Þjóðviljinn - 03.01.1979, Blaðsíða 2

I
2 SÍÐA — ÞJOÐVILJINN Laugardagur 30. desember 1978.
Sveinn Snorri Höskuldsson
prófessor:
Rœða við veitingu styrks
úr Rithöfundasjóði
Ríkisútvarpsins
á gamlársdag 1978:
Sveinn Skorri Höskuldsson afhendir Guðbergi Bergssyni styrkinn úr rithöfundasjóöi Rlkisútvarpsins
viö athöfnina I Þjóðminjasafninu á gamlársdag.
Góöir gestir.
Hér mun nú fara fram I 23.
sinn árleg veiting styrks úr Rit-
höfundasjóði Rikisútvarpsins.
Ég vil í upphafi máls mins
færa þakkir þremur aðiljum,
sem þakka ber þann brag, er
þessi athöfn hefur.
Forseta tslands, dr. Kristjáni
Eldjárn, fyrsta formanni
sjóðstjórnarinnar, þakka ég þá
sæmd, er hann sýnir styrkþega
og okkur öllum með þvl að vera
hér á meðal okkar.
Menntamálaráðherra, Ragn-
ari Arnalds, þakka ég þær
góðgerðir, er verða fram bornar
á eftir, og þjóðminjaverði, Þór
Magnússyni, þakka ég fyrir að
veita okkur samastað undir
þaki þeirrar stofnunar, er hann
veitir forstöðu, en hér i Þjóð-
minjasafni hefur styrkúthlutun
farið fram á gamlarsdegi hvers
árs siðan 1956.
•
Það er forn siöur norrænnp
þjóöa að gera sér dagamun við
vetrarsólhvörf, fagna þvi, sem