Þjóðviljinn - 10.12.1978, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 10. desember 1978
Mál og menning hefur
gefið út bókina Félagi
Jesús eftir Sven Wern-
ström, sænskan höfund.
Þessi bók er í eðli sínu við-
leitni sem oft hefur verið
iðkuð með misjöfnum
árangri: Höfundur tekur
helgisögur og gerir- úr þeim
sögu sem honum þykir
sennileg eða raunsæisleg.
H|á Sven Wernström er
Jesus smiður í Nazaret
sem kemst í kynni við and-
stæðinga rómverskrar
yfirdrottnunar og inn-
lendrar yf irstéttar, og ger-
ist hann foringi upp-
reisnarhreyf ingar. Hann
trúir á Jahve eins og land-
ar hans, en hann er ekki
látinn vera sonur Guðs,
nema þá í sama mæli og
aðrir Gyðingar..
Ragnfærslur
og lygi
Þessi bók hefur vekiö mikla
reiði. Siguröur Pálsson lét sina
UM HELGA DÓMA
í tilefni bókarinnar Félagi Jesús
reiði I ljós i Morgunblaöinu á
laugardaginn var, Haraldur
Blöndal kemur á eítir I Visi á
þriðjudag. Sigurður segir höfund
nota ,,þá takmörkuðu þekkingu
sem hann hefur aflað sér til aö
umturna, rangfæra og ljúga upp
sögum um Jesú á hinn ismeygi-
legasta hátt”. Báðir tala um það
sem gifurlegt hneyksli aö útgáfa
þessi sé studd með fé úr norræn-
um þýöingasjóði. Haraldur Blön-
dal veifar óspart ákvæöum refsi-
laga og vill helst aö höföað sé
mál gegn útgefanda og þýð-
andanum, Þórarni Eldjárn, fyrir
„trúarnið”. Þaö yrðu fróöleg
málaferli, liklega hin fyrstu siöan
Brynjólfur Bjarnason var á
þriöja áratugnum dæmdur fyrir
guðlast — nánar tiltekið fyrir að
vitna i skáldsögu Anatole France,
Uppreisn englanna. Haraldi til
visbendingar um fleiri sökudólga
og ábyrgðarmenn guðlasts skal
þess getiö, að skáldsögu þessa gaf
Ragnar I Smára út siöar i ágætri
þýðingu Magnúsar Ásgeirssonar.
Siguröur Pálsson telur bók
þessa lygarit og niðrit vegna þess
að I henni er Jesús geröur að upp-
reisnarforingja, og einnig vegna
þess aö Maria Magdalena er köll-
uö „stúlkan hans” og hvila þau
saman um nætur, og i þriðja lagi
lætur höfundur Jesú glata trúnni
á Guð þegar uppreisn hans hefur
farið út um þúfur.
Málsmeðferð
Frá sjönarhóli flestra kristinna
manna er slikur málatilbúnaöur
afbökun á þeim hugmyndum sem
þeir hafa gert sér, og eitthvað af
honum er llklegt til aö særa trúaö
fólk. Þaö er rétt. En þar með höf-
um við fátt eitt sagt um þaö,
hvernig fara má með persónur og
hugtök sem eru öðrum heilög og
þaöan af siöur um „fræðileg
vinnubrögð” i umfjöllun um forn-
ar geimildir, en eftir slikum
vinnubrögöum auglýsir Sigurður
Pálsson I grein sinni.
Nokkur orð um bókina sjálfa.
Hún sýnir að Sven Wernström er
lipur höfundur. En túlkun hans er
bæði þröng og ekki frumleg held-
ur. Höfundur er meö hugann allan
við þetta eina stef, aö Jesús er
uppreisnarmaður, og flest annað
veröur að þoka úr lýsingunni. Sú
tilhneiging höfundar að gera sem
allra minnst úr þætti trúarlifs I lif
persónanna er satt best að segja
einfeldningsleg, þar brestur
Wernström að minu viti næmi
fyrir sérkennum þess tima sem
lýst er. Hann togar guðspjöllin
eins langt til nútimahugtaka og
hann frekast getur og glutrar viö
það niður miklu af þokka fornra
sagna.
