Þjóðviljinn - 29.10.1978, Síða 12

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 29. oktéber 1978
Sunnudagur 29. október 1978 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 1:3
Pað er sjaldgæft að sjá stærri báta en þennan vagga sér við
ströndina.
utgerðarhúsin voru að hruni komin.
Á SÍÐASTA GREIN
HJÓLI
UM
ÍRLAND
Húsin vift veginn voru hvert öftru lik, bæfti þau yfirgefnu og þau sem túrisminn hafði flikkaft upp á.
RIGNINGU
UTI
ASKAGA
Hundur frú Kane gelti
sem óður væri um nóttina;
má vera það hafi sótt að
honum draugar, skammt
héðan var ,,Húsið milli
byggða", þar bjuggu bræð-
urnir Breen Dharagh og
Columb og myrtu gesti
sina eins og Axlar-Björn.
Um morguninn var helli-
rigning og ekki kvikindi á
ferð utan dyra. Ég gekk
inn i kirkjuna uppi á hæð-
inni; henni ræður Stella
Maris, María, stjarna haf-
anna og verndar þá sém
slá árum í æstan sjó. Sjö
kerti brenndi ég fyrir
framan mynd hennar.
Innan skamms hafði stytt
upp.
Húsin við veginn
Ég hélt enn af staft á hjólinu og
nú lá leiftin norftur meft strönd-
inni. Ferftamenn eru aft breyta
þessum sveitum: úti vift Hunda-
flóa stóftu tugir húsvagna, en
fyrir þrem árum voru þeir ekki
nema fimm efta sex þar i einu. Þó
nokkrir höfftu flikkaft upp á húsin,
og sett upp skilti sem auglýstu
Bed and Breakfast. En þaö voru
fáir á ferö á svona blautum degi.
Þaft var neglt fyrir suma glugga, en innan við
einn stóft enn uppbúift rúm.
hafa gengift, hungursneyftina
miklu 1848. Irar voru þá átta milj-
ónir og mikiö af besta landinu i
höndum enskra aöalsmanna og
óftalsbænda. Skikarnir uröu
smærri og smærri, kartaflan var
úr þvi sem komift var sá eini
ávöxtur jarftar sem gat fætt
fólkiö. En þegar kartaflan sýktist
var voöinn vis — og hjálp barst
svo seint og var i þvi skötuliki, aö
margir hafa likt framgöngu
breska valdsins i hörmungum
þessum vift þjóftarmorft. Meira en
miljón manns féll úr hungri, jafn-
margir eöa fleiri flýöu land.
Landsmenn eru enn helmingi
færrien þeir voru fyrir hugnurs-
neyftina miklu.
Feögar i gulum stökkum voru
aft taka upp kartöflur I softift. Þeir
voru lengi aft þvi: þegar guft
skapafti timann bjó hann til nóg af
honum. Ég hóstafti kurteislega en
þeir litu aldrei vift. Mikift skildi ég
þá vel. Ég vona aö þeir fáu sem
enn búa á þessum ystu nesjum
meö sama hætti og gerftu afar
þeirra og hafa ekki gleymt irskri
tungu, foröist þaft eftir mætti aö
verfta Indjánar i búri, hvitbirnir i
dýragarfti, sem velviljaftir irsku-
vinir, útlendir og innlendir, góna
á meft bjánalegu brosi.
Yfirgefin þangvinnsla
Ég kom aftur aft vegamótunum
og hjólaöi nú suftur eftir. Jú,
mikift rétt, mannvirkift haffti
verift verksmiftja, en hafft verift
lögft niftur. Andspænis henni stóft
Bunowenkastali upp á hæö og er
löngu frarift aft hrynja úr honum.
Niftur vift Bunowenflóann er litift
þorp, sæmileg bryggja og nokkrir
bátar. En útgerftarhúsin eru
ógnarlega eymdarleg og sumpart
aft hruni komin. Ég tók ungan
mann tali og spurfti hann um
verksmiftjuna upp vift vegamót.
Þetta var þangvinnsla, sagfti
hann, þeir unnu hér fyrir ein-
hverja náunga I Liverpool og
fluttu afurftirnar þangaft. En þeir
lokuftu fyrir fimm árum.
Útgerftin? Æ, þaft borgar sig
varla aft gera út héöan...
Annaö hvert hús i eyöi, verk-
smiftjan lokuft, útgerft i niftur-
niftslu. En aft visu lá vegur i enn
Irsk sagnakona, Peig Sayers — þaft var hún sem
sagfti:„Lagstúfur lifir lengur en söngur fugla, og orftift
varir lengur en auftur heimsins.”
eina átt — út I Golfklúbb Conne-
mara. Þangaft óku bilar meö
þýskum og hollenskum
númerum. Þessi litli skagi virtist
dæmigeröur fyrir stóran hluta
landsins. Þaö gamla Irland var
að deyja, eigin atvinnu-
uppbygging haffti misheppnast,
kannski vegna þess hugsunar-
háttar nýlendubúans, sem hefur
séft alla þræfti liggja til Englands
óralengi: þeir i Liverpool ráfta
þvi hvort plássið lifir efta deyr. Og
i staftinn höfftu menn fengift
túrismann og gerftu út á hann.
