Þjóðviljinn - 11.02.1978, Side 10

Þjóðviljinn - 11.02.1978, Side 10
10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 11. febrúar 1978 Laugardagur 11. febrúar 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11 . ■ ; . Þann29. mars 1949 samþykkti norska þingið inngöngu Noregs i NATO. Tæpri viku síðar, þ. 4. apríl, undirrituðu Norðmenn Atlantshafssáttmálann í Washington. Þar með var tæpra tveggja ára togstreitu lokið innan stjórn- arf lokksins, um hvort Noregur ætti að vera hlutleysisríki eða aðili að hernaðarbandalagi á friðartíma. Borgara- legu fiokkarnir voru hins vegar sammála um aðild Nor- egs að Atlantshafsbandalaginu allt frá upphafi um- ræðna um málið. Frásögnin af hlutdeild Noregs í NATO er því fyrst og fremst sagan af deilunni innan Verka- mannaflokksins, og hvernig forustumönnum hans tókst að útrýma breiðfylkingu andstöðunnar með því að færa sér í nyt stöðu smáþjóðar gagnvart vopnaskaki tveggja stórvelda. Að byggja brú Timabilið frá 1944 til 1948 er nefnt „brúargerðartimabilið” i sögu norskra utanrikismála. Nafngiftin á rætursinar að rekja til hinnar hjartahlýju vonar, að takast mætti að byggja brýr milli austurs og vesturs, m.ö.o. eins konar hlutleysisstefna, þar sem alþjóðleg misklið var rædd og leyst i hinni nýstofnuðu heims- stofnun, Sameinuðu þjóðunum. Einnaf hornsteinum „brúargerð- arinnar” var sá, að Noregur skyldi forðast aöild að hernaðar- bandalögum á friðartima. Þessi að koma landinu á laggirnar eftir strið og þar af voru 150 miljónir gefins. En Adam var ekki lengi i paradis. Þróun alþjóðamála 1947 gerði það aö verkum, að brúarsmiði Norðmannanna reyndist óraun- særri en nokkrusinnifyrr. I þessu sambandi má nefna Trum- an-kenninguna, pólitiska ein- stefnu Sovétmanna i Aust- ur-Evrópu, andkommúnismann i Bandarikjunum, Marshall-aö- stoðina og stofnun Kominform. SÞ voru óvirkar. Sovétmenn not- uðu neitunarvald sitt til að undir- strika óánægju sina yfir hinni Utanrikisráðherra held- ur ræðu. Hernaðarlegur áhugi stórveld- anna á Noregi hafði látið á sér bera, bæði i stríðinu og eftir lok þess. Hér var aðallega um að ræða Svalbaröa, Bjarnareyju og Jan Mayen. Bandarikin og ekki sist Sovétrikin höfðu mikinn áhuga á að reisa herstöðvar á þessum stöðum. Sovétmenn báru framtillögu um norsk-rússneskar herstöðvar 1944 og aftur 1946. Þó að Norðmenn sýndu engan áhuga á þessu dufli Sovétmanna, not- færðu ýmsir borgaralegir stjórn- málamenn tækifærið til aö benda á rauðu hættuna. Verkamanna- flokkurinn sýndi hins vegar sam- einingu og sáttlyndi — útávið — um kjarna utanrikisstefnunnar, sjálfstæði og hlutleysi Noregs. Engu að siður var það ljóst, að andstæðingar brúargerðarstefn- unnar, bæði meðal borgaralegu flokkanna og innan verkamanna- flokksins, biðu bara eftir tækifæri til að koma óánægju sinni á fram- færi, og geta boðið Noregi aöra kosti. Að margra áliti kom það tækifæri þ. 22. janúar 1948, þegar breski utanrikisráðherrann Bevin hélt hina frægu ræðu sina i breska stefna virtist gefa góða raun fyrstu árin eftir stríð; 1946 var Norðmaðurinn Trygve Liekosinn aðalritari SÞ og utanrikisversl- unin viðUSA og Bretland fórupp i 17-18%. A sama tíma jókst út- flutningur til Sovétrikjanna og nam 9%, en til að bæta Rússum mismuninn i