Að kalla allt
Jesú
Þetta þema: Jesús er upp-
reisnarforingi, er höfuötilefni
gremjunnar sem bókin vekur, og
þarf enginn aö vera hissa á þvi.
En mér sýnist að menn hafi i
beyskju sinni látið sér sjást yfir
SUNNUD AGSPISTILL
það, að þvi fer mjög fjarri að
Sven Wernström sé að brydda
upp á einhverju nýmæli. Allir
sem hafa hnusað ofboölitið af
mannkynssögu vita, aö Krist-
mvnd hvers tima er háð þörf-
umog lifsskilningi þeirra sem hlut
eiga aö máli. Jesús Rómar-
kirkjunnar á mektardögum
aöalsins er óllkur Kristi her-
skárrra mótmælenda, og enn
annar Jesús er það sem sumir
stjórnleysingjar sjá fyrir sér þeg-
ar þeir berjast fyrir sinu Krists-
riki réttlætis á jörðu — t.a.m.
Sacco og Vanzetti, sem fóru i raf-
magnstólinn vestur i Banda-
rikjunum fyrir um það bil hálfri
öld. Halldór Laxness getur þess
réttilega I Alþýðubókinni að „sú
hefð hefur komist á bæöi með
meirihluta og minnihluta flokk-
um að kalla alt Jesú Krist sem á
hverjum staö og tima þótti ábata-
vænlegt að halda á lofti sem hug-
sjón fyrir mönnum”. Sjálfur segir
hann i sömu bók: „Margt er gott
haft eftir Kristi.... og skal ég
vitna til þessarar setningar „leit-
iö fyrst guðsrikis og hans réttlætis
og mun þá alt þetta veitast yður”.
en það þýöir: fyrst ber oss að
breyta þjóöfélagsskipaninni,
annaðhvort með lögum eða ólög-
um, og stofna riki jafnari hags-
muna”.
Ef út I þaö er farið er hér um
svipaða „afbökun” að ræða og
Sven Wernström stundar, og
skrifuðu margir róttækir höfund-
ar I þessa veru á tima Alþýöubók-
ar. Ekki aðeins þá: Léf Tolstoj
var einn þeirra sem skrifaði guð-
spjöllin upp á nýtt eftir sinu höföi
— og fyrir það og annaö var hann
bannsettur af rússnesku rétt-
trúnaðarkirkjunni.
Veraldleg fræði
Eins og Halldór Laxness minnti
á, hefur Jesús verið sú stærð i
uppeldi manna og vitund allri, að
margir menn og ólikir hver öðr-
um hafa viljaö eiga sér hann að
samherja og túlkaö forna texta
eftir þvl. Þetta gerðist ekki hvaö
sist meöan Biblian var eina bókin
sem allir þekktu. Þá er hún stöð-
ugt höfð til skirskotunar og við-
miðunar, einnig I þeim deilum
sem nú væru kallaöar flokkspóli-
tiskar. En þar meö er ekki öll
sagan sögö. „Undir yfirskyni
þekkingar og fræðimennsku er
login upp saga af Jesús Kristi
sem skæruliöaforingja og upp-
reisnarmanni”, segir Sigurður
Pálsson. Þetta finnst mér ekki.
Þótt höfundur segist hafa skoðað
ýmsar heimildir er ekkert veriö
að fela það að bókin Félagi Jesús
er skáldsaga.
En úr þvi minhst er á þetta:
Það eru til alvarlégir fræðimenn
sem hafa hinar bestu forsendur til
rannsókna á fornum textum og
hafa einmitt komist að þessari
óvæntu niöurstööu, að Jesús hafi
verið foringi uppreisnar sem
brotin var á bak aftur af Róm-
verjum eftir aö Jesús og
stuöningsmenn hans höfðu um
tlma haft musteriö I Jerúsalem á
valdi sfnu. Eitt slikt rit heitir The
Death of Jesus eftir Joel
Carmichael, bandariskan sagn-
fræðing, sérfróðan i sögu Gyðinga
og múhameðskra þjóða. Hann
ber og fram sinn rökstuöning fyr-
ir þvi, hvernig frásagnir af þess-
um atvikum hafi breyst á fyrstu
áratugum kristinnar. Það er auð-
vitað ljóst, að Joel Carmichael
getur ekkert sannað endanlega i
þessum efnum frekar en aðrir,
þvi „aldirnar leyfðu skörðu” um
þessa atburöi, eins og menn vita.