Dapurleg saga
Og i þessu samhengi koma upp i
hugann gamlar og nýjar vanga-
veltur um þaft, aft þjófttunga og
opnuftust aftur. Ég nartaöi ost og
drakk regn írlands meft. Gáfaftir
elskendur höfftu reist tjald vift
litla vik þar sem enginn sá til,
fyrir utan tjaldift stóftu hjól þeirra
og tveir hörpubjórar i plastfötu.
Kartöflur og saga
A leiöinni til baka herti svo
regnift aft ég leitaöi skjóls undir
yfirgefinni kirkju. Rétt hjá var
litill kartöflugarftur sem minnti á
mestu skelfingar sem yfir Irland
Verksmiftjan haffti unnift þang, en haffti verift lokuft I fjögur ár: á einum veggnum voru vfgorft IRA, trska lýftveldishersins.
A road, a mile of kingdom,
I am a king
Of banks and. stones and every
blooming thing
segir Patrick Kavanagh.
Húsin eru flest eins, hvort sem
þau eru hálfhrunin og minna á
landflóttann eöa nýsmiftuft: þau
snúa hliöinni aft vegfaranda, til
hægri er einn gluggi, þá dyr og
siftan tveir gluggar efta þvir, eftir
rikidæmi.
Viö Baile Conaola beygfti ég til
vinstri og út á skaga sem teygir
sig i vesturátt. Innan skamms var
ég kominn iaft vegamótum. Viö
þau reis allmikift mannvirki, lik-
lega yfirgefin verksmiftja. Einnig
tvilyft ibúftarhús. Grjót var þar
fyrir einum dyrum, en hengilás á
öftrum, sumir gluggar voru
brotnir, neglt upp I aftra, en
nokkrir voru heilir. Ég gæftist inn
um einn: I herberginu voru enn
nokkrar gamlar mublur og upp-
búiö rúm: eftir hverjum beift
þaö?
Konungsríki grjótsins
Ég tók norfturveginn niftur til
strandar. Landiö varft grýttara
og rýrara eftir þvl sem lengra
dró og grjótgarftarnir þéttari:
hvergi hefur jafn mikil vinna
veriftlögft I þaft aft skipta jafn litlu
grófturlendi. Langt inni i þessu
konungdæmi grjótsins sat gamall
maftur og bauö góftan daginn á
irsku, þaö var i eina skiptift sem
ég var ávarpaöur á þvi máli.
Ströndin var hvit af sandi og brún
af þangi, þaft hékk lika mikift af
þangi á grjótgöröunum þvi um
annan áburft er varla aft ræfta á
þessum slóöum. A þessum enda
veraldar stóft ég áhyggjulaus
þegar flóftgáttir himinsins
Ef
tungan
glatast
lrsktunga, töluft um land allt, greinum annaft fólk en Englend-
er eina tryggingin fyrir þvi aft ingar. Irsk tunga er kjarni
írland framtiftarinnar verfti eitt- þeirrar sérstöftu. Eigum vift nú aft
hvaft annaft en fylgihnöttur Eng- gefa upp á bátinnsjálfa forsendu
lands efta Ameriku. Tilhneigingin sjálfstæftisins? Eigum vift aft
til aft apa eftir þessum löndum halda aft okkur höndum og hlæja
hefur þúsundfaldast á undan- aft þeim sem börðust og segja, aö
förnum árum. Vift lesum æ meira þeir hefftu eins vel getaft leyft
afbókum þeirra, blööum og tima- okkur aö þróast meft friftsömum
ritum, vift sjáum æ meira af hætti innan Sameinaöa konung-
söngvum þeirra og högum okkur i dæmisins breska?