útflutningsmálum, stofnuðu Norðmenn til vináttu- sambands við Ráðstjórnarrikin, og áttu fjölmargir velmetnir Norðmenn þar sæti. í öllum veigameiri alþjóðadeilum stór- veldanna á fundum Sameinuðu þjóðanna undirstrikaði norska sendinefndin hlutleysisstefnu sina með því aö sitja hjá við at- kvæðagreiðslu. Sambandið við önnur Norðurlönd var einnig nær lýtalaust; Sviþjóö veitti Noregi 919,5 miljónir sænskra króna til vestrænu slagsiðu stofnunarinn- ar. Fundir utanrikisráðherr- anna leystust upp. Lausn Þýska- landsdeilunnar virtist ekki vera i sjónmáli og landið á leið með að skiptast i tvo hluta. Verkföll og óeirðir í Frakklandi og Italiu. Dunkirk-samningurinn milli Bretlands og Frakklands, sem undirritaður var i mars 1947, var fyrsti vísir að stofnun hernaðar- bandalags i Vestur-E vrópu. Evrópa var á leið með að skiptast i tvennt. Það var ekki auðvelt að smiða brýr á þessum timum. Þessi umsvif i alþjóðamálum höfðu mikil áhrif umræðu um norsk utanrikismál. Það var ljóst, að stórveldin höfðu ekki áhuga á volgum brúarsmiðum. Þau vildu skoöanabræður og allra helst — hluttakendur. orðað það þannig i ræðu sinni, aö hér væri um vestur-evrópskt bandalag að ræða, var það engu að siður bersýnilegt, að hann ætl- aði USA hlutverk stóra bróður i hersamtökunum. „The power and resources of all countries of America, — will be needed if we are to create a solid, stable and heaithy world”, sagði Bevin af festu. („Vald og auðævi allra landa Ameriku eru nauðsynleg til þess að hægt sé að skapa sterkan, stöðugan og heilbrigðan heim.”) Þess ber einnig að geta, að Bandarikin (ásamt Frakklandi og Benelux-löndunum) fengu af- ritaf Bevin-ræöunni, áður en hún var flutt. Það lá talsverð her- kænska bak við þá ákvörðun að láta Bretland kasta teningunum. I fýrsta lagi var bandariskt al- menningsálit ekki viðbúið þvi, að Bandarikin stofnuðu til her- bandalags með Vestur-Evrópu. Ameriskir einangrunarsinnar stóðu vissulega völtum fótum, en voru ennþá sterkt afl i þjóðfélag- inu. Þess vegna álitu margir Bandarikjamenn það varhuga- samvinnunnar er friður og af- vopnun.” Einnig var það undir- strikað, að „markmið Bevins væri að skapa evrópska samein- ingu, sem er óháð Sovétrikjunum og USA”. Þrátt fyrir óþolinmæði „athafnamannanna” eins og valdaklikan var fljótlega kölluð, urðu þeir fljótlega að draga sam- an seglin og fara sér öllu hægar. Það voru þrenns konar ástæður fyrir þvi. 1 fyrsta lagi neituðu danskir og sænskir kratar að ganga i vestrænt varnarbanda- lag.löðrulagivarmikil andstaða meðal meölima Verkamanna- flokksins gegn of skjótri stefnu- breytingu. I þriöja lagi greip ut- anrikisráðherrann Halvard Lange i taumana. Leikur Langes Yfirlýsing fulltrúarnefndar kom mjög flatt upp á Halvard Lange. Þýðingarmikil tillaga haföi verið samin og ákvörðuð af litlum hópi forustumanna flokks- ins og samþykkt i einu virtasta ráði innan Verkamannaflokksins án þess að rikisstjórrinnieða\utai>' Samtimis varaði Lange sig á að veraofharðoröur I garð Breta, og hélt þannig opnum glugga til vesturs. Lange barðist fyrst og fremst fyrir tima. Hann var hat- rammur „brúarsmiður”, og vildi ekki kasta þeirri stefnu fyrir róða, fyrr en i fulla hnefana. Samtimis æskti hann að fylgjast með þróun alþjóðamála og ræða um nýjar