Þjóðviljinn - 26.11.1977, Blaðsíða 13

Laugardagur 26. nóvember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13
Persónunjósnir sem
nauðsynlegt er að
koma í veg fyrir
í aðilaskýrslu sinni fyrir dóm-
inum komst stefndi svo að orði:
„Ég hef ekki haldið því fram aö
undirskriftasöfnun „Varins
lands” teljist til ólöglegra at-
hafna, einungis að það hafi verið
um að ræða persónunjósniraf þvi
tagi sem nauðsynlegt sé að koma
i veg fyrir með lagasetningu. Að
því er varðaði hugtakið persónu-
njósnir kvaðst stefndi viðurkenna
að það kynni að þykja nokkuð
hart, en hann sagðist vilja vekja
sérstaka athygliá þvi að hugtakið
njósnir hlyti að hafa nokkuð mis-
munandi blæbrigði eftir þvi i
hvaða samband það væri sett.
Nánar segir um þetta orðrétt i
aðilaskýrslu: „Vegna þess aö
refsiverðar njósnir sem teknar
eru til dóms i öðrum löndum leiða
af sér þyngstu dóma, er hætt við
að þetta hugtak hafi nokkuð nei-
kvæða merkingu, en raunveruleg
merking orðsins er sú að verið sé
að hnýsast um leynda hagi
manna. Sú athöfn þarf alls ekki
ávallt að vera refsiverð heldur að
sjálfsögðu mjög algeng i mann-
legum samskiptum."
Þingsályktunin
samþykkt
Þann 29. april s.l. var samþykkt
svohljóðandi ályktun i sameinuöu
þingi: „Alþingi ályktar að skora á
rikisstjórnina að leggja fyrir
Alþingi i þingbyrjun næsta haust
frumvarp til laga um verndun
einstaklinga gagnvart þvi, að
komið sé upp safni upplýsinga um
skoðanir þeirra eða aðra per-
sónulega hagi með aðstoð tölvu-
tækni.”
Stefndihefur i málinu rekiö að-
draganda að samþykkt þessari og
kveður ráðherra þegar hafa skip-
að nefnd sem vinni að þessu máli.
1 þvi sambandi hefur hann upp-
lýst að I mörgum rikjum sem búa
við lika stjórnarhætti og við Is-
lendingar, sé unnið að löggjöf á
þessu sviði, eða þegar hafi verið
sett lög um þessi efni, þar á meðal
i Sviþjóð.
Stefndi hefur varpað fram
þeirri spurningu hvort athafnir
sambærilegar við athafnir stefn-
enda kynnu að geta verið refsi-
verðar I öðrum löndum.
Af hálfu stefnenda hefur þessu
verið harðlega andmælt.
Stefndi kveðst telja tölvu-
vinnslu stefnenda illréttlætanlega
frá mörgum sjónarhornum, enda
mundi hún þykja fordæmanleg
meðal annarra þjóöa.
Af hálfu stefnenda hefur komið
fram það álit að njósnir væru al-
varlegt brot sem sætti þyngstu
viðurlögum. Lögmaður stefnenda
kveðst telja rétt að persónunjósn-
ir leiða af sér þyngstu dóma i
öðrum löndum og séu taldar svi-
virðilegar. Hins vegar andmælti
hann þvi harölega að hægt væri
að kalla starfsemi stefnenda per-
sónunjósnir; ekki hefði verið um
að ræða skráningu leynilegra
upplýsinga, heldur aðeins að
tryggja að upplýsingar gefnár af
frjálsum og fúsum vilja væru sem
réttastar.
Álit dómsins
5.1. Almennt.
5.1.1.
Að islenskum lögum er megin-
regla að menn eigi rétt á að tjá
hug sinn fyrir öðrum jafnt i
einkalifi sem opinberlega og meö
hvaða tjáningarhætti sem vera
skal. I opinberum umræðum um
stjórnarmálefni er þessi megin-
regla sérlega mikilvæg vegna
þeirra lýðræðislegu stjórnar-
hátta sem stjórnskipunarreglur
miðast við.
Þetta sjónarmið kemur meðal
annars fram i ákvæði 2. mgr.
49. gr. stjórnarskrárinnar nr.
33/1944, þarsemsvo er mæltfyrir
að enginn alþingismaður verði
krafinn reikningsskapar utan
þings fyrir það sem hann hefur
sagt i þinginu, nema þingdeildin
sem i hlut á leyfi, sbr. og 1. mgr.
Um ritfrelsi er sérstaklega
fjallað i 72. gr. stjórnarskrárinn-
ar þar sem svo er kveðið á að
hver maður eigi rétt á að láta i
ljós hugsanir sinar á prenti, en
verði þó að ábyrgjast þær fyrir
dómi.
í 3. mgr. 3. gr. útvarpslaga nr.
