Þjóðviljinn - 17.09.1978, Blaðsíða 17

Sunnudagur 17. september 1978 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17

Lise Roos, danskur
kvikmyndast jóri og
gagnrýnandi, skrifar í
nýlegt hefti tímaritsins
Chaplin merkilega grein
sem hún nefnir Konur og
sjálfskennd (Kvinder og
identitet). Þar segir hún
frá sjálfri sér og ástæð-
unum fyrir því að hún
fæst við kvikmynda-
stjórn. Greinin er heiðar-
lega og hreinskilnislega
skrifuð, og því þótti mér
ekki úr vegi að kynna
hana lesendum komp-
unnar, meðan við bíðum
t vasa fööur þins” eftir Lise Roos
Kúgun á
háu plani
þess að bíóstjórar í
Reykjavík átti sig á því
að nú er komið haust og
mál að breyta um stef nu í
kvikmyndavalinu. Varla
ætla þeir að bjóða okkur
upp á sumarmyndadrasl í
allan vetur?
Myndir Lise Roos hafa að visu
ekki verið sýndar hér á landi
svo mér sé kunnugt, en sjálf var
hún hér á ferð i fyrrahaust og
flutti þá fyrirlestur um barna-
kvikmyndir i Norræna húsinu.
t upphafi greinarinnar spyr
Lise sjálfa sig hverju það hafi
svo sem breytt i dönsku menn-
ingarlifi þött hún hafi verið að
basla við að búa til kvikmyndir.
Það hefur ekki breytt þeirri
staðreynd, að „hópur stein-
aldarmanna” þykist fær um að
stjórna þjóðfélaginu, minu lifi
og þinu. „Ég er Vesturlandabúi
og verð að sætta mig við þing,
þar sem flestir fulltrúanna eru
aldraðir karlmenn, sem eru
þeirrar skoðunar að strið og
varnarmál séu mikilvægari en
mannleg sjálfskennd”.
„Ég mun ekki frelsa aðra en
sjálfa mig, enda finnst mér það
vera mikilvægast af öllu. Og ég
hef enga fyrirmynd að fara
eftir. Ýmist er ég Jómfrú
Maria, Maria Magdalena — hin
heilaga skækja — eða Greta
Garbo, hin dularfulla og berkla-
veika. Eða þá að ég er leiðinleg.
Ég hef aldrei getað uppfyllt
kröfur þessara fyrirmynda —
nema kannski þessa um leiðind-
in. Þ.e.a.s. ef kona er álitin leið-
inleg þegar hún vill ekki eða
getur ekki aðlagað sig einhverju
þeirra hlutverka sem konum
hafa verið fengin i timans rás.”
„Mér gengur ágætlega að
elda mat, en ég nenni þvi
sjaldan. Ég vil heldur sitja með
fæturna uppi á borði og lesa,
skrifa, tala eða gera eitthvað
annað. Mér þykir vænt um
börnin min, en ég nenni ekki að
vera i mömmuleik við þau nema
þegar þau þarfnast min. Ég er
m.a.s. mjög jákvæð gagnvart
karlmönnum, ást og kynlifi, en
ég nenni ekki að vera með þegar
gamalkunnar og gagnkvæmar
kúgunaraðferðir eru notaðar til
sjálfshafningar. Ef það er kæru-
leysi mitt gagnvart þessum
kvenhlutverkum sem er leiðin-
legt, þá.er ég mjög leiðinleg. Þá
er aðeins eitt sem ég get
imyndað mér að sé verra: sú
staðreynd að ég hef mátt sætta
mig við að mæta sjálfri mér i
þessum hlutverkum, i þeirri
lýsingu á sjálfri mér sem er
ráðandi i sögunni.
Allt frá þvi ég byrjaði að lesa
og sækja leikhús og bió, hef ég i
90% tilvika staðið andspænis
hinum éilifu, almennu eða ein-
stæðu vandamálum karlmanns-
ins eða drengsins. Og ég hef
Lise Roos
neyðst til að upplifa sjálfa mig
sem eins konar aukapersónu,
sem gat i mesta lagi fengið að
vera með þegar um var að ræða
stórbrotnar, væmnar og helst
sorglegar ástasögur. Ailt frá
Gretu Garbo og Katherine
Hepburn til Liv Ullmann. Eða
þá að ég fékk að vera MOÐIRIN
— hin nafnlausa, fátæka og út-
slitna eða hin ráðrika og ófull-
nægða, sem drepur börnin sin
eða afskræmir þau — andlega.
