Þjóðviljinn - 16.09.1978, Blaðsíða 16

16 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 16. september 1978
Aödragandi
Þegar núverandi rlkisstjórn
var mynduö um siðustu inán-
aðamót blasti viö fjölþættur
vandi I efnahags- og atvinnumál-
um, sem dregist hafði að leysa.
Brýna nauðsyn bar þvi til aö
rikisstjórnin gripi þegar I stað til
ráðstafana, er tryggt gætu á-
framhaldandi rekstur atvinnu-
veganna, atvinnuöryggi og frið á
vinnumarkaönum. Jafnframt var
nauösynlegt að fyrstu aögerðir
stjórnvalda á sviði efnahags- og
kjaramála veittu svigrúm til að
hrinda i framkvæmd nýrri efna-
hagsstefnu og öörum langtima-
markmiðum ríkisstjórnarinnar i
samræmi við samstarfsyfirlýs-
ingu flokkanna þriggja sem
rikisstjórnina mynda.
Rikisstjórnin hefur frá upphafi
lagt á það rika áherslu aö hafa
náið samráð við aðila vinnu-
markaðarins um skipan launa og
kjaramála, og eftir að slikt sam-
ráð hafði verið haft voru bráða-
birgðalögin um kjaramái sett þ.
8. september s.l.
t stuttu máli er meginefni
bráðabirgðalaganna eftirfar-
andi:
I. kafli.
Kjarasamningar
og greiösla
verðbóta á laun
t fyrsta kafla laganna eru
kaupgjaldsákvæði laga um ráð-
stafanir i efnahagsmálum frá i
febrúar og bráðabirgðalaga frá i
ma'i 1978 felld niður, en i lögum
þessum var greiðsla veröbóta á
laun almennra launþega skert.
Bráðabirgðalögin kveða hins veg-
ar á um að greiða skuli fullar
verðbætur skv. kjarasamningum
á þau mánaðarlaun sem námu
allt að 200.000 krónum i desember
1977, en það svarar til u.þ.b.
235.000 kr. i ágúst s.i. A mánaðar-
laun sem hærri eru komi siðan
sama krónutala og á 235.000 kr.
launin. Með þessum ákvæðum
taka kjarasamningar að nýju
gildi fyrir allan þorra launþega,
en það þýðir m.a. að umsamin
hlutföll yfirvinnu og dagvinnu,
bónusgreiðslna og kauptaxta o.fl.
taka yfirleitt atur gildi.
1 fyrsta kafla laganna er loks
ákvæöi um að grunnkaup og tilhög
un verðbóta skuli haldast óbreytt
eins og það er nú ákveðið frá 1.
september þar til um annað verði
samið. Rikisstjórnin hefur i
hyggju að leita eftir samkomu-
lagi viö samtök launafólks um
skipan launamála fram til 1. des-
ember 1979 á þeim grundvelli, að
samningarnir frá 1977 verði
framlengdir til þess tima án
breytinga i grunnkaupi. 1 þvi
sambandi verði samningsréttur
opinberra starfsmanna tekinn til
endurskoðunar.
Ahrif bráðabirgðalaganna á
hækkun launa 1. september eru
þau, að eftir að allri hækkun verð-
bótavisitölu frá 1. júni hefur veriö
eytt með niðurgreiðslu vöruverðs
og niðurfellingu söluskatts á mat-
vælum, hækka laun að meöaltali
um 9—9 1/2 %. Þar af stafa 3—3
1/2% af grunnkaupshækkun en
um 6% stafar af gildistöku samn-
inganna að nýju. Þessi hækkun er
nokkuð misjöfn og meiri til
þeirra, sem höfðu meiri skerð-
ingu verðbóta fyrir. Meöalhækk-
unin 1. september er svipuð i
krónum og verið heföi skv. bráða-
birgðalögunum, sem fyrri rikis-
stjórn setti i mai, en hér munar
þvi, að auk launahækkunar i
krónum hefur verð á nauösynjum
nú verið greitt niður og söluskatt-
ur felldur niður af matvörum,
sem svarar 7,5% i veröbótavisi-
tölu og kemur þvi launþegum til
góöa i lækkuöu vöruverði.
