Þjóðviljinn - 17.09.1978, Blaðsíða 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. september 1978
William Heinesen
og Otto Gelsted
Mál og menning gefur út á
næstunni bók William Heine-
sens ,/Gamaliels besættelse" i
íslenskri bvöinqu. Þýðandinn
Þorgeir Þorgeirsson hefur
nefnt bókina „Fjandinn hleyp-
ur í Gamalíel." Þetta er önnur
bókin i heildarútgáfu Máls
og menningar á verkum Will
iam Heinesens. Fyrsta bókin
— Turninn á heimsenda — kom
út á síöasta ári.
Þaö er ef til vill óþarfi aö kynna hinn
' mæta færeyska höfund fyrir islenskum
blaðalesendum, en hér á eftir fylgja þó
helstu punktar um William Heinesen:>
Hann fæddist þ. 15/1 1900 i Þórshöfn,
sonur Zachariasar Heinesen, kaup-
manns og útgerðarmanns, og konu
hans Caroline Jacobine f. Restorff. K.
10/11 1932Elise Susanne H., f. 1/2 1907 i
Signebö, dóttir Michael Johansen og
konu hans Jacobine, f. Thomsen.
Viö nám á Kaupmannaskólanum i
Khöfn 1917, siöan blaöamaður um
nokkurt skeið, hefur búiö i Þórshöfn
siöan 1932.
Rit: Arktiske elegier og andre digte
(1921), Höbjergning ved Havet (kvæöi,
1924), Sange mod Vardybet (kvæði,
1927), Stjernerne vSgner (kvæöi,
1930), Blæsende Gry (skáldsaga,
1934), Den dunkle Sol (kvæði, 1936),
Noatun (skáldsaga, 1938, isl. þýö Nó-
atún 1947), Den sorte gryde (skáld-
saga 1949), De fortabte spillemænd
(skáldsaga, 1950, isl. þýð. Slagur vind-
hörpunnar .1956), Moder Syvstjerne
(Skáldsaga, 1952, isl. þýö. Móöir
Sjöstjarna 1975), Digte i udvalg (1955),
Det fortryllede lys (smásögur, 1957,
isl. þýð. I töfrabirtu 1959), Det dyrbare
liv (útg. 1958), Gamaliels besættelse
(smásögur, 1960), Hymne og harm-
sang (kvæði, 1961), Det gode hab
(skáldsaga, 1964, isl. þýö. Vonin bliö,
1970), Kur mod onde ander (smasögur,
1976), Don Juan fra Tranhuset (smá-
sögur, 1970), Panorama med regnbue
(kvæöi, 1972), Fortællinger frá Thors-
havn (smasögur, 1973). Tarnet ved
verdens ende (skáldsaga, 1976, isl.
þýð. 1977, Turninn á heimsenda).
Félagi i Dönsku akademiunni 1961.
Illaut verðlaun Dansk-færeyska
menningarsjóðsins 1962, Holberg-
verðlaunin 1958, Bókmenntaverðlaun
Noröurlandaráös 1965, Aarestrupverö-
launin 1968.
Heimilisfang: 3800 Tórshavn, Fær-
eyjum.
„Fjandinn hleypur i.Gamaliel” ber
heiti af einni smásögunni, en bókin er
safn smásagna og minningabrota auk
kveöjunnar til Otto Gelsteds, sem hér
birtist.
1 viðtali, sem danski útvarpsmaður-
mn Hemming Hartmann-Petersen
átti viö William Heinesen árið 1975 og
sem birtist m.a. i timariti Máls og
menningar i fyrra, segir Heinesen
eftirfarandi um kynni sin af Otto Gel-
5ted:
„En svo varö þaö 1919 að ég kynntist
Otto Gelsted. Það var vinur minn úr
Kaupmannaskólanum, Gudmundsen-
Holmgreen, sem stakk upp á að viö
skyldum heimsækja Gelsted, og við
uröum strax mjög miklir mátar. Gel-
sted var einmitt nýbúinn að semja sina
innblásnu litlu bók um Johannes V.
Jensen — og brátt varö ég lika hand-
genginn verkum Thoger Larsen og
Sophus Claussen. Og norömannsins
Alf Larsen og sænska ljóöskáldsins og
heimspekingsins Vilhelm Ekelund, en
þeir voru báöir nánir vinir Gelsteds.
Af bókum Ekeiunds fékk ég fyrst
ferskt og heillandi veöur af fornklass-
iskum skáldskap. Ég liföi langan tima
i skáldlegum töfraheimi og byrjaöi nú
að yrkja ljóö sjálfur að áeggjan Gel-
steds. Fyrsta kvæðasafn mitt, sem bar
heiti i anda Ekelunds: „Arktiske ele-
gier”, kom út þegar ég var á 21sta ári.