19/1971 segir: „Rikisútvarpið
skal I öllu starfi sinu halda i heiðri
lýðræðislegar grundvallarreglur,
það skal virða tjáningarfrelsi og
gæta fyllstu óhlutdrægni gagn-
vart öllum flokkum og stefnum i
opinberum málum, stofnunum,
félögum og einstaklingum.”
Takmarkanir á
tjáningarfrelsi
Meiðyrðalöggjöfin felur i sér
takmarkanir á grundvallarregl-
unni um tjáningarfrelsi. Þessar
takmarkanir byggjast almennt á
þvi viðhorfi að hagsmunir tengdir
æru mánna geti verið svo rikir að
þeir almannahagsmunir sem við
tjáningarfrelsið eru bundnir
hljóti að vikja. A hinn bóginn er
almennt viðurkennt að árásir á
æruna, sem væru ólögmætar eftir
almennum reglum, geti verið lög-
mætar ef rikir hagsmunir liggja
til grundvallar þeim árásum.
Meöal þeirra hagsmuna sem
þannig kunna að vera metnir
meir en hagsmunir æru-
verndar eru hagsmunir sam-
félagsins af þvi að umræður um
opinber málefni geti farið fram i
þeim mæli sem hinar lýðræöis-
legu og þingræðislegu grundvall-
arreglur krefjast. M.a. er nauö-
synlegt að menn geti gagnrýnt
pólitiska andstæðinga, athafnir
þeirra og skoðanir aö vissu
marki.
Ekki eru menn sammála um
hversu langt eigi að ganga i þessu
efni almennt, en hér veröa dóm-
stólar að skera úr eftir málavöxt-
um hverju sinni. Við þetta mat
verður m .a. að gæta þess að opin-
berum umræðum verði ekki sett-
ar of þröngar skorður eða hlut-
verki fjölmiöla aö þvi er varðar
upplýsingastarfsemi og gagn-
rýni. Þá verðurað hafa f huga eðli
umræðunnar og tjáningarvenjur
og gæta þess að ef ummæli eigaað
teljast ósaknæm verða menn al-
mennt aö virða almennar vel-
sæmiskröfur og tjá sig málefna-
lega. Hafa ber i huga að stjórn-
málabarátta i lýöræðisþjóðfé-
lagi verður ekki rekin með mál-
efnalegum rökum einum og verða
dómstólar að gæta þess að ganga
ekki of langt I að þrengja að at-
hafnafrelsi þeirra aöila sem
þessa baráttu heyja.
4.1.2.
A undanförnum áratugum hef-
ur dvöl herliðs Bandaríkjanna á
íslandi og aðild’ íslands aö
Norður-Atlantshafsbandalaginu
verið meðal þeirra mála sem
hörðust stjórnmálaátök hafa
staðið um. Alþýöubandalagiö hef-
ur frá stofnun þess veriö mjög
andvigt hvoru tveggja. Undir-
skriftasöfnun stefnenda miðaði
að þvi að koma i veg fyrir að sú
stefna þáverandi rikisstjómar að
herlið Bandarikjanna skyldi fara
af landinu i áföngum næði fram
að ganga. Ekki virðist þvi leika
vafi á að undirskriftasöfnunin var
þáttur i stjórnmálastarfsemi.
Þau viðhorf sem hafa verið
rakin hérað framan um málfrelsi
á sviði stjórnmála eiga þvi við
gagnrýni á undirskriftasöfnun-
inni. Umræður um herstöðvamál-
inhafa oft verið óvægnar og stór-
yrtar og einkennst af tilfinninga-
hita.
Þegar hin umstefndu ummæli
eru virt i þessu ljósi, má segja um
þau almennt að þau verða engan-
veginn talin með þvi stóryrtasta
sem fram hefur komið i þessum
umræðum. Eigi aö siður ber að
hafa I huga aö þótt mönnum hafi
haldist uppi órefsað að viðhafa
fjölmæli á þessu sviði vegna þess
að andstæðingarnir hafa látið
undir höfuð leggjast að leita rétt-
ar sins er ekki þar með sagt að
myndasthafi venjur um talshætti
sem breyti mati á mörkum mál-
frelsis og æruverndar. A hinn
bóginn virðist mega taka nokkurt
tillit til þess að stefnendur sem
súmir hverjir höfðu áður tekið
þátt í stjórnmálastarfsemi og
m.a. látið hersetumálin til sln
taka.máttu búastvið gagnárásum
af hálfu andstæðinga sinna, enda
setti undirskriftasöfnunin þá i
sviðsljós opinberra stjórnmála-
átaka.