II. kafli.
Bætur
almannatrygginga
1 öðrum kafla laganna er á-
kveðiö aö bætur almannatrygg-
inga skuli hækka i sama mæli og
um leiö og laun verkamanna i
september og desember. Hér er
veriöaö tryggja, að lifeyrisþegar
njóti tafarlaust sömu hækkana á
Stefnt að jöfnuði
við árslok 1979
Fjárlagaákvarðanir fyrir næsta ár munu leiða í ljós
hvort auðnast að nota það hlé sem þessum fyrstu
aðgerðum er ætlað að skapa til varanlegs
viðnáms gegn verðbólgu
framfærslueyri og verkamenn fá
þegar samningar þeirra taka
gildi að nýju.
Fæðingarstyrkur er hér undan-
skilinn, enda fylgir hann dag-
gjöldum sjúkrahúsa.
III. kafli.
Niðurfærsla og
verðlagseftirlit
Akvæði þessa kafla veita rikis-
stjórninni fyrst heimild til aukn-
ingar niðurgreiðslna um 4,9% af
verðbótavisitölu eins og hún var
fyrir gildistöku laganna. Þessi
heimild hefur þegar verið notuð.
Aætlað er að þessi aukning niður-
greiðslna svo og auknar niður-
greiðslur 1. desember n.k. muni
kosta rikissjóð 3.350 miljónir
króna fram að áramótum og
12.800 miljónir króna á næsta ári.
Hér er fyrst og fremst um að ræða
auknar niðurgreiðslur á helstu
nauðsynjavörum heimilanna þ.e.
á mjólk, kjöti, smjöri og fleiri
landbúnaðarafurðum. Auk þess-
arar aukningar niðurgreiðslna er
fjármálaráðherra veitt heimild
til niðurfellingar sölugjalds af
matvælum. Þessi heimild hefur
þegar verið notuð og hefur fjár-
málaráðuneytið gefið ut reglu-
gerð (nr. 316 8. september 1978)
um þetta efni, sem koma mun að
fullu til framkvæmda 15. septem-
ber n.k. Þá verða aö heita má öll
matvæli, aö undanteknu sælgæti,
öli og gosdrykkjum undanþegin
sölugjaldi.
Sérregla gildir um sölu veit-
ingastaða á tilbúnum mat, en
þeir mega draga innkaupsverð
söluskattfrjálsra matvæla frá
heildarveltu áöur en söluskatts-
skil eru gerð.
Niðurfelling sú sem nú hefur
veriö ákveðin á sölugjaldi af mat-
vælum svarar til 2,6% lækkunar
verðbótavisitölunnar og mun
kosta rikissjóð 1.400 milj. króna
tekjutap til áramóta en 5,800
m.kr. tekjumissiá næsta ári. Meö
þeirri niðurfærslu verðlags, sem
lögin kveða á um, hefur verðbóta-
visitalan alls verið lækkuð til
sama stigs og hún var i júni sl.
eins og áður sagöi. Þetta þýðir að
sjálfsögðu að þau laun sem
greidd voru fyrirfram 1. septem-
ber sl. og áður höfðu fengið þvi
sem næst fullar verðlagsbætur
skv. bráðabirgðalögunum frá i
mai, þ.e. lægstu laun — munu
lækka nokkuð i krónutölu — en
lækkun vöruverös færir þeim hins
vegar kjarabætur.
Þess má geta að fyrstu áhrif
niðurfærsluaögerðanna á mat-
vælaverð verða verölækkun aö
meðaltali 7%, þrátt fyrir hækkun
á verði til bænda og gengislækk-
un.