Nú gat ég sýnt fjölskyldu minni svart á
hvitu að ég væri oröinn skáld. Og
næsta áratug orti ég svo sæg af ljóðum
sem Gelsted hlutaðist til um útgáfu á I
vandlegu úrvali i litlum bókum hjá
forlagi Levin og Munksgaard.”
Þýðandinn, Þorgeir Þorgeirsson
kveðst ávallt eyða a.m.k. þremur
mánuðum á ári i þýöingar á Heinesen,
en ráðgert er, að hann ljúki i framtið-
inni þýðingum á öllum þeim verkum
Heinesens, sem enn hafa ekki komið út
á islensku. Það er Mál og menning,
sem hefur fengið Þorgeir til þessa
mikla verks.
—IM
Kæri Otto Gelsted! — Hjartan-
lega til hamingju með afmælis-
daginn þinn I ár. Ég hélt uppá
hann i félagi viö góðvin okkar
beggja, Jacob Olsen yfirbréf-
bera, leiktjaldamálara og
Beethovenaðdáanda. Nú skaltu fá
að heyra!
Margt bar til þess að veislan
var haldin um borö i gamalli
vöruferju sem heitir „Fram”.
Vöruferjur eru núorðið mjög lltið
notaöar, þetta eru traustbyggö
seglskip sem höfð eru til milli-
flutninga á vörum, og karlarnir
sen annast ferjuna heita vöru-
ferjarar. „Fram” er mjög gam-
alt skip, var uppá sitt besta fyrir
1914 og liggur núorðiö mikið viö
festar inná Vestrivogi, niðursokk-
ið I minningar,og I hurðarfalsin-
um frami lúkarskonsunni má enn
finna gamlameyra sveskjusteina
siðan á velmektardögum Vil-
hjálms keisara. Þar kveiktum
við upp i dálltilli kabysu. Kvöldið
var lygnt og milt og öldurnar
gjálfruöu við kinnunginn með
hljóði sem var eins og stanslaust
væri veriö að draga tappa úr
flöskum í órafjarlægð.
Viðhöfðum meðferðis pakka af
snúnum vaxkertum, viö kveikt-
um á þeim öllum. Og þegar eldur-
inn, sem bara var til bölvunar þvi
hann fyllti káetuna með stækum
kolareyk, var loksins kulnaður þá
settumst viö niður við ofurlltið
flekkótt borð úr dökkum viði sem
burtsofnaðir vöruferjarar hafa
skorið I fangamörkin sin innanum
forneskjuleg æxlunartákn, og við
drukkum skál þína i óblönduðu
viskii. Þetta var upphafið að
ógleymanlegum hátiðahöldum
sem mérfinnst ég þurfa að dvelja
við ögn lengur ef þú nennir að ljá
mér auga.
Strax á öðru glasi byrjuöu
ræðuhöldin, og ræðurnar voru
náttúrlega fyrst og fremst um
þig, þó lika væri þar stundum
minnst á Beethoven og okkur
sjálfa.
Ég var að rifja upp i huganum
þessa undra f jarlægu daga þegar
við, tveir ungir og hreinllfir fag-
urkerar, vorum á stjái I hverfinu
kringum Aboulevard, mestanpart
innan þrihyrningsins sem mark-
ast af Davidsen, Columbus og
Nörrebros Protokolfabrik. Þaö
var mér ógleymanlegur timi, þér
trúlega h'ka, þvi þetta var sjálf
æskan með allar sinar óskiljan-
legu yfirhellingar af ferskri
reynslu og allan sinn himneska
ljóma yfir fáfengilegustu atvik-
um. Einhverntima man ég að við
sáum, nálægt Davidsen, einn af
þessum gömlu tveggjahæða spor-
vögnum liða hjá og hverfa úti
mistrið sem var þrungið af fyrir-
heitum, og ofanaf þakinu veifaði
til okkar hópur af stelpum sem
likastil hafa þekkt þig, en við urð-
um báðir hálfringlaðir, glaðir og
furðu lostnir, við veifuðum lika á
móti i angurværri þrá. Og þegar
sporvagninn var horfinn sagðir
þú: Þetta var fallegt!
Aldrei gleymi ég heldur þung-
búnum nóvemberdegi þegar þér
tókst einsog hendi væri veifað
altieinu aö draga Sophus gamla
Claussen innitilbreytingarleysið I
þrihyrningnum okkar við Aboule-
vard, það fórstu létt með. Þetta
haföi þeimun meiri áhrif á mig
sem vissi ekki betur en Claussen
væri löngu burtsofnaður einsog
Stuckenberg, Bang og J.P.