En ég hef aldrei fyrirhitt
sjálfa mig. Ég hef aldrei fengið
að vera ég sjálf, horfast i augu
við þá mynd sem er minn dag-
legi veruleiki.
Þetta er ástæðan fyrir þvi að
ég fæst við kvikmyndagerð. Ég
þarfnast þess að skilgreina
sjálfa mig og upplifa sjálfs-
kenndina, bæði i hinu skapandi
starfi og i þvi sem ég skapa,
kvikmyndinni. Ég hef sterka
löngun til að skapa þær kvik-
myndir sem ég þarfnaðist öll
þau ár sem persónuleiki minn
var i mótun.”
Lise getur þess siðar i grein-
inni að vissulega þarfnist
unglingar af báðum kynjum
þessarar sjálfskenndar. En
stúlkur verði fyrir barðinu á
ennþá grimmari innrætingu en
pillar. „Við þurfum að losna úr
viðjum hlutverka sem við höf-
um ekki beðið um, og fáum i
staðinn eitthvað sem við vitum
ekki hvað er. Það er augljóst.
Og jafnaugljóst er, að það erum
við sjáifar sem þurfum að
skapa þau listaverk sem geta
stuðlað að þessari frelsun.”
1 Danmörku sitja karlar i
öllum þeim stöðum sem máli
skipta i kvikmyndaiðnaðinum.
Það getur verið að ástæðan sé
sú að ekki eru fyrir hendi konur
sem hafa nauðsynlega menntun
eða þjálfun til aö gegna þessum
ábyrgðarstöðum. En vissulega
ætti að vera mögulegt að brjóta
þessa hefð, og kannski mundi
eitthvað breytast við það.
A s.l. 10 árum hafa verið gerð-
ar i Danmörku 10 kvikmyndir
um þroskasögu drengja. A
sama tima voru 2 myndir gerð-
ar um telpur, báðar eftir Lise
Roos: „Hej Stine” (1969) og „1
vasa föður þins” (1973).
„Það var reynda,r ég sem
byrjaði að framleiða myndir um
börn i sjálsævisögustil, og gerði
tilraun til að lýsa telpum á
raunsærri hátt en áður. En fólk
veitti þessu ekki athygli —
fyrren Nils Malmros kom
frammá sjónvarsviðið með
„Lars Ole 5 c” Eftir það kom
hver starfsbróðir minn á fætur
öðrum og lýsti bernsku sinni og
drengjavandamálum. Þetta er
ekkert skritið þegar á allt er
litið: það eru karlmenn sem
leggja dóm á handritið og
ákveða hvort það skuli kvik-
myndað, siðan eru það karl-
menn sem dæma kvikmyndina i
fjölmiðlum, og loks fer myndin
út til almennings, sem er ennþá
ihaldssamari en nokkur gagn-
rýnandi.
Niðurstaðan er þessi: Karl-
menn eru áhugaverðir. Konur
eru það aðeins með þvi móti að
þær falli inni hlutverkið, dulbúi
sjálfskennd sina með þvi sam-
sulli af madonnu, hóru og norn,
sem okkur er boðið uppá — og
þaraðauki þurfa þær að vera
ky nferðislega frjálsar,
menntaðar og gáfaðar — án
þess að það ógni herrahlutverki
karlmannsins á nokkurn hátt.
Þetta er kúgun á háu plani —
og nær útilokað að koma i veg
fyrir hana. Fari kona útfyrir
þessi landamörk er hún strax
talin lesbisk....”
I lok greinarinnar leggur Lise
Roos á það mikla áherslu að
konur þurfi að taka þátt i að
skílgreina gildi samfélagsins,
sem þær hafa verið með i að
skapa.
Ingibjörg Haraldsdóttir skrifar