Þjóðviljinn - 29.11.1977, Qupperneq 5

ÞriOjudagur 29. nóvember 1977 ÞJ6ÐVILJINN — SIÐA 5
af er/endum vettvangi
„Ný Kúba” í Nicaragua?
Nicaragua er víðlendast rikja
Mið-Afriku, allmiklu stærra en
island, nær bæði að Atlantshafi og
Kyrrahafi. ibúar munu vera
rúmar tvær miljónir talsins og
flestir mestisar, kynblendingar
indiáná og hvitra manna, nánar
tiltekið Spánverja, en einnig er
talsvert af blökkumönnum. i
norðri á Nicaragua landamæri að
Hondúras og i suðri að Kostariku.
Aðalatvinnuvegur er land-
búnaður og helstu útflutnings-
vörur kaffi, bómull, kjöt og sykur.
Efnahagslega er landið i niður-
niðslu og hefur lengi verið; 60%
landsmanna að minnsta kosti eru
ólæsir og óskrifandi.
Nicaragua varð sjálfstætt riki
1838, þegar rikjabandalag Miö-
Ameriku, sem stofnað hafði verið
að spænsku nýlenduherrunum
brottreknum, hafði liðast sundur.
En að Spánverjum frágengnum
tóku ný stórveldi að leita á landið,
einkum Bretland og Bandarikin,
sem drógu lengra stráið i þeirri
keppni. Bandarikjamenn náðu
þegar um miðja siðustu öld
miklum itökum i Nicaragua og
hafa haldið þeim siðan. Þeir hafa
til dæmis samkvæmt samningi
við Nicaragua rétt til þess að
grafa skipaskurð i gegnum
landið, ef þeim skyldi lika það
vel, og er vist ekki laust við að
mörgum bandariskum ihalds-
manninum grautfúlum yfir þeirri
ákvörðun Carter-stjórnarinnar að
afhenda Panama Panama-
skurðinn, detti nú sá möguleiki i
hug.
20 ára
bandariskt hernám
1912, þegar Bandarikjunum
likaði ekki gangur landsmála i
Nicaragua, sendu þau her og her-
námu landið,.eins og þau hafa
löngum haft :fyrir sið i þeim
heimshluta, ef eitthvað hefur
gengið þar þeim á móti skapi.
Það hernám hélst i rúm tuttugu
ár. Hinir frægu landgönguliðar
Bandarikjahers þjálfuðu innlent
„þjóðvarðlið” til að létta undir
meö hernámsliðinu við að hafa
aga á landsmönnum, og settu yfir
það vin sinn einn að nafni Anast-
aso Somoza. Gegn bandariska
hernámsliðinu og „þjóðvarðar-
liði” þess reis skæruher undir
forustu Cesars Augusto Sandino.
Siðan hafa þessi tvö nöfn, Somoza
og Sandino, verið frægust i sögu
þessa löngum litilsvirta lands.
Þegar Bandarikjamönnum og
innlendum leppum þeirra mis-
tókst að ráða niðurlögum skæru-
liða, gengu þeir til samninga við
Sandino, og var Henry L.
Stimsson, siöar frægur sem
hermálaráðherra Roosevelts,
Anastasio Somoza Nicaragua-
forseti — þorir ekki út fyrir dyr
nema i skotheldum bil.
gerður út af örkinni þeirra
erinda. Honum tókst að ná
samningi upp á það að banda-
risku landgönguliðarnir voru
kallaðir burt og að sáttmáli var
gerður með „þjóðvarðarliðinu”
og skæruliðum. En skömmu siðar
lét Somoza myröa Sandino. Hafi
Bandarikjamenn ekki beinlinis
verið þar með i ráðum, fór að
minnsta kosti ekki leynt að sá
verknaðurvar þeim vel aö skapi.
40 ára
f jölskyldufyrirtæki
Siðan, i rúm fjörutiu ár, hefur
Somoza-fjölskyldan stjórnað
landinu sem einskonar fjöl-
skyldufyrirtæki, lengst af með
fullri. blessun Bandarikja-
stjórnar, sem litið hefur á
Somoza-fólkið sem „einhverja
okkar bestu bandamenn”, eins og
ambassador Bandarikjanna i
Niacaragua nýlega orðaði það.
Hér er sems sagt um að ræða
einræðis- og afturhaldsstjórn eins
og þær gerast i Rómönsku-
Ameriku, og þó heldur i verra
lagi. Vegna þess, hve Somoza-
fjölskyldan hefur haldist lengi við
völd, er nafn hennar stundum
haft sem táknheiti á slikum
einræðisstjórnum.