lausnir. Hannáléit einn- ig, að andstaðan gegn vestrænu herbandalagi væri of sterk, og hætta væri á, að flokkurinn klofn- aöi, ef ofgeystværi farið i sakirn- ar. Ennfremur óskaði hann eftir sameiginlegri stefnu Noröur- landa i utanrikismálum. Hin yfir- vegaða og hægfara stefna Langes mætlist illa fyrir meðál banda- lagssinna. Hann var ávitaður og skammaður bæði af háttsettum flokksbræðrum sinum og borg- aralegum stjórnmálamönnum. Allt var notað til að gera ræðu hans sem tortryggilegasta. Ætl- aði utanrikisráðherrann aðláta 9. mai 1940 (innrásardag Þjóð- verja) endurtaka sig? Hafði hann áhuga á að hljóta sömu örlög og hluti þingmanna Verkamanna- flokksins aðhylltist óbreytta stefnu i utanrikismálum og flest málgögn flokksins veittu honum stuðning sinn. Þaðereinnig trúlegt, að fund- urinn i Samvinnunefnd norrænna Sosialdemókrata i Stokkhólmi 7-9. febrúar, eða nokkrum dögum áður en Langehélt ræöusina, hafi haft áhrif á hugsunargang norskra krata. Bæði danski og sænski Verkamannaflokkurinn visuðu á bug hugmyndum Bevins um hernaðarbandalag i Vest- ur-Evrópu og hörmuðu þær góöu undirtektir, sem þessi hugmynd hafði bersýnilega fengið meðal sósialdemókratiskra ieiðtoga i Noregi. En hvað sem þvi leið, þá urðu hernaöarbandalagssinnar . að léggja árar i bát og biða átekta. Og þeir þurftu ekki að biða lengi. Ný viðhorf Þau umsvif, sem áttu sér stað i alþjóðamálum fyrstu mánuðina 1948, gjörbreyttu hugarfari Ótti við hlutlevsi þinginu. Ræða Bevins gekk i stuttu máli út á það, að nú væri timi kominn, aö þjóðir Vest- ur-Evrópu stofnuðu með sér hernaðarbandalag gegn fram- sókn Sovétkommúnismans, og að breska stjórnin yrði að eiga frum- kvæðið að sliku bandalagi. Þau lönd, sem rugluðu saman reitum sínum i fyrstu atrennu væru Benelux-löndin, Frakkland og Bretland. En fleiri þjóðir mundu ganga i hernaðarbandalagið. „We are thinking of Western Europe as a unit,” sagði Bevin. („Um Vestur-Evrópu hugsum við sem eina heild”) Hann minntist ekki á Norður- lönd, en það var Ijóst af ræðu hans, að þau máttu búast við til- boði um að ganga i hernaðar- bandalagið. Þó að Bevin hafði vert, að Bandarikin færu á fjör- urnar við tvistraða Evrópu. Ef hins vegar sameinuð Evrópa sneri sér i bónarhug að Banda- rikjunum, mátti Truman búast við minni andstöðu á þinginu, — einnig gegn Marshall-hjálpinni. I öðru lagi var Evrópa móttæki- legri fyrir breskri hugmynd af þessu tagi, heldur en ef banda- lagstilboðið hefði komið frá USA. Þar að auki var verkamanna- stjórn við völd i Bretlandi, og aðr- ar kratastjórnir i Vestur-Evrópu túlkuðu bónorð Bevins sem aukna samvinnu vesturevrópskra verka mannaflokka. Alla vega notaði hinn fámenni hópur forustu- manna norskra sósialdemókrata þau rök i fyrstu atrennu við að koma Noregi i NATO. „Athafnamennirnir” Ræðu Bevins var tekið kulda- lega af krötum i Danmörku og Sviþjóð. Það vakti þvi athygli, að flokksblað sósialdemókrata i Osló, Verkamannablaðið, hvatti eindregið til þátttöku Noregs i vesturevrópsku varnarbanda- lagi. Það sem öllu meiri athygli vakti, var aðfulltrúanéfnd norska Verkamannaflokksins i Osló samþykkti einróma tillögu þess efnis, að rikisstjórn Noregs veitti Marshallákvörðuninni og Be- vin-ráðagerðinni stuðning. Bak við þessa tilraun,til að gjörbreyta