Þjóðviljinn - 09.12.1978, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur ». desember 1978
Hjartardóttir,
sérkennari:
Viö hvaö er átt, þegar talaö er
um barnamisþyrmingar?
Bandariskur sálfræöingur, aö
nafni C Henrik Kempe, prófess-
or i barnasjákdómum hefur
skilgreint fyrirbæriö á eftirfar-
andi hátt:
,,Viö tölum um barnamis-
þyrmingar, þegar börn veröa
fyrir einstökum, eöa slendur-
teknum barsmlöum, eöa alvar-
iegri vanrækslu, af hálfu for-
eldra, eöa þeirra, sem forráöa-
réttinn hafa” (hér er oröiö ein-
göngu notaö yfir iikamlegar
misþyrmingar).
Hingaö til, hefur ekki veriö
haft hátt um barnamisþyrming-
ar. Algengt er, aö fólk r.eiti aö
trúa þvi, aö slíkir hlutir eigi sér
staö, en liklega er staöreyndin
sú, aö barnamisþyrmingar eru
ekki svo óalgengt fyrirbrigöi.
Samkvæmt könnunum, sem
hafa veriö geröar, eiga barna-
misþyrmingar sér staö I öllum
stéttum þjóöfélagsins og hjá
fólki meö ólika félagslega aö-
stööu.
I staö þess, aö einblina á tölur
um tiöni barnamisþyrminga, er
þýöingarmeira, aö leita orsaka
þeirra. An skilnings á því hvers
vegna fólk misþyrmir börnum,
er erfiöara aö koma til hjálpar.
Þaö, aö mörgum börnum liöur
illa, er oftast afleiöing af þvl, aö
foreldrunum llöur einnig illa.
Umsjón:
Guðrún Ögmundsdóttir
Hallgerður Gísladóttir
Kristín Ásgeirsdóttir
Kristín Jónsdóttir
Sólrún Gísladóttir
Jafnréttissíðunni hafa borist tvær greinar sem fjalla um misþyrmingar á börnum.
Við birtum þær hér í framhaldi af umræðum um þetta mál á Rauðsokkahátíðinni
4. nóvember s.l.
Hugleiðing um barna-
misþyrmingar
Þetta augnaráö er kaliaö dádýrs-augnaráö. Barniö er óttaslegiö og
spennt, og á andlitinu má sjá marbletti, einkum umhverfis munninn
— þaöan kemur hávaöinn, þegar barniö er til trafala.
Þaö eru ekki margir, sem taka
þessi mál til umræöu,og enn
færri, sem gera eitthvaö I þeim.
Sumir vilja ekki trúa þvi, aö
þvilikt og annaö eins viögangist
— aörir vita ekki hvaö beri aö
gera, eöa hvernig grlpa skuli inn
I, ef slikar grunsemdir vakna.
Inn I þetta spilar llka, hin viöur-
kennda viröing fyrir „friöhelgi
heimilisins” — fólk veigrar sér
viö, aö blanda sér inn I einkamál
annarra.
Sænskur barnalæknir, aö
nafni Per Skjælaan, sem starfað
hefur bæöi I Sviþjóö og Noregi
hefur undanfarin ár, gert viöa-
miklar kannanir á þessum
vandamálum og haldiö fjöl-
marga fyrirlestra um þau. Hér
á eftir mun ég drepa á nokkur
atriöi, sem hann hefur komiö á
framfæri og veröur einungis
fengist viö likamlegar mis-
þyrmingar.
Skjæláan tekur upp helstu teg-
undir áverka, sem börn veröa
fyrir, allt frá vanhiröingu ung-
barna til barnadráps.
Komiö hefur fram,, aö I aldurs-
flokknum undir tveggja ára,
veröa börn oftast fyrir mis-
þyrmingum, og þaö eru börn frá
sex til 10 mánaöa, sem veröa
fyrir alvarlegsutu misþyrming-
unum. Hverjar eru svo orsak-
irnar fyrir þvi, aö sumir for-
eldrar misþyrma börnum sín-
um? Astæöurnar eru aö sjálf-
sögöu margar og margflóknar,
en veröur ekki aö teljast eitt-
hvaö bogiö viö þjóöfélag, þar
sem einstaklingarnir misþyrma
afkvæmum sinum?
