Þjóðviljinn - 17.09.1978, Blaðsíða 7

Sunnudagur 17. septembtr 1978 ÞJ6ÐV1LJ1NN — StÐA 7
Ég er fæddur Reykvikingur.
Svo fluttist ég til Akureyrar, þeg-
ar ég var tveggja ára. Siöar,
þegar ég var uppkominn maftur,
fluttist ég aftur búferlum til
Reykjavikur. Margir Reykvik-
ingar lita þessa utanbæinga
óvildaraugum. Þá segi ég bara
sem svo: Faöir Reykjavikur kom
aö norftan, nefnilega Skúli fógeti.
Þessi borg er einmitt þaö sem
Bandarikjamenn kalla melting-
pot. Happasæld hennar er, aö
ýmsir landshlutar blönduöust i
þessari einkennilegu vik. Sem
dæmi um hitt getum viö tekiö Mý-
vetninga. Þeir voru innskeifir
beinasmáir og vesældarlegir,
enda giftust þeir innbyröis. En
svo kom jeppinn til sögunnar.
Þá jukust allar samgönguleiö-
ir og skyndilega varö þaö mögu-
legt fyrir þessa vesalinga aö leita
sér kvonfangs i öörum sveitum.
Þetta háöi t.d. ekki Skagfiröing-
um, þeir voru miklir hestamenn
og riöu milli sveita til aö afla sér
kvenna. Sama gilti um Austur-
Húnvetninga. Ég er reyndar
ættaöur þaöan úr fööurætt. Þetta
er þó ekkert samanboriö viö
Bergsættina. Þaöan eru mestu
listamenn þjóöarinnar komnir.
Nefnum nokkra: Páll tsólfsson,
mestur allra tónskálda islenskra,
Sigurjón Ólafsson, snjallasti
högglistamaöur noröan Alpanna i
dag, Gunnlaugur Scheving,
yndislegasti vinur minn meöal
málara — hann kom alltaf á aö-
fangadagskvöld til okkar — aö
visu bauö Gylfi honum þá ávallt
lika til sin, en hann fór aldrei
þangaö. Jón Engilberts — sá eini
allra islenskra málara sem var
fæddur artisti. Viö vorum þannig
af þessum gamla skóla, aö viö
heföum sennilega dáiö, ef unga
kynslóöin heföi ekki komiö okkur
til bjargar. Þú sérö hluti eins og
poppiö;alla þessa nýju hugsun,
allan þennan ferska veröleika.
geymdir á bersvæði
kvæmlega þetta þrennt , sem ég
ágirntist mest.
Pabbi var mikill nýyröamaöur.
Hann fann upp tvö orö á Islandi,
sem mest eru notuö I verklegum
praksis. Annars vegar þýddi hann
oröiö „komplex” sem geöflækja.
Þegar ég hugsa um þetta orö
veröur mér allt i einu ljóst, aö
geöflækja er eitthvaö sem maöur
losnar viö i miklum innri átökum.
Sem dæmi vil ég nefna aö ég losna
svona viö fimm til tiu geöflækjur
á hverju fyllerii. Þaö er af nógu
aö taka. Þetta tekur sennilega
engan endi. Svo þýddi hann ann-
aö orö auk ótal annarra. He, he,
he. Hann skýröi hugtakiö „radi-
kal” — róttækur. Þaö var nú fak-
tisktpabbi sem þýddi þaö. Já, já.
—0—
Annars þótt ég sé geöflæktur,
þá er ég afskaplega feiminn aö
eölisfari. Þetta er sennilega úr
móöurættinni, sem er aö sunnan.
Norölendingar, þeir þekkja ekki
til feimni. En aö vera feiminn,
þaö gefur líka vissum eiginleik-
um byr undir báöa vængi. Maöur
veröur þá innhverfur, skyggnist
inni sjálfan sig. Geri maöur þaö,
skynjar maöur aöra. Finnst þér
þaö ekki?
Auövitaöer þetta nátengt þessu
liffræöilega eöa á ég aö segja
andlega hugtaki aö vera einlæg-
ur. Segjum bara aö vera maöur
sjálfur. Þegar ég hugsa tilbaka til
Akureyrar tildæmis, þá er einn
fjórði af minum gömlu skóla-
félögum farnir. Restin eru hvit-
hærðir og sköllóttir. Aö hitta
þessu gömlu kammerata er eins
og aö koma á árshátiö elliheimil-
is. Helmingurinn er lika oröinn
ekkjur. Nei, he, he, he, ég á ekki
viö kallana, heldur kvenkyniö.