En nú herma fregnir að blikur
séu á lofti fyrir þessa nokkuð út-
haldsgóðu fjölskyldu. Kemur þar
tvennt til einkum og hjálpar hvað
Atlantic
Ocean
THE
^BAHAMA
- •%*. ‘
Nicaragua og nágrenni.
upp á annað: meintur áhugi
Carter-stjórnarinnar fyrir mann-
réttindamálum og sivaxandi
óánægja almennings i Nicaragua
með einræðisstjórnina. Sú
óánægja kemur meðal annars
fram i vaxandi dirfsku og
athafnasemi skæruliða, sem
berjast gegn Somoza-stjórninni —
og þeir skæruliðar kenna samtök
sin við Sandino. Þær spár gerast
nú æ tiðari að vofa Sandinos muni
um siðir hefna hans og kollvarpa
fjölskyldu banamanns hans.
Sandinistar eflast
Til þess að einhver taki mark á
ummælum Carters Bandarikja-
forseta til stuðnings andófs-
mönnum i Austur-Evrópu kemst
hann ekki hjá þvi að beina
spjótum sinum eitthvað jafn-
framt að grónum vinarrikjum
Bandarikjanna i Rómönsku-
Amreriku, þar sem mannrétindi i
hverskonar merkingu orðsins eru
áreiðanlega brotin sviviröilegar
en i nokkrum öðrum heimshluta.
Þar á ofan bendir ýmislegt til
þess, að bandariskir ráðamenn
telji Somoza-fólkið orðið svo
illræmt, að ekki borgi sig lengur
að púkka upp á það. Vist er um
það að Bandarikin eru að mestu
sögð hætt að láta Somoza-
stjórninni i té vopn, og það getur
verið alvarlegt mál fyrir hana,
þegar skæruliðarnir, „sandin-
istar” eins og þeir eru kallaðir af
sjálfum sér og öðrum, færast i
aukana.
Sandinistar segjast ekki stefna
að sósialisma i kúbönskum skiln-
ingi orðsins, heldur þingræöi aö
norðurameriskri og vestur-
evrópskri fyrirmynd. Meðal
stuðningsmanna skæruliðanna
eru borgaralegir frjáls-
hyggjumenn, kaþólskir klerkar
og háskólamenn, sem hrakist
hafa i útlegð undan Somoza-
stjórninni, sumir til Bandarikj-
anna. Sumir þessara stuðnings-
manna, svo sem presturinn
Miguel d’Escoto, leggja áherslu á
að þeir séu mótfallnir hverskonar
ofbeldi, en eins og málum sé
háttað i Nicaragua sé engin leið
til stjórnarskipta önnur en
{barátta.
Somoza hræddur
Það vekur athygli að furðu-
margt er likt með stefnuskrá
sandinista og Castros og hans
manna, meðan þeir háðu skæru-
hernað sinn á Kúbu gegn
einræðisherranum Batista, sem
eins og Somoza-fólkið studdist við
Bandarikin. Og á fleiri vegu
minnir ástandið á Nicaragua á
ástandið á Kúbu siðustu valdaár
Batista. Geðþóttastjórn Somoza-
fjölskyldunnar er orðin svo iila
ræmd, að henni hefur ekki ein- •
ungis tekist að espa gegn sér rót-
tæk og umbótasinnuð öfl, heldur
og kaþólsku kirkjuna og marga
ihaldssama atvinnurekendur.
Jafnvel slikir aðilar sjá enga von
um breytingu til hins betra nema
þvi aðeins að sandinistar sigri.
Og þeir eru vongóðir um að svo
verði innan skamms. Þeir segja
að Anastasio Somoza, núverandi
forseti og sonur fyrri forseta með
sama nafni, hafi 90% þjóðarinnar
á móti sér og geti raunar engum
treyst lengur nema margnefndu
þjóövarðarliði, afkvæmi banda-
riska hernámsins. Enda sé for-
setinn orðinn svo hræddur um sig
að hann þori varla lengur að láta
nokkurn mann sjá sig og fari
aldrei út fyrir dyr öðruvisi en i
skotheldum bil.
Hræösla viö
//melónukommúnisma"
Ef nú skyldi fara svo, að það
sem gerðist á Kúbu fyrir tveimur
áratugum endurtæki sig i Nicara-
gua á næstunni, er það spurning
hvað Bandarikin taka til bragðs.
Það liggur i augum uppi að ekkert
i heiminum hræðast þau meira en
„nýja Kúbu.” Það er lika alveg
öruggt mál, að á timum þeirra
Johnsons og Nixons hetöu
Bandarikin gripið til sinna ráða
að gömlum vana, ef hætta hefði
veriðá valdatöku sandinista. „En
nú er annar uppi” og andlits-
lyfting sú, sem Carter er að reyna
að framkvæma á Sámi frænda
eftir Watergate-hneykslin og
Vietnamstriðið gæti gert stefnu
Bandarikjanna gagnvart smá-
rikjunum fyrir sunnan sig
mannúðlegri en til þessa hefur
vérið.