En þeir menn, sem vegna trúar-
legra viöhorfa sinna hafna fyrir-
fram veraldlegum vangaveltum
af þessu tagi, ættu sér að meina-
lausu að geta sætt sig viö, að
þeirra helgirit veröi viðfangsefni
samskonar „skynsemdartúlk-
ana” og heilög rit annarra
manna. Til dæmis getur rit eins
og „Dauöi Jesú” vafalaust haft
örvandi áhrif á guöfræðilegan
þanka: Þarna kemur fram ræki-
lega útskýrð kenning sem ögrar
til endurmats eöa andmæla,
nema hvorttveggja sé.
Það er
Gyðingum
hneyksli...
Aðan var minnst á særðar til-
finningar. Við erum auðvitað
hlynnt þvi, aö menn virði trúarlif
annarra, það sem öörum er heil-
agt. Fyrirlitningarhroki i garö
viðhorfa sem eru þér sjálfum
framandleg er meir en nóg út-
breiddur — meðal kristinna jafnt
sem ókristinna, þó heldur hafi
það ástand staöið til bóta. En þótt
menn séu allir af vilja gerðir til
sanngirni, þá er heimurinn svo
troðfullur af helgum dómum að
vissir árekstrar milli tillitssemi
og málfrelsis eru óhjákvæmileg-
ir.
Siguröur Pálsson hneykslast á
Mariu Magdalenu i skáldsögunni,
og margir hneyksluðust mjög á
þvi sem sama persóna var látin
syngja I rokkóperunni Jesus
Christ Superstar. Sú ópera var
reyndar mörgum hneykslunar-
hella eins og hún lagði sig. Ég hef
komið til messu I italskri mót-
mælaendakirkju sem telur þaö
yfir höfuö syndsamlegt og
ámælísvert að sýna Krist á mynd
eða leika hann i kvikmynd, þess-
ari kirkju voru þeir jafnsekir
spottarinn Dario Fo og Zefirelli,
sem kvikmyndað hafði ævi Jesú
meö blessun Vatikansins. Myndir
Micelangelos af drottni eru
móðgun við rétttrúaða Gyöinga.
Þaö mundi liklega kosta styrjöld
ef þeir i Hollywood dirföust að
láta einhvern sinna manna fara I
föt Múhameðs spámanns I kvik-
mynd.
Merkir menn
Svo mætti lengi telja — og ekki
tekur betra viö þegar komiö er aö
dýrlingum ákveðinna hreyfinga
eöa þjóða. Þýski sósialdemó-
krataflokkurinn fór með það eins
og mannsmorð aö Karl Marx átti
barn með vinnukonu sinni. Asdrei
fannst Klnverjum Rússar jafn
sviviröilegir og þeg^r þeir út-
breiddu umtal um aö Maó oddviti
heföi lifaö i bilifi i mat, drykk, og
kvenfólki I Jenan. Rússar ráku úr
landi bandariskan blaðamann
sem lét að þvi liggja i afmælis-
grein um Lenin, að byltingarfor-
inginn heföi átt vingott viö Inessu
Armand. Og þaö er vist best að
fara varlega enn i dag þegar taliö
berst aö banameini tveggja is-
lenskra dýrlinga, Jónasar Hall-
grlmssonar og Jóns Sigurösson-
ar.
Núna siðast erum við komin
nokkuö langt frá tilefni þessa
spjalls. Samt eru þetta allt hlutir
sem menn verða að hafa i huga,
þegar þeir velta fyrir sér með-
höndlun á helgum dómum.
áb.
ARNI BERGMANN