Mér finnst ég ekki lengur tilheyra
þessum árgangi. Ég nærist á si-
breytileikanum og kimninni. Eöa
gleöiofsanum.
Þaö kom til min ungur læknir
um daginn og haföi meö sér blóö-
þrýstimæli. Þegar hann var búinn
aö setja á mig allan þennan
apparatus og haföi litiö á niður-
stööur tækjanna, sagöi hann:
Mælirinn hlýtur aö vera vitlaus.
Hann trúöi þvi hreinlega ekki aö
ég væri meö sama blóðþrýsting
og tvitugur unglingur.
Heilsunnar vegna fór ég nýlega
i fjögurra mánuöa bindindi. Þá
var ég byrjaöur aö pissa ryki,
eins og Björgvin tónskáld sagöi á
slnum tima. Svo — heyröu hvaöa
hávaði er þetta — eru einhverjir
aö koma? Biddu. Nei, nei, þetta
eru bara öskukallarnir! Þeir eru
aö ná i allar tómu flöskurnar eftir
partiiö á laugardaginn. Helviti aö
þú skyldir missa af þvi. Þá braut
ég þetta fjögurra mánaöa bind-
indi mitt. Og sama dag var rikinu
lokað.
Heyrðu, ég ætla að hella upp á
meira kaffi. Skrifaðu bara á meö-
an. Fáðu þér viský ef þú vilt.
Bíddu. Helvitis kaffiö hefur
soöið yfir. Jæja, þaö er ekki aöal-
málið. Hérna séröu ágætismynd
eftir Kjarval. Máluö 1940. Ungir
menn i dag standa alveg þrumu-
lostnir og skilja ekkert i þessari
framúrstefnu. Hérna er
Scheving, — hann var alltaf aö
gefa mér myndir. Og hér er
Þorvaldur. Heyröu, komdu ég
ætla aö sýna þér upp á loft.
Krakkarnireru vanir aö búa þar á
sumrin.
Jæja, fáum okkur meira irskt
kaffi. Þetta er einkennilegur —
he, he, he — andskoti meö sendi-
herra og blaöamenn, þeir enda
allir sem alkóhólistar. Ef maöur
ber saman aldur hests og manns,
kemst maöur aö þvi, aö fullvax-
inn maöur 25 ára — endist miklu
slöur en fullvaxin meri. Sam-
kvæmt aldursdauöa merarinnar
ættum viö aö veröa 150-200 ára.
En þetta er sennilega eins og
kenning Breta um hinn „perfect
gentleman”: Þaö tekur þrjár
kynslóöir. Hin fyrsta þrælar fyrir
þvi, sú önnur eyöir þvi, en hin
þriðja nýtur uppskerunnar.
0
Listamenn eru svo sjúklega
afbrýðissamir. Ég segi fyrir mig:
Ég elska velgeröarmenn mina.
Daviö skáld frá Fagraskógi opn-
aöi manna fyrstur augu min fyrir
list. Hann lánaöi mér bók um list-
málarann Van Gogh. Ég var ung-
ur hrifinn af kveöskap Daviös,
svo leiddist mér hann, en i dag
dáist ég jafn mikiö af honum og i
æsku. Svona er listin og skilning-
urinn breytilegur. Þú skilur. Við
tveir eigum þaö sameiginiegast
aö vera karikatúristar. En þetta
meö dóm á myndlist er svo ein-
kennilegt. Hafi maöur snert á
skripamyndateiknun eöa
karikatúr, er maöur dæmdur.
Þetta er eins og djassisti, sem
ætlar að veröa kiassiskur túlk-
andi. Hann er dæmdur fyrirfram.
Þaö er einfaldlega litiö niöur á
mann.
Listin á aö vera skemmtileg.
Heldur þú virkilega aö Laxness
væri lesinn ef hann væri ekki
skemmtilegur???
Ég á bára eftir aö gefa út eina
bók enn. Hún á aö heita „Flagg-
dagar i hálfa og heila stöng".
Þetta veröur samantekt gamalla
greina um fólk, lifs og liöiö. Ég
held, þér að segja, aö ég skrifi
best, þegar ég rita minningar-
greinar. Dauöinn heldur aftur af
mér, ég geysi "ekki eins um rit-
völlinn. Hann er eins konar
mórölsk loftbremsa á mig.