Vitaskuld er óvist að svo verði.
Afturhaldssamari aðilar i Banda-
rikjunum mega efalaust ekki
heyra á slikt minnst. Að þeirra
dómi eru sandinistar „melónu-
kommúnistar” (melónan er græn
að utanverðu en rauöleit innan-
vert), likt og þeir segja hafa sýnt
sig að liðsmenn Castros hafi
verið. Sú kenning er varla annað
en venjulegt afturhaldsblaður.
Ekkert bendir til þess að Castro
hafi stefnt að byltingarsósialisma
á Kúbu meöan þeir félagar
börðust þar gegn dólgnum
Batista. Það var ekki fyrr en
Bandarikin snerust af fullum
fjandskap gegn hófsömum
umbótaáætlunum Castros að
hann venti sinu kvæði i kross,
gerðist kommúnisti að austur-
evrópskri fyrirmynd og hallaðist
að Sovétrikjunum.
Ekki er alveg óhugsandi að
Carterstjórnin dragi þann
lærdóm af glópsku og ofstæki
fyrirrennara sinna að láta þetta
ekki henda gagnvart Nicaragua,
ef svo skyldi takast til að sandin-
istar yröu þar ofan á. A það má
lika benda að bandariskir
auðhringar hafa varla eins mik-
illa hagsmuna að gæta i
Nicaragua og þeir höfðu á Kúbu i
tið Batista. db
Fúi í undirstöðum
Amalíenborgar
KAUPMANNAHÖFN 22/11 Reut-
er.— Amalienborg, aðseturshöll
Danadrottningar, er farin að siga
alvarlega með þeim afleiðingum
að sprungur eru farnar að mynd-
ast þar i veggjum. Kallar þetta á
viðgeröir og verður Ingiriður
drottningarmóðir þar af leiöandi
að flytja til bráðabirgða úr ibúö
sinni i höllinni i april, þegar viö-
geröir hefjast. Tólf mánuðum sfð-
ar veröur Margrét drottning aö
flytja úr höllinni af sömu ástæðu.
Amallenborg var byggö um
miðja átjándu öld og eru undir-
stöðumar tréstólpar, sem varð-
veittust lengi vel i mýrlendum
jarðvegi, sem höilin var byggð á.
En undanfariö hefur jarðvegur-
inn þarna þornaö meö þeim af-
leiðingum að stólparnir eru tekn-
ir að fúna.
Nýbók
eftir Njörð
Komin er út á vegum Iöunnar
sagan Sigrún eignast systur eftir
Njörð P. Njarðvik, rikulega
myndskreytt af Sigrúnu Eldjárn.
Bókin fjallar um þaö tilfinn-
ingalega vandamál og lifsreynslu
barns, sem felst i þvi aö eignast
systkin. Sagt er frá fimm ára
gamalli stúlku, sem hefur mjög
náin tengsl við foreldra sina og er
vön að búa ein að umhyggju
þeirra og ástúð. Þegar nýtt barn
kemur allt i einu inn á heimilið
finnst henni að hún sé afskipt og
vanrækt. Þannig gerbreytir nýja
barnið ieinu vetfangi allri tilveru
hennar. En smám saman fer
henni að þykja ósköp vænt um
litlu systur sina.
„Sigrún eignast systur” er eins
konar sjálfstætt framhald bókar-
innar Sigrún fer á sjúkrahússem
gerð var i samráði viö barnadeild
Landakotsspitala og kom út i
fyrra.
FORSETARÁNIÐ
Alistair
MacLean rænir
forseta
Ot er komin ný bók eftir hinn
cunna metsöluhöfund Alistair
Maclean. Nefnist hún Forseta-
ránið og geristi Bandarikjunum.
segir þar frá þvi er forseti
Bandarikjanna hittir tvo ara-
jiska oliufursta til aö semja við
pá um oliuviðskipti. A leið yfir
jolden Gate brúna yfir til San
F’ancisco er bilalest þeirra stööv-
að af mannræningjum og þeir
eknir i gislingu og krafist svim-
mdi hárrar upphæðar i lausnar-
>jald fyrir þá.
Foringi mannræningjanna hef-
ar skipulagt þessa aögerö af ótrú-
egu hugviti og snilli, enda enginn
meðalmaður. Virðist hann hafa
311 trompin á hendi, en i fylgdar-
liði forsetans er einn maður, sem
sr á annarri skoðun. Og nú hefst
atburðarrás, sem reynist harla
tvisyn og spennandi.