stefnu norskra utanrikismála, stóðu aðeins nokkrir menn. Það var formaður Alþýðusambands- ins, Konrad Nordahl, ritstjóri Verkamannablaðsins, Martin Tranmæl,og ritari Verkamanna- flokksins Haakon Lie. Sá siðast- nefndi samdi og skrifaði tillöguna að undirlagi forsætisráðherrans sjálfs, Einars Gerhardsens. Hins vegar voru drögin að tillögunni hvorki samþykkt af rikisstjórn né af miðstjórn Verkamannaflokks- ins. Það var þvi fámenn toppklika i Verkamannaflokknum, sem not- færði sér vald sitt og myndug- leikatilaðþvinga tillöguna i gegn á fundi fulltrúaráðs, þar sem flestir félaganna trúðu blint á for- ustumenn sina og höfðu þar að auki nær engar upplýsingar um málið. Tillagan var einnig kænlega orðuð. Það var talað um „bresku verkamannastjórnina”, um „pólitiska samvinnu” (ekki hern- aðarlega) milli „lýðræðisrikja”. Einnig stóð, að „slik samvinna felur ekki i sér neina fjandsemi gegn nokkurri þjóö. Markmið rflcisráðherra (sem einnig var meðlimur miðstjórnar) hafði ver- ið tilkynnt um málið. Lange brá þáverandi utanrikisráðherra Koht, að hrökklast úr landi, flæmdur af óvinaher, sem engri einnig hart viö. Hann hafði enga hugmynd um þá, að sjálfur for- sætisráöherrann stjórnaði leikn- um bak við tjöldin, en áleit, að ritarinn Hakon Lie væri bófinn. Eftir að hafa úthúðað ritaranum rækilega i einrúmi, hélt Lange ræðu á þinginu þ. 12. febrúar 1948. i ræðu sinni sagði Lange, að fara þyrfti með gát i þróun norskra ut- ..........i. „SIi’— -----•-••••• þurfa tima, þær krefjast alvöru, þær kref jast ábyrgðar af öllum og þurfa að vera þannig af hendi leystar, aðalluralmenningur taki þátt iskoðanamynduninni”, sagði Lange. Hann benti á, að ræða Bevins væri bara hugmyndadrög, og ótimabært væri að taka ákvarð- anir um jafn ómótað uppkast. mótspyrnu mættr? Skildi maður- inn ekki hina raunsæju túlkun Be vins á Rússahættunnr.' Atti Nor- egur að standa varnarlaus uppi, enn einu sinni? Og hvað með vel- vild Vesturlanda? Var ráðherr- ann viðbúinn aö fórna öllu þvi samstarfi, sem Noregur hafði átt við Bretland og USA á striðsárun- um? Hafði hann gert sér grein fyrir, hvaða afleiðingar slik póli- tik gæti haft fyrir þjóðartekjurn- ar? Fyrir utanrikisverslunina? Fyrir útflutninginn? Það er óhætt að segja, að Halvard Lange hafi aldrei, hvorki fyrr né siöar, verið gagnrýndur jafn harðlega heima fyrir eins og þá. En hann gaf sig ekki. Hann stóð heldur ekki einn sins liðs. Meirihluti rikisstjórnar- innar var honum sammála, stór Bandarflcjanna var einnig for- dæmd. Aftur á móti voru kratar og borgaralegir stjórnmálamenn sammála um eitt atriði i ræðu og riti: aö á liðandi stund væri Nor- egi ógnað mest af „innri hættu”. Nefhilega NKP — Kommúnista- flokki Noregs. Hafnar krossferðir Fyrsta ályktunin, sem formað- ur Verkamannaflokksins dró af valdatöku kommúnista i Tékkó- slóvakiuogsovéskum þrýstingi á Finnland, var sú, að Noregi staf- aði aðallega hætta af innri þjóðfé- lagsöflum. Kommúnistaflokkur Noregs ógnaði fyrst og fremst frelsi og lýöræði landsins. Höfðu þeir ekki réttlætt valdniðslu Rússa i Tékkóslóvakíu? Voru þeir ekki meðlimir i Alþýðuasam- bandi kommúriista og hlynntir of- beldisaðgerðum og einræði eins og flokksbræðurnir i öðrum lönd- um? Eina leiðin til að tryggja ör- yggi landsins