Per Skjælaan telur upp marg-
ar ástæöur, m.a. félagslegar og
heilsufarslegar ástæöur foreldr-
anna, erfiöleika I fjölskyldunni
og i sambandi barns og foreldris
og afstöðu þjóöfélagsins til of-
beldis yfirleitt. Sá viöurkenndi
hugsunarháttur, aö börn séu
eign foreldra, kemur llka inn i
myndina. Ýmislegt fleira telur
Skjælaan upp. Hvernig er svo
hægt aö koma i veg fyrir barna-
misþyrmingar? Hver einasti
maöur, sem veröur vitni aö þvi,
aö barni sé misþyrmt, ætti aö
gera allt, sem I hans valdi
stendur, til aö hjálpa þvi — á
sama hátt og menn gera
slökkviliöi viövart, þegar eldur
veröur laus. Hver einasta
heilsugæslustöö ætti aö vera vel
á veröi, gagnvart þeim fjöl-
skyldum, sem vitaö er, aö eiga
viö félagsleg vandamál aö
stríða. Ungbarnaeftirlitiö verö-
ur aö vera vel vakandi, gagn-
vart öllum þeim nýfæddu börn-
um, sem grunur leikur á, aö séu
vanrækt.
Hvaöa afstööu eigum viö svo
að taka i þessu máli? Eigum viö
,aö fordæma þá foreldra, sem
misþyrma börnum slnum? Eig-
um viö aö snúa okkur undan og
segja „þetta er ekki okkar mál”,
Þaö er tlmi til kominn, aö þessi
mál veröi tekin upp til umræöu
og aö viö reynum aö finna or-
sakir þessa vandamáls og leita
úrbóta.
Sigrún Júlíusdóttir, félagsrúögjafi:
Um barnamisþyrmingar á íslandi
Fyrir nokkru las ég á Jafn-
réttisslöu Þjóöviljans frásögn af
ágætis framtaki Hauösokka-
hreyfingarinnar þ.e. opnu húsi
þar sem ýmis mikilvæg mál
höföu veriö rædd I hópum. Þvl
miöur haföi ég ekki tækifæri til
aö vera þarna sjálf, en eitt
þeirra mála sem þarna voru
rædd, þ.e.a.s barnamisþyrm-
ingar, hafa I staðinn orðiö mér
tilefni til aö senda slöunni nokk-
ur orö til frekari upplýsingar og
koma um leiö mlnum eigin
athugasemdum á framfæri.
Könnun á barna
misþyrmingum
Þaö er ekki alveg rétt aö eng-
in könnun hafi veriö gerö á
íslandi varöandi barnamis-
þyrmingar. Ariö 1970 geröi As-
geir Karlsson geölæknir könnun
á vegum Kleppsspltalans á
þessum málum. Hann skoöaöi
skýrslur Barnaverndarnefndar
og ungbarnaef tirlitsins
I Reykjavik yfir tfmabiliö 1960 -
1969. Hann náöi þannig til
95% barna undir eins árs aldri
er bjuggu I Reykjavik á þessu
tlmabili. Aöeins 4 tilfelli fundust
þar sem sannanlega var um aö
ræöa misþyrmingar meö vilja.
Aöeins eitt tilfelli var af þvl tagi
sem skilgreint hefur veriö sem
„the battered child syndrom”.
Hin myndu öllu frekar vera
flokkuö sem ill meöferö eöa
alvarlegt hiröuleysi.
A þvi tlmabili sem könnun
þessi var gerö var einmitt farið
aö veita þessu fyrirbæri athygli
bæöi á Noröurlöndum og I
Bandarlkjunum. Asgeir Karls-
son benti réttilega á I skýrslu
sinni aö ýmsir þættir I sögu okk-
ar og menningu geti skýrt þessa
þáverandi lágu tlöni fyrirbæris-
ins I okkar íslenska þjóöfélagi.
Hér getur skipt máli t.d. mann-
fæöin, sem leiöir af sér sterkt
félagslegt taumhald og sögulegt
reynsluleysi okkar af ofbeldi.
Viö höfum ekki tekiö þátt I strlöi
og rætur okkar (þá) enn þá i
nokkrum tengslum viö heföir
bændasamfélagsins.
Hvers vegna
eykst ofbeldi?
