnuninni, aö meðferö á
undirskriftalistunum hefi veriö
óviöurkvæmileg og aö þeir kunni
að veröa notaöir á allt annan veg
en til var stofnaö og I annarlegum
tilgangi. Aö þaö hafi vakaö fyrir
stefnendum aö njósna um skoð-
anir undirskrifenda og aö um
skipulegar persónunjósnir hafi
verið aö ræöa af þeirra hálfu. Aö
þeir hafi ætlað aö koma upplýs-
ingum i hendur óhlutvandra
manna, þ.e. hægri aflanna i land-
inu, i annarlegum tilgangi og aö
notkun þeirra á undirskriftalist-
unum hafi veriö óviöurkvæmileg.
Stef nendur telja ummælin sér-
staklega ámælisverö fyrir þá sök
aö stefndihafi látiö þau uppi sem
alþingismaöur I sérstökum út-
varpsþætti frá Alþingi þar sem
gilt hafi hlutleysisreglur Rikisút-
varpsins. Telja stefnendur aö
þessi birtingarþáttur ummæl-
anna auki á refsinæmi þeirra.
Stefnendur telja ummælin fela i
sér aðdróttun og móögun sem séu
refsiveröar skv. 234., 235. og 236.
gr. hegningarlaga nr. 19/1940.
Þaö er viöurkennt af hálfu stefn-
enda aö ummæli stefnda séu ekki
einsgifuryrtog illyrt eins og ýmis
Hann kvaöst telja aö ef stefnend-
ur fengju þeim vilja sinum fram-
gengt aö hann yröi dæmdur til
refsingar og skaðabóta vegna
þessara almennu ummæla, væri
helduren ekki þrengt aö málfrelsi
og ritfrelsi i landinu og aö ekki
væri aö efa aö veruleg breyting
yröi á störfum þeirra sem mest
fást viö opinber skoöanaskipti,
svo sem alþingismanna og rit-
stjóra dagblaöa. ef þessi harö-
snúna viöleitni til skeröingar á al-
mennu málfrelsi og ritfrelsi fengi
hljómgrunn dómstóla landsins.
„Ég tel mig hafa verið aö gera
þjóöinni grein fyrir mjög mikil-
vægu þingmáli. 1 þessu máli sem
öörum veröa alþingismenn aö
hafa eitthvert svigrúm til aö gera
grein fyrir nauösyn þess máls
sem þeir eru aö flytja. Þegar
stjórnmál eru annarsvegar þá
eru menn oft i þeirri aöstööu aö
ummæli þeirra geta jaöraö viö
meiöyröi, og ef menn væru of
hræddir viö meiöyröalöggjöfina
væri tekiö fyrir eölileg skoöana-
skipti. Þess vegna hikaöi ég ekki
viö í þessuútvarpsviötali aö segja
hug minn allan um þetta mál af
fyllstu hreinskilni.”
Þáttur í umræðu
um pólitískt mál
Viö munnlegan flutning máls-
ins lagði stefndi ríka áherslu
á aö ummæli sin hafi veriö
þáttur I umræöu um mjög
umdeilt pólitiskt mál, sem
mörg rimma heföi veriö háö um á
undanförnum áratugum og margt
illyrði flogiö i garö andstæöinga
án þess aö af þvl hlytust meiö-
yrðamál fyrr en nú. Hann sagöi
aö ekki væri um aö ræöa van-
hugsuö, grófgerö illyröi eins og
algengt væri i meiöyröamálum,
heldur ummæli sem beindust aö
pólitiskum verknaöi, sem væri
gagnrýndur, og hugsanlegum til-
gangi á bak viö þann verknaö.
Ummælin beindust ekki aö nein-
um tilgreindum persónum og enn
siöur aö æru nokkurs manns. Þau
væru ekki stóryrt eöa tilfinninga-
hlaöin, heldur fælu I sér rök-
studda gagnrýni á meðferö upp-
lýsinga sem stefnendur heföu i
fórum sinum. Ef menn gætu ekki
haft uppi rökstuddar viövaranir
vegna þess sem þeir kæmu auga
á, gagnrýnt óvenjulegar aögeröir
pólitiskra andstæöinga, leyft sér
aö geta sér til um þaö sem I vænd-
um kynni aö vera 1 framhaldi
ákveðinna aögeröa, komiö á
framfærirökstuddum grun sinum
án ótta viö aö hljóta dóm fyrir,
væri tjáningarfrelsið í landinu i
mikilli hættu.