Jacobsen. Ekki hefði ég orðið
meir undrandi þó það hefði verið
Arestrup san þú heföir hringt i til
aðstefna útá Davidsen. Samt var
það Claussen sem skaut þarna
upp með augun ljómandi i rökkr-
inu og meö geithafurskegg og
horn, sallarólegum, glööum og
reifum einsog þetta væri ekki
draugagangur, sem það þó raun-
ar var. Fyrstu portvinsflöskuna
sem okkur var borin sendi Claus-
sen til baka i skenkinn, segjandi
ofúrrólega en þó með festu sem
lamaöi bæði mig og ungþjóninn:
^Það er tappalykt af þvi.
Núnú, við Jacob skáluöum
þegjandi fyrir Claussen i fram-
haldi af þessum brandara. Reyk-
urinn úr vindlunum okkar hlykkj-
aðist varlega og að þvi er virtist
hikandi framundir stigann þar-
sem hann tók skyndilega ákvörð-
un og hvarf uppum lúkarsopið
einsog það væri eitthvað þar uppi
nóttinni sem ekki mætti missa af
fyrir nokkurn mun.
A fjórða eöa fimmta glasi fór
ég með kvæöið þitt um Hamar
Drottins og gaf þá yfirlýsingu aö
kæmi til þess aö haldin yrði al-
þjóðleg ljóöasamkeppni þannig-
Sunnudagur 17. september 1978 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Þjóðviljinn
birtir úr bókinni
„Fjandinn
hleypur í
Gamalíel” eftir
William
Heinesen,
sem Mál og
Menning gefur
út á næstunni í
þýðingu
Þorgeirs
Þorgeirssonar
Teikning Wiliiam Heinesen
DANS Á VÖRUFERJU
löguð að hvert land væri bara
með eitt kvæði þá yrði Danmörk
að senda þetta kvæöi þarsem
sálmatónninn.sem er driffjöðrin i
danskri ljóðagerð, er látinn
hljóma til dýrðar manninum ein-
um meö engan hortitt af trúar-
játningu svo hann verður hreinni
en nokkurntima gat orðið hjá
þeim Brorson og Kingo sem ein-
iægt eru að leggjast svo ámátlega
hundflatir fyrir einvaldsherran-
um Drottni.
Jakob sem allur var i uppnámi
sagði að kvæðið minnti á skertsó-
ið 1 kóralsynfónfu Beethovens.
Einkum þessar djöfuls ágætu lin-
jr:
Hver gang han tror: nu vil
jernet jamre!
skal han en höjere pragt
udhamre!
Við skáluðum fyrir þessu og ég
bauðst til að standa við nýleg um-
mæli min andspænis hverjum
sem væri, jafnvel alþjóðadóm-
stólnum i Haag með glöðu geöi.
Það sem á eftir kom man ég
ósköp sundurlaust en greinilega
samt. Ég rifja það upp i bélg og
biðu.
Ekki gat Jacob Olsen skiliö
hvernig sli'kur ljúflingur, altað
því pempiulega vingjarnlegur
stundum, gæti skrifað svona stál-
hörð kvæði (það var fariö með
fleiri ljóð). Til að útlista hvað
hann ætti við með pempiulegur
gat hann þess að þú hefðir sagt að
hann væri með sjávaj-augu og
„Atlantshafseyru” Ég sagði að
stundum gætir þú verið ljúfur og
pempiulegur við þá sem þér þætti
vænt um og lyftir glasi með, en
þessutan gætirðu verið næstum
eins illvigur og Sören Kierkegard.
Eg sagði lika að innst inni vær-
irðu einmana sál, heimspekingur
og fagurkeri, en þú værir — ekki
siður en Beethoven okkar _og
þveröfugt víð "Sören Kierkegárd
— rekinn áfram af félagslegu
réttlætishungri sem grundvallað-
ist á frumstæöri kröfu hjartans
um samstöðu með réttlausu fólki
ogofsóttu fremur en kröfunni um
samfélagslegar heimspekikenn-
ingar.
Okkur kom saman um að
mannúöarskirskotun væri grund-
völlurinn og upphafið að kehn-
ingunni, ekki bara i þinu tilviki
heldur lika hjá Kirkog ennfremur
(sans comparaison) hjá Márx og
Engels. Okkur kom lika saman
um það aö ýmsir eru að mata
krókinn á vinskapvið „alþýðuna”
og nefnum dæmi um þvilika for-
smán af nokkrum skáldum sem
ekkert vilja með sinum alþýö-
leika annað en þægja barnalegri
þörf sinni fyrir auglýsingu.