En þjóöfélag okkar hefur
breyst mikið á siöastliönum 15
— 20 árum. tltþensla borgar-
samfélagsins, hröö þróun iön-
aðar og ómanneskjulegir fram-
leiöslu- og neysluhættir hafa
fætt af sér breytt vandamál
fyrir fjölskyldur og sorglega
firringu einstaklinganna gagn-
vart tileru sinni. Þetta á ekki
aöeins viö um vinnustaö heldur
llka allar þær stofnanir sem ein-
staklingurinn hefur tengsl viö,
svo sem skóla, barnaheimili,
sjúkrahús, félagsheimili og fl.
og fl. Foreldrar þekkja ekki
heim barnanna, börnin þekkja
ekki heim foreldranna. Þær fáu
stundir sem fjölskyldan á
saman heima er fók oft útkeyrt
af streitu, vinnu og þeytingi
dagsins. Taugastrekkingur og
sambandsleysi veröa því oft
þeir þættir sem miklu ráöa I
samskiptum innan fjöl-
skyldunnar. Þetta eru nokkur
af þeim atriöum sem félagsvls-
indin hafa bent á sem skýr-
ingarþætti I fjölda nýlegra
kannana um barnamisþyrming-
ar.
1 vestrænum þjóöfélögum
hefur athygli félags- og geövis-
inda á síöastliönum árum beinst
I auknum mæli aö þessu fyrir-
bæri — rannsóknum á þvl sem
slíku, meðferö og fyrirbyggj-
andi aögeröum. Fjöldi alvar-
legra misþyrminga, — jafnvel
misþyrminga sem leitt hafa til
dauða barna, hefur aukist til
muna bæöi I Bandarlkjunum og
á Noröurlöndum. Menn spyrja
sig hvers vegna ofbeldi hefur
aukist svo mjög, hvers vegna
þaö brýst út á þennan hátt og
hverjar séu afleiðingar þess.
Þessum spurningum veröur
ekki svaraö hér I stuttu blaöa-
innleggi, en orsakirnar eru af
ýmsum toga sem rekja má til
framleiösluhátta, félagslegra
aöstæöna persónulegra sam-
skipta og geörænnar liöan ein-
staklinganna. Þessir þættir eru
svo allir samofnir og gagnverk-
andi.
Ofbeldi í sjónvarpi
Viö sjálf höfum um alllangan
tlma hvorki fariö varhluta af
her — þótt hann sé aðfenginn —
né ofbeldi. Þaö slöara fengum
viö lengi vel lika matreitt I aö-
fenginni sjónvarpsþjónustu. En
þann 30. september 1966fengum
við okkar eigiö sjónvarp. Þá
opnaðist mikilvæg samgönguæð
viö umheiminn, en þar fylgdi
böggull skammrifi. Ég hygg aö
sá böggull hafi hvaö verst komiö
niöur á börnunum, sem eru
tryggir áhorfendur. Þau hafa
fengiö allt of lltiö af efni viö sitt
hæfi en hins vegar sæg af of-
beldisþrungnum sora sem bæöi
hefur vafalaust gert þeim sjálf-
um illt jafnt sem foreldrum
þeirra.
Þaö er grunur minn aö viö sé-
um ekki lengur nein óspillt friö-
semdarþjóö sem virðir og hlúir
aö börnum sinum og þekkir
hvorki ofbeldi né her. Það er
grunur minn aö aukin tlöni of-
beldisglæpa og nauögana sé
mælikvaröi á umfang ofbeldis á
öörum sviöum þjóöfélagsins. As-
geir Karlsson nefnir líka þetta
samhengi I skýrslu sinni og
bendir á að á timabilinu 1945 —
1970 (25 ár) hafi verið skráö 14
morö á Islandi (hlutfallslega
lægri tala en á Noröurlöndun-
um). Ég bendi þvl á aö á tíma-
bilinu 1970 — 1978 (8 ár) eru
skráö 21 morö á Islandi.
Ef þessar tölur eiga aö segja
okkur eitthvaö um aöstæöur og
hugarástand einstklinga þjóð-
félagsins er trúlegt aö fylgni sé
aö finna á milli þeirra og tlöni
ofbeldis gagnvart börnum I
þjóöfélagi okkar I dag.
Ég állt þaö mjög mikilvægt aö
viökvæm félagsleg vandamál af
þessu tagi séu rædd á opin hátt
og leitast sé viö aö skýra þau á
grundvelli rannsókna. Þau mál
sem liggja I kyrrþey veröa seint
skilin, þeim er oft afneitaö og
sllkt býöur upp á fordóma og
ranghugmyndir um eöli þeirra
og orsakir. Einstaklingana sem
þessi mál varða — en sem ekki
er viö að sakast — fyllir það að-
eins skömmustu- og vanmáttar-
kennd til viöbótar við gagns-
lausar sjálfsásakanir og aðra
vanllðan. Ég fagna þvl aö Rauð-
sokkahreyfingin hefur beint at-
hygli sinni að þessu máli.