Stefndi benti sérstaklega á að
fyrirsvarsmenn „Varins lands”
væru ekki nefndir á nafn; einung-
is heföi veriö um þaö aö ræöa að
gera grein fyrir almennu máli og
útskýra viöhorf en ekki aö meiöa
nokkurn mann. Um einstaka
þætti f hinum umstefndu ummæl-
um hafa abilar þetta m.a. fram aö
færa:
Stefndi heldur þvi fram aö
undirskriftasöfnuninni hafi veriö
nærri lokið þegar þaö kom fram i
blöðum aö notuö væri tölva við
úrvinnslu undirskriftagagnanna.
Hann telur þvl aö fæstir þeir sem
skrifuðu undir hafi vitaö aö um
svo óvenjulega meðferð undir-
skriftalistanna yröi aö ræða og að
margir heföu ekki viljað skrifa
undir ef þeir heföu vitaö aö nöfn
þeirra kæmu inn i tölvugögnin.
ÞorsteinnSæmundsson segir aö
mönnum hafi ekki verið gefin
nein sérstök fyrirheit um meðferö
á undirskriftalistunum. Hann
kveður ljóst aö fólk sem skrifaöi
undir hafi meö þvi veriö aö láta i
ljós þá skoöun sem það ætlaöist
ekki til aö færi leynt, en hann
kveöur jafn ljóst að þaö hef i veriö
i þágu þessa fólks aö sem best
væri gengið frá þessum gögnum.
Hann kveöst sannfærður um aö
allt.sem gert var.hafi veriö gert i
þágu þeirra sem skrifuðu undir
og þaö hafi á eingan hátt brotiö i
bága viö hagsmuni þeirra. Hann
segir aö tölvuvinnslan hafi ekki
komiö til umræöu fyrr en eftir aö
undirskriftasöfnuninni var lokiö,
þegar ljóst var oröiö aö geysileg-
ur fjöldi myndi skrifa undir, þvi
hafi veriö ógerningur aö tilkynna
um hana fyrirfram.
Af hálfu stefnenda hefur veriö
bent á aö engin gagnrýni á þessi
vinnubrögð hafi komiö fram af
hálfu þeirra sem undirskrifuöu,
nema hvaö einn maöur hafi lýst
sig óánægöan i dagblaöinu Tim-
anum. Forgöngumönnunum hafi
engin skylda boriö til aö gera
þeim sem undirskrifuöu grein
fyrir,aö þeir hyggöust nota tölvu.
Stefndivék aöþvi í aðilaskýrslu
sinni aö 1 tölvuskrám fælust ekki
aöeins upplýsingar um þá sem
skrifuöu undir, heldur jafnframt
um hina sem ekki skrifuðu undir;
þess vegna gætu óhlutvandir
menn misnotaö þær með ýmsum
hætti, en hann kveöst hvorki hafa
kallað stefnendur óhlutvanda
menn né fujlyrt að tölvuskráin
heföi veriö misnotuð. Hann benti
á þaö I málflutningi aö ef gögnin
kæmust i hendur óhlutvandra
manna gætu menn átt á hættu aö
vera útilokaöir frá vinnu eöa
hindraöir i aö komast til tiltek-
inna landa. Hann lagði áherslu á
að óhlutvandir menn gætu komist
yfirgögnin án þess aö stefnendur
ættu sök á þvi.
Af hálfu stefnenda er hins veg-
ar á þvi byggt að gögn þessi gætu
ekki komist i hendur óJilutvandra
manna án þess aö þeir ættu sök á
þvi.
1 skriflegri aðildarskýrslu
Þorsteins Sæmundssonar kemur
fram aö forgöngumennirnir hafi
sjálfir fariö yfir listana og ekki
notaö til þess sjálfboöaliöa. Þeir
hafi fylgt ákveönu kerfi viö alla
gagnameöhöndlun og faliö til-
teknum mönnum í hópnum aö
hafa þar heildaryf irsýn og
ábyrgö.
1 greinargerð og viö munnlegan
málflutning lagöi stefndi áherslu
á aö hann heföi ekki sagt aö for-
göngumenn „Varins lands” heföu
viðhaft persónunjósnir, heldur aö
hann hafi átt við aö þegar gögnin
væru komin i hendur ólilutvandra
manna væri um aö ræða njtísnir
sem þeir menn bæru ábyrgö á.