og standa vörð um lýðræði Noregs var að minnka áhrif NKP, en „með lýðræöisleg- um aðferöum og andlegum vopn- um”, eins og formaðurinn komst að oröi. Það varð að kunngera þjóöinni þessa komandi kross- tökukommúnista I Noregi. I öðru lagi var ekki hægt að treysta þeim á friðartima. Hér var átt við, að kommúnistarnir stunduðu neðanjarðarstarfsemi (fimmta herdeildin) til að greiða fyrir inn- rás Rússa. Þeir höföu verið fylgj- andi norsk-rússneskum herstöðv- um á Svalbarða, þeir höföu barist á móti Marshall-hjálpinni (og þarmeð reynt að eyðileggja fyrir endurbyggingu Noregs eftir strið), og hvatt tíí ólöglegra verk- falla. Þar að auki voru þeir grun- aöir um njósnir i þágu Sovét- manna, og að hafa látið Sovét- rikjunum i' té upplýsingar um norsk varnar- og utanrikismál. í þriöja lagi voru kommúnistar taldir líklegir til landráða, ef til striðs við Sovétrikin kæmi. Þetta var ekkert smáræði. En kommúnistar voru ekki aö- eins hundeltir i blöðunum. Verka- mannaflokkurinn beitti sér einnig fyrir þvi að grafa undan áhrifum þeirra i verkalýðsfélögum og á vinnustöðum. Reynt var með öll- um brögðum að fjarlægja alla kommúniska verkalýösleiðtoga og trúnaðarmenn úr stööum sin- um. Þar með er ekki öll sagan sögð. Af þeim 100 miljónum, sem stjórnin veitti aukalega til vacn- rikisráðuneytið og utanrikisráð- herra. Meö öllum þessum aðgerð- um tókst krötum að slá tvær flug- ur i' einu höggi. Samtimis þvi, að þeir ofsóttu kommúnista undir merki iýðræðis og þjóðaröryggis, losnuðu þeir viö erfiðan keppi- naut á þingi og i verkalýðsfélög- um. Bak viö krossferðirnar leyndist þvi langþráð ósk: að sjá norskan verkalýð flyggja sér undirfána sósialdemókratiunnar. Lange gengur af trúnni Krötum varð að ósk sinni, — eða allt að þvi. NKP, sem hlaut 12% kjörfylgi við kosningarnar eftir striöslok, og 11 þingmenn (áttu aö fá 18, samkvæmt stærö- fræðilegu réttlæti), áttu engan mann á þingi eftir næstu kosning- ar, 1949. Frá þvi að vera fjórði stærsti flokkur Noregs, með tvo ráðherra (i samsteypustjórn Ger- hardsens), var Kommúnista- flokkur Noregs orðinn að litlum og máttvana flokki. Flokkurinn missti itök sin i Alþýðusambandi Noregs og i flestum verkalýðsfé- lögum og nær helmingur meðlim- anna sagði sig úr flokknum. Nöfn þeirra voru reyndar birt i borg- margra norskra stjórnmála- manna. 1 febrúarlok taka komm- únistar völdin i Tékkóslóvakiu og á sama tfma hefjast umræður um finnsk-rússneskan varnarsátt- mála. 5-8. mars berast tilkynn- ingar til norska utanrikisráðu- neytisins frá Helsinki, Varsjá og Moskvu um, að Sovétmenn hyggjast bjóða Noregi sams kon- ar sáttmála. Þann 17. mars und- irrita utanrikisráðherrar Bret- lands, Frakklands og Bene- lux-landanna Vesturrikjasamn- inginn. I marslok brýst Berlinar- deilan út, og Sovétmenn yfirgefa ef tirlitssvæöi Bandamanna. Finnsk-rússneski stuðningssamn- ingurinn er undirritaöur 5. april og Marshall-ákvörðunin sam- þykkt 16. april. Kalda striðið var hafiö. óró og angist Norskir stjórnmálamenn og rit- stjórar skelltu nær allri skuldinni á Sovétrikin. Mikil tilfinninga- skrif einkenndu leiðarablaðanna, og hvarvetna var hin sovéska kerfispólitik i Evrópu gagnrýnd og fordæmd. Rikisstjórnin og Verkamannaflokkurinn var engin undantekning. Heimsatburðirnir breyttu töluvert útlinum norskra varnamála og sjálfri utanrikis- stefnunni. tJtgjöld til varnamála voru aukin um 100 miljónir norskra króna og „brúargerðar- stefnan” var kistulögð fyrir fullt og allt. Forusta utanrikismála ákvað ihasti.að hlutleysisstefnan væri með öllu óhugsanleg. Hræðslan við rússneska innrás var svo mikil, að stjórnin hafði sambandvið Bandarikin og Bret- land um heraðstoð, ef innrás úr austri ætti sér stað. Engin loforð vorugefin,en Vesturveldin hugg- uðu norsku stjórnina meö þvi að segja, að þau mundu fylgjast með þróuninni i Noregi af „virkri vel- vild”. Borgaralegu blöðin lágu ekki á liði sinu. Blásið var óspart i glæð- ur óróleika og kviða, og gefið ótvirætt i skyn, að Norégur yrði brátt hertekinn af Sovétrikjun- um, ef landið geröist ekki aðili að vestrænu hernaðarbandalagi. „Hættan nálgast”, „Siglt i þoku að nýju stórslysi” „Hvert stefnir rússneska hervéliri næst”; allt voru þetta fyrirsagnir blaðanna á þessum timum. Málgögn Verka- mannaflokksins voru hins vegar rólegri i tiðinni. Bent var á hina ógnverkjandi stefnu Sovétmanna i Evrópu, en heimsvaldastefna Wf, SWW - >r." . ferð. Og formaðurinn hélt ræðu. Krákeröy-ræða Einars Gerhard- sens, þ. 29. febrúar 1948, er kannski frægasta ræða þessa norska st jórnmálaskörungs, og húnbatt endi á samvinnu NKP og Verkamannaflokksins fyrir fullt og allt. Málgögn krata og borgaralega pressan hófu nú sameiginlega herferð gegn norskum kommún- istum. Og púðrið var ekki sparað. Þeim var líkt saman við norska nasista fyrir strið, þeir voru kall- aðir landráðamenn, svikarar og einræöissinnar. Ef greitt er úr flókum ofuryrðanna á þessum tima, eru það aðallega þrjár hættur, sem stöfuðu af NKP, að áliti ritstjóra og stjórnmála- manna. 1 fyrsta lagi var hætta á valda- armála, var 8 miljónum varið til baráttu gegn „hættulegum innan- rikisöflum”, m.a. voru lögregl- unni veittar aukafjárveitingar. Þ. 9. apríl 1948 var sérstök utanrikis- og varnarmálanefnd stofnuð, og áttu kommúnistar ekki sæti i henni. Hin eiginlega utanrikis- nefnd, þar sem einn þingmaður NKP átti sæti, fékk ekki lengur upplýsingar frá utanrikisráðu- neytinu um gang mála i utanrik- ismálum. Kommúnistar voru gerðir útlægir frá sendinefndum Noregs i SÞ, og utanrikisráðherra lagði niður sameiginlega blaða- mannafundi. Að forminu til, var málgagni Kommúnistaflokksins gert jafn hátt undir höfði og öðr- um blöðum, en átti hins vegar ekki þess kost, eins og hin blöðin, að eiga einkaviðræður við utan- aralegu blööunum, og voru þeim þar með gefnar upp sakir. Þó að Verkamannaflokkurinn hafi verið sameinaður i kross ferðunum gegn kommúnisman- um, var flokkurinn siður en svo reiðubúinn að kasta sér i faðm At- lantshafsbandalagsins. Forusta flokksins teygði sig að visu ákaft i vesturátt, en stór hluti flokksins aðhylltist enn óbreytta stefnu i ut anrikismálum. „Athafnamönn- um” bættist þvi' mikill styrkur þegar utanrikisráðherrann, Hal- vard Lange, gekk af hlutleysis trúnni. Atburðirnir i Tékkósló- vakiu höföu haft mikil áhrif á Lange. Hann var persónulegur vinur utanrikisráðherrans, Jans Mazaryks,og hann hafði áttmikiö samstarf við aðra félaga tékkn Framhald á 18. siðu . Wmmm mm WKm ■ . II

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.