æ rfkari mæli eins og þeir. Getift Þeir sem berjast fyrir endur-
þift sætt ykkur viö þaft, aft þessi reisn irskunnar vilja gefa ykkur
kynslóft verfti hin fyrsta I sögu sömu möguleika og aörar þjóftir
okkar, sem stigur þaft skref sem hafa: aft Jiroska sérstæöan
ekki verftur aftur tekift — aft gefa persónuleika ykkar i samfélagi
Irsku upp á bátinn? Og láta lra sem á sér sérstöftu. Ansliks tæki-
komastaftþvi innan tiftar, aft land færis veröa írar vafalaust aft
þeirra sé ekkert annaft en snotur þriftja flokks borgurum i
kópia af Lancashire efta Jersey? heiminum, ibúar útkjálka sem
Höfum vift rétt til aft gera þvilfkt munu i vaxandi mæli glutra niftur
og annaft eins? Var þaft þetta sem frumlegum hæfileika tíl menn-
menn létu lifift fyrir? ingarlegra afreka, Ibúar lands
Meginástæftan fyrir þvi aft vift sem munu ekki vita til hvers þeir
böröumst fyrir sjálfstæfti var sú, byggja þaft.
aft vift vorum i veigamiklum Seánö.Tuama
I
Myndir og
texti ÁB
menning eru ekki munaftar-
varningur fyrir menntamenn
smærri þjófta, heldur blátt áfram
lifsnauftsyn, stórmikill efnahags-
legur áhrifavaldur. Islendingum
hefur vegnaft betur en trum um
marga hluti vegna þess aft þeir
héldu tungu sinni, og henni héldu
þeir ekki bara vegna þess aft þeir
ættu fornar bókmenntir og
rómantiska þjóftvakningarmenn
(trar áttu hvorutveggja) heldur
af þvi, aft okkar yfirþjóft var ekki
alltof voldug og vift vorum langt
frá Stóra-Bretlandi.
Old eftir öld geröi enska krúnan
hverja atlöguna af annarri til aft
gera tra aft trúum enskumælandi
þegnum efta flæma þá úr landi aft
öftrum kosti. Uppreisnir voru
baröar niftur meö grimmd. Landi
var rænt af trum og fengift
enskum og skoskum mót-
mælendum. Harðsnúin lög
bönnuöu kaþólskum mönnum em-
bætti og skertu landareign þeirra.
Um aldamótin 1800 töluftu enn um
tvær miljónir manna irsku ein-
ungis, og hálf önnur i viöbót
notafti tvö mál. En þá þegar var
irska hætt aft vera mál þeirra,
sem höföu komist i álnir og em-
bætti. trska var mál hinna
fátæku. Mál kartöfluskikanna og
hins grýtta vesturhjara, þar sem
ég nú staddur. Blófttakan i
hungursneyöinni kom mest niftur
á irskumælandi fólki. Samt var
þaft svo, aft um miftja siftustu öld
(eftir hungursneyft) talafti meiri-
hluti Ibúa I vesturfjórðungnum
Connacht-irsku ennþá. En land-
flóttinn hélt áfram og nú er svo
komift, aö irska er notuft i daglegu
lifi einungis i nokkrum þorpum á
vesturströndinni.
Landflóttinn á
okkar tíð
Þeir þjófternissinnar sem
börftust fyrir sjálfstæfti Irlands og
stofnuftu sérstakt riki upp úr 1920
voru ekki nógu raunsæir menn.
Þeir höföu eignast fána og þjóft-
söng og þeir héldu aft ef Irska væri
gerft aft skyldunámsgrein i
skólum, þá mundi takast sú
endurreisn, sem hugsjóna-
mennina i Conradha na Gaeilge
(Geliska sambandinu) dreymdi
um.
En þeir skildu ekki, aft höfuö-
nauftsyn var, aft hressa meft
öllum ráftum upp á atvinnuvegi I
Gaeltacht (Irskumælandi
sveitum), þaö var höfuftforsenda
til aft unnt yrfti aft stækka hift
irska málsvift. I borgum og
bæjum austurhlutans, sem héldu
áfram aft vaxa, var enska mikiu
sterkari en svo, aö irska gæti náft
fótfestu meö aöstoft skólanna
einna og þjófternisvilja ungra
mann. Afleiftingin varö sú aft
landflóttinn hélt áfram: sumir
telja aft um tima hafi fleiri irsku-
mælandi menn búift i verka-
mannahverfum stórborga Eng-
lands en á írlandi sjálfu. Og
þegar menn áttuftu sig á þvi,
hvernig komift var, og veittu
styrki til Gaeltacht og fjölskyldu-
bætur sérstakar til þeirra sem
notuftu irsku heima fyrir, þá var
allt um seinan.
Þegar ég var kominn aftur til
Galway heimsótti ég Geroid Mac
Eoin, prófessor I irsku. Hann
hefur lært vift Háskóla íslands og
talar prýftilega islensku, kona
hans er islensk og börn þeirra
þrityngd. Hann kvaöst smeykur
um, aft eftir 20-30 ár yrfti irska
hvergi notuö lengur i daglegu lifi.
Þegar börnin sem nú eru i þeim
fáu skólum, sem nota irsku til
kennslu, vaxa úr grasi og giftast,
og þá flest út úr Gaeltacht, þá er
grundvöllurinn undir heimilislifi
á irsku endanlega brostinn... AB