Hafa ber i huga að stefndi var
formaður Alþýðubandalagsins,
sem á þessum tima stóð að
rikisstjórn og var sá af stjórn-
arflokkunum sem fastast sótti
á um að stefnu stjórnarinnar
um brottför herliðsins yröi
fylgt fram. Jafnframt ber að
li'ta til þess að stefndi var einn
þeirra þingmanna sem lagt
höfðu fram þingsályktunartil-
löguna, sem fjallað var um i
þættinum. Stefndi var þannig i
þeirri aðstöðu að hann gat illa
komist hjá að láta i ljós álit sitt
á undirskriftasöfnuninni þegar
að henni var vikið. Afstaða
Alþýðubandalagsins gegn
undirskriftasöfnuninni var
mjög eindregin og andstæð
stefnendum og var ekki annars
að vænta en það kæmi fram i
máli formanns flokksins.
Dómarinn getur ekki fallist á
þann skilning lögmanns stefn-
enda á áðurnefndu ákvæöi út-
varpslaganna um óhlutdrægni að
birtingarhátturinn auki á refsi-
næmi ummælanna.
Ekki að vænta
óhlutdrægni i
pólitisku deilumáli
Þegar formaður stjórnmála-
flokks og þingmaöur er spuröur
álits um pólitiskt deilumál í út-
varpi er þess ekki að vænta að i
máli hans gæti „óhlutdrægni
gagnvart öllum flokkum og stefn-
um í opinberum málum, stofnun-
um, félögum og einstaklingum.”
Skyldan til óhlutdrægni hvilir
fyrst og fremst á rikisútvarp-
inu sjálfu, og það gætir þeirrar
skyldu að þvi er varöar umræð-
ur um pólitisk deilumál m.a.
með því að gefa öllum deiluað-
ilum jafnt færi á aö koma sjón-
armiðum sinum á framfæri.
Bók samin á vegum Tónmenntaskólans i Reykiavík:
Notud í tilrauna-
kennslu í Banda-
ríkjunum
Undanfarin ár hefur Tón-
menntaskólinn i Reykjavlk fengið
styrki frá Ford-stofnuninni I New
York i þvi skyni að semja hand-
bók I námsefnisgerð. Verkið hef-
ur verið unnið af skólastjóranum,
Stefáni Edelstein, Njáli Sigurðs-
syni hjá menntamálaráðuneytinu
og þremur bandariskum tón-
listarháskólaprófcssorum sem
eru sérfræðingar i þessum efnum.
Hefur nú Fordstofnunin veitt við-
bótarstyrki til aö fram fari allvlö-
tæk tilraunakennsla eftir þessari
\|
handbók bæði hér I Reykjavik og
borginni Ames I Iowa I Banda-
rlkjunum.
Framhald á bls. 18.
Félag
járniðnaðarmanna
F élagsf undur
verður haldinn mánudaginn 28. nóvember
1977 kl. 8:30 e.h. i Tjarnarbúð, uppi.
Dagskrá: 1. Félagsmál
2. önnur mál
3. Upplestur: Baldvin
Halldórsson, leikari
Mætið vel og stundvislega.
Stjórn Félags járniðnaðarmanna
RÍKISSPÍTALARNIR
lausar stöður
LANDSPt TALINN
HJÚKRUNARDEILDARSTJÓRI
óskast til starfa á lyflækninga-
deild, (gervinýra). Staðan veitist
frá 15. janúar n.k.
HJÚKRUNARFRÆÐINGUR ósk-
ast á Barnaspitala Hringsins nú
þegar eða eftir samkomulagi.
Upplýsingar veitir hjúkrunarfor-
stjóri i sima 29000.
KLEPPSSPÍTALI
Staða FÉLAGSRAÐGJAFA við á-
fengismeðferðardeildir spitalans
er laus til umsóknar.
Starf AÐSTOÐARMANNS
FÉLAGSRAÐGJAFA er laust til
umsóknar. Æskilegt er að umsækj-
andi hafi stúdentspróf eða sam-
bærilega menntun og nokkra vél-
ritunarkunnáttu. Starfið er laust
frá áramótum. Skriflegar umsókn-
ir berist skrifstofu spitalans fyrir
15. desember.
Upplýsingar um bæði störfin veitir
yfirfélagsráðgjafi i sima 38160 kl.
11—12.
KÓPAVOGSHÆLI
ÞROSKAÞJALFI óskast til starfa
á heimilinu nú þegar. Hlutavinna
kemur til greina.
Upplýsingar veitir forstöðumaður
hælisins simi 41500.
Reykjavik, 25. nóvember 1977.
SKRIFSTOFA
RÍKISSPÍTALANNA
EIRÍKSGÖTU 5, SÍMI 29000
Móðir okkar,
ólafia R. Sigurþórsdóttir
Hrafnistu,
verður jarðsungin frá kapellunni i Fossvogi, mánudaginn
28. nóvember, kl. 3. Blóm afbeðin.
Börnin.