Ég er eins og maður sem stend-
ur meö tvær vatnsslöngur I hönd-
unum Eina kalda og eina heita.
Og þá reyni ég alltaf aö hafa
vatnsbununa volgari en hitt.
Enda hef ég aldrei lent i mála-
ferlum.
Þegar ég mála portrett, þykir
mér mikilvægast að hafa sam-
band viö þann, sem situr fyrir. Ég
kviöi hverju portretti. Ég er svo
afskaplega óstýrilátur og bráöur,
og ég hef aldrei skiliö af hverju ég
valdi jafn yfirvegaö form eins og
portrettiö. Eftir miklar listaþján-
ingar fyrir framan einhverja
andlausa persónu liöur mér þó
vel. Þá get ég byrjað aö teikna
fritt. En núna, þegar þú ert aö
teikna mig skil ég aöstööu fórnar-
lambsins. Þetta er eins og aö sitja
i rafmagnsstól og vita ekki, hvort
maöur lifi þaö af.
Hver fjárinn er þetta i útvarp-
inu??
Er þetta ekki Ævar Kvaran aö
lesa þessa Brasiliufara?
Einu sinni sagöi Ævar Kvaran
viö mig, þegar ég var nýbúinn að
hleypa nýrri bók af stokkunum:
— örlygur minn, þessi bók þin
er dauðadæmd, ef þú færö ekki
mig til aö lesa uppúr henni i út-
varpiö.
Þá sagði ég sem svo:
— Heldur vildi ég fá hreinrækt-
aöan norölenskanfjósahaug úr af-
Listamenn
bara skattaálagninguna. Jæja,
viö skulum ekki tala um þessi
leiöindafjármál. Ég bý hérna
ásamt bestu konu I heimi, Unni,
láttu nafns hennar getiö, hún hef-
ur þolað meira af mér en nokkur
önnur manneskja. Þaö sem ég
vildi sagt hafa var: Ég bý i
Laugardalnum, eöa með öörum
oröum: Listamenn eru best
geymdir á bersvæöi.
eru
best
helgarviotalio
Örlygur Sigurðsson
listamaður lætur
móðan mása
— Nú hittir skrattinn ömmu sína. Komdu innfyrir. Viö
eigum það sameiginlegt aö afskræma fólk meö penna og
pensli. Það.er gaman að hitta arftaka sinn á heimili sínu.
Labbaðu inní stúdióið. Drekkurðu ekki Irish Cof fee? Ha?
He, he, he, he, ég er nefnilega búinn að vera að piska
rjóma út um alla ibúð í dag. Heyrðu, nú skulum við bara
teikna hvor annan og vera góðglaðir.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Ég verö nú aö segja þér eins
og er; ég er búinn aö drekka mig
fullan i 30 þjóölöndum. Samt man
ég alltaf Sviþjóö mjög vel, ég fór i
þessa yndislegu borg Sigtuna og
komst aö tveimur óhrekjanlegum
þjóöfélagsstaöreyndum: Fegurö
sænskra skerjagarösfrökna og
fegurö sænskra húsa. Þeir eiga
nefnilega engin slömm. Jæja,
komdu, ég ætla aö sýna þér húsiö.
Viöbyggingin var ekki komin,
þegar þú varst hérna siöast?
Sjáöu, hér er vinnustofa min.
Þannig er best aö búa: Vitt til
veggja og hátt til lofts. Ég vil ekki
ergja þig á hversdagslegum, f jár-
hagslegum sögum; segi bara, aö
þaö er ekki ódýrt og alls ekki auö-
velt aö vera listamaöur. Taktu
Ég er alinn upp viö mikiö fööur-
riki. Faöir minn var ekki aöeins
skólastjóri heldur einnig heim-
ilisstjórnandi. Ég hef alltaf
veriö aö reyna aö brjótast
undan þessu ráöriki pabba.
Ég segi þér eins og er:
Verstu uppeldi sem til voru og
eru enn á íslandi, eru uppeldi
presta og skólastjóra. Ég man aö
þegarég þóttist vera kominn und-
an þessu ráörika pabbauppeldi,
það var þegar ég var kominn til
Bandarlkjanna, þá fékk ég af-
skaplega mörg bréf frá pabba, en
þau enduöu öll á sama veg og þaö
var svona: Og að lokum sonur
sæll varaöu þig á þrennu i
Bandarikjunum; tóbaki, áfengi
og kvenfólki. Og þaö var ná-