Jacob sagði að ég hefði sjálfur
dáiitið kenjótta afstöðu til félags-
legra strauma á vorum dögum,
að ég dansaði með i fáránlegum
krampa sem minnti sig á vissa
staöi i „Petrujska”-balletti
Stravinskys. Þá reiddist ég dálit-
ið og hvarf inni sjálfan mig um
stund á meðan hann geysaði og
sagði eintóma vitleysusem ég er
búinn aö gleyma.
Nú, smámsaman náöi tilfinn-
ingasemin og sjálfsdekrið náttúr-
lega valdi á okkur og við fórum að
halda ræður hvor fyrir öðrum.
Jacob þakkaði mér grátklökkur
fyrir að hafa opnaö eyru sin fyrir
Beethoven og hjálpað sér að
halda áfram meö endalausar og
endurskoðaðar hugleiðingar um
meistarann bæði meö þvi aö lána
sér plötur og eins aö spila sjálfur
eitt og annað eftir Beethoven á
pianó fyrir hann. Pianóleikurinn
minn er nú ekki uppá marga
fiska, sagði ég hræröur, en hann
var alveg ófeiminn að samsinna
þeirri fullyrðingu.
Þá hélt ég ræðu fyrir honum og
þakkaði honum fyrir að hafa
dregið mig dýpra og dýpra inni
Beethovendelluna alla götu þang-
aðtil ég var hættur að botna. Þvi
var hann lika hættur, játaöi hann,
þurfti lika að troða marvaðann,
og svo risum við tpp til aö stiga
svonefndan skýþiskan dans úr
Eroicasynfóniu Beethovens, en
það reyndist of þröngt fyrir þá til-
tekt i lúkarnum svo við fórum
uppá dekk þarsem við byrjuðum
að dansa arm I arm einsog við
værum liður i imynduðum mann-
hring.
Og nú bar dálitið alveg einstakt
fyrir okkur — það sem eiginlega
varð til þess að ég fékk þá hug-
mynd að gleðja þig með frásögn-
inni atarna, kæri Otto Gelsted!
Sem við tveir furöufuglarnir stig-
um þarna dansinn á tómlegu
dekkinu i nóttinni þá skellur á
þrumuveður! Þrumuveður kem-
ur helst i Færeyjum I stillum og
molluveöri að vetrinum.
Og það var fallegt, dýrlega
angistarfullt, einsog stórmannleg
rausnargjöf okkur til handa
þarna sem við vorum aö dansa
skýþiskan dans til aö hylla lifið á
afmælinu þinu!
Við horfðum á rólega siglandi
skýin böðuð éldingáléiftrum, þau
spegluðust I sjónum einsog rekis,
og það komu þrumur. Það komu
bæði hvitar, grænar og fjólubláar
eldingar, þær lýstu upp bæinn og
þegarþærslokknuöustóðu ljósin i
gluggum og á götuluktum eftir i
myrkrinu rúbinrauð. Okkur
fannst ekkert haska með aö hætta
þessum dansi, við tókum aftur
saman höndum, tróðum færeysk
dansspor og sungum „An die
Freude” úr niundusynfóniu Beet-
hovens.
Wir betreten feuertrunken,
göttliche, dein Heiligtum!
Þegar við komum að þessu
töfrandi „Seid umschlungen,
Millionen” sem brýtur upp dans-
taktinn urðum viö aö snúa þessu
uppi einskonar ballett, en það
tókst lika, við krupum og breidd-
um út faöminn i suðausturátt þar-
sem Beethoven og Bach fæddust
og þarsem Þýskaland, Danmörk,
Pólland, úkraina, Kákasus,
Afghanistan, Nýja Ginea og
Suöuramerika lika eru, og þá fór
regnið aö streyma úr loftinu, og
uppá landi var einhver aö kalla i
okkur, þaö var konan min, og viö
urðum þá aö koma henni og syst-
ur hennar um borð áðuren þær
yröu gegndrepa. Svo tylltum við
okkur kringum flöskuna niðri
þrengslunum og jólaljósinu i lúk-
arnum og hlustuöum i leiðslu á
rigninguna belja onyfir dekkið.
Veislan hélt nátlúrlega áfram
liðlanga nóttina, þér til heiðurs og
okkur til ánægju, og Jacobkemur
til okkar á eftir i kvöldmat. Þá
ætlum viö meðal annars að spila
þessa djöfuls finu og staffirugu
sembalpassakagliu eftir Couper-
in, hún er einsog rásiglt skip I
stormi og hagléli, lika allan
„Messias” eftir Hándel. En fyrst
langaði mig semsagt að senda þér
þessa kveöju, kæri Otto Gelsted,
með þökk f yrir þaö sem liöið er og
bestu óskum um framtiöina!
Þinneinlægur W.H.
Vesturvogur, Þórshöfn, skömmu fyrir aldamót.
Bréf William Heinesens til Otto Gelsted