í þessum kafla laganna eru loks
sett ákvæöi um verðstöðvun og
lagt bann viö þvi aö verð vöru,
þjónustu og leigu sé hækkað frá
þvi sem það var 9. september 1978
nema skv. leyfi verðlagsyfir-
valda og sérstöku samþykki
rikisstjórnarinnar. Þetta ákvæði
tekur jafnt til einkaaðila og opin-
berra aðila. Þá er hundraöshluti
verslunarálagningar lækkaður
frá og með 11. september s.l sem
svarar þvi aö leyfö hefði verið á-
lagning á 30% þeirrar hækkunar
álagningarstofns sem leiðir af
gengisbreytingunni 5. september
s.l. Þessari reglu, þ.e. ,,30%
reglunni”, hefur oft veriö beitt
áöur við gengisbreytingar á
undanförnum árum, enda þykir
óeðlilegt að álagning kaupmanna
i krónum aukist sjálfkrafa sem
nemur allri gengislækkuninni.
IV. kafli.
Um eignarskatts-
auka, sérstakan
tekjuskatt og
sérstakan skatt á
tekjur af atvinnu-
rekstri, til þess
að standa undir
kostnaði af
niðurfærslu
vöruverðs skv.
III. kafla
Ný skattlagning er ævinlega ó-
vinsæl. Hins vegar er óhjákvæmi-
legt aö leggja nú á nýja skatta til
þess að standa undir kostnaði til
næstu áramóta af auknum niður-
greiöslum vöruverös og tekju-
missi rikissjóðs vegna niðurfell-
ingar sölugjalds af matvælum.
Leitast hefur verið við að leggja
hina nýju skatta einungis á þá
sem ætla má að hafi mest gjald-
þol og hæstar tekjur bera úr být-
um.
Skattarnir eru þessir:
1 fyrsta lagi eignarskattsauki
sem lagöur er á álagðan eignar-
skatt gjaldársins 1978 og nemur
hann 50% af eignarskatti einstak:-
linga en 100% af eignarskatti
félaga innlendra og erlendra.
Eignarskattsaukinn er frá-
dráttarbær frá tekjuskatti félaga
eins og eignarskattur, m.a. þess
vegna þótti rétt að hafa hann
hálfu hærri á félög en einstakl-
inga.
Aætlað er að skattlagning þessi
muni færa rikissjóöi 1.380 miljón-
ir króna, en þar af er áætlað að
ca. 600 miljónir króna muni inn-
heimtast á þessu ári.
1 öðru lagi er lagður á sérstakur
hátekjuskattur á einstaklinga.
Skattur þessi leggst á þær skatt-
gjaldstekjur manna af ööru en at-
vinnurekstri, sem eru umfram á-
kveðin mörk en þau eru mismun-
andi eftir fjölskyldustærð, 2,8
m.kr. fyrir einhleyping, 3,7 m.kr.
fyrir hjón og auk þess 220.000 kr.
fyrir hvert barn. Skatturinn er 6%
af tekjum fyrir ofan framan-
greind mörk. Þessi skattleysis-
mörk eru nokkru hærri en gilda
nú um álagningu skyldusparnaö-
ar.
Viö álagningu þessa skatts
gilda svipaðar reglur og giltu við
álagningu skyldusparnaöar aö
þvi er varöar takmörkun á frá-
drætti sem heimilaður er frá
heildartekjum viö ákvöröun
skattstofnsins.
Sem dæmi um skattfrelsiSmörk
má nefna aö hjón meö tvö börn
geta haft allt að 4.140.000 kr. i
skattgjaldstekjur án þess að á
þau sé lagöur hátekjuskattur,
enda fari vergar tekjur þeirra tií
skatts (en það samsvarar nánast
útsvarsstofni að viöbættri eigin
húsaleigu) ekki framúr kr.
4.938.700. Lauslega má áætla aö
skattur þessi leggist á rúmlega
10% framteljenda og taliö er að
heildarálagning þessa hátekju-
skatts nemi um 380 miljónum
króna en þar af innheimtist 170
miljónir á þessu ári. Til saman-
burðar má geta þess aö heildar-
fjárhæð álagðs skyldusparnaðar
á einstaklinga á þessu ári nemur
1.547 m.kr.
1 þriöja lagi er lagöur á sér-
stakur skattur tekjur og fyrn-
ingar í atvinnurekstri. Skattur
þessi er 6% eins og hátekjuskatt-
urinn og leggst á hreinar tekjur af
atvinnurekstri aö viðbættum öll-
um fyrningum sem gjaldfærðar
hafa verið i rekstrinum vegna
reksturs á s.l. ári. Hafi verið um
að ræöa rekstrartap á s.l. skattári
er skattstofninn heildarfyrningar
á þvi ári aö frádregnu tapinu.
Hafi skattaðili orðiö fyrir
rekstrartapi á liðnum árum, sem
heimilt var að draga frá tekjum
við álagningu á þessu ári, skulu
þau töpeinnig koma til frádráttar
þessum tekjustofni. Gert er ráð
fyrir, að tekjur af atvinnurekstri
veröi skýrgreindar svo i reglu-
gerð að sanngjarnt mat á eigin
vinnu atvinrlurekenda hafi veriö
fært til gjalda áður en skattur
þessi er reiknaöur.
Tekjur rikissjóðs af skattlagn-
ingu þessari eru áætlaðar 1.500
miljónir króna en þar af er áætlað
að 600 miljónir króna innheimtist
i rikissjóð á þessu ári.
Skattar þeir, sem um ræðir i
þessum kafla skulu álagðir af
skattstjórum og gilda um þá
sömu reglur og gilda um tekju-og
eingaskatt, að þvi er varðar á-
lagningu, kærufresti, heimildir
skattyfirvalda til lækkunar,
viðurlög og önnur almenn atriði.
Um innheimtu hinna nýju
skatta gilda einnig sömu reglur
og gilda um tekju-og eignaskatt
en álögðum gjöldum skv. kaflan-
um skal skipt jafnt á fjóra gjald-
daga, l.nóvemberog 1. desember
1978, og 1. janúar og 1. febrúar
1979.
V. kafli.
Breytíng á lögum
um sérstakt
tímabundið
vörugjald
Allt frá árinu 1975 hefur verið
innheimt sérstakt, timabundið
vörugjald af ýmsum vörum.
Vörugjald þetta hefur verið mis-
munandi hátt frá einu timabili til
annars, þ.e. lægst 12% en hæst
18%. Við gildistöku laga þessara
var það 16%.
Sú breyting er nú gerö, að vöru-
gjaldinu er skipt i tvo gjaldflokka,
annars vegar 16% eins og það
hefur verið að undanförnu og hins
vegar 30% á nokkrum vöruteg-
undum, og tók sú hækkun gildi þ.
9. september s.l. Hér er þvi i raun
og veru ekki um „nýtt” gjald að
ræða, heldur breytingu á gjaldi,
sem þegar var til staöar.
Við ákvörðun þess hvaða vörur
skyldu falla i hærri gjaldflokkinn
var allnokkur vandi á höndum.
Hið sérstaka timabundna vöru-
gjald hefur almennt ekki verið
lagt á „samkeppnisvörur” þ.e.
iönaðarvörur sem tollar hafa
verið lækkaðir af vegna friversl-
unarsamninga lslands við
EFTA og EBE, ekki á vélar og
aðföng iðnaöarins, né helstu f jár-
festingarvörur. Þá hafa flestar
matvörur og mikilvæg aðföng
sjávarútvegs og landbúnaðar
verið undanþegin gjaldinu.
Niöurstaðan varð sú, að leggja
hærra gjald fyrst og fremst á
varanlegar neysluvörúr, snyrti-
vörur, skrautvörur og fleira þess
háttar. Hins vegar var i engu
breytt gjöldum á hjólbarða, sjón-
varpstæki, sportvörur og vara-
hluti I bifreiöar. Þá var sett I lög,
in heimild fyrir ráðherra til að
undanþiggja einstakar vörur
gjaldskyldu og færa þær milli
gjaldflokka ef sérstakar ástæður
eru fyrir hendi.
Gert er ráð fyrir, að hækkunin á
vörugjaldinu muni færa rikissjóöi
400 m.kr. tekjuauka á þessu ári.
VI. kafli.
Gjald á feröalög
tíl útlanda
Með kafla þessum er lagt 10%
gjald á ferðagjaldeyri, en jafn-
framt þvi hefur hámark ferða-
gjaldeyris verið hækkaö til muna.
Gjald þetta er ekki lagt á yfir-
færslur námsmanna, sjúklinga
eða áhafnagjaldeyri.
Skattlagning þessi hefur verið
gagnrýnd nokkuð en á það má
benda að skattlagning á ferðalög
Islendinga til annarra landa
hefurverið hverfandi til þessa og
flugvallagjaldið, sem fyrst var
álagt áriö 1975 hefur ekki fylgt al-
mennri verðlagsþróun og er þvi
mun lægra að raungildi en það
var i upphafi. Einnig má á það
benda aö þessi „neysla” er hér
miklu vægar skattlögð en yfirleitt
gildir um innfluttar vörur.
1 grannlöndum okkar er al-
gengt aö lagður sé á allhár skatt-
ur á feröalög meö leiguflugvél-
um, en sá skattur er ekki fyrir
hendi hér á landi.
Aætlað er aö tekjur af gjaldi
þessu nemi um 200 miljónum
króna á þessu ári, en um 1.600
m.kr. á næsta ári.
VII. kafli.
Um heimild til
lækkunar ríkis-
útgjalda 1978
Hér er veitt heimild til lækk-
unar, rikisútgjalda um 2.000 mil-
jónir króna. Fyrir var skv. lögum
um efnahagsmál i febrúar s.l„
heimild til aö lækka rikisútgjöld
um 1.000 miljónir króna.Þarsem
nú er langt liðiö á fjárhagsárið er
ljóst, að örðugt kann að reynast
að fullnýta þessa heimild, en
mikilvægt er að það takist.
VIII. kafli.
Um gildistöku
o.fl.
Tekið er fram, að forsætisráð-
herra geti með reglugerö sett
nánari ákvæði um framkvæmd
laganna að þvi leyti, sem fram-
kvæmd þeirra er ekki beinlinis
falin öðrum ráðherrum.
1 ákvæði til bráðabirgða er tek-
iö fram að laun fyrir vinnudag-
ana 1.-10. september 1978, sem
greidd eru eftirá, skuli gerö upp
endanlega samkvæmt þeim
kauptöxtum, sem gildi taka með
lögunum, en þau laun sem greidd
voru fyrirfram fyrir sama tima-
bil skulu hins vegar haldast ó-
breytt. Það eru fyrst og fremst
opinberir starfsmenn, sem fá
laun sin greidd fyrirfram. Við sið-
ustu mánaðamót var veröbóta-
visitala allmiklu hærri en nú er
eftir aö verðlag á nauðsynjavör-
um hefur verið lækkað skv. lögum
þessum. Föst mánaöarlaun I
september i lægstu launaflokkum
opinberra starfsmanna munu þvi
veröa nokkru lægri en gert var
ráð fyrir skv. áður gildandi
reglum og sama gildir um laun i
hæstu flokkunum vegna visitölu-
þaksins. Með hliösjón af þessu
hefur verið ákveöið að breyta
ekki launagreiðslum opinberra
starfsmanna fyrir fyrstu tiu daga
septembermánaðar.
Yfírlit
Ráöstafanir þær, sem rikis-
stjórnin hefur nú hrundið I fram-
kvæmd, fela i sér tilraun til að
rjúfa þann vitahring verðlags- og
launahækkana, sem hagkerfið
hefur fest i að undanförnu og
haft hefur I för með sér svo mikla
rekstrarerfiðleika undirstööuat-
vinnuvega aö horföi til rekstrar-
stöövunar og atvinnubrests. Þörf
var fyrir skjótar aðgeröir til að
koma I veg fyrir ófremdarástand
i atvinnulifi landsmanna. Hér er
fariö inn á þá braut að draga úr
verðbólgu meö auknum niður-
greiöslum og lækkun óbeinna
skatta á nauðsynjum. 1 þessu
felst mikil fjárhagsbyröi fyrir
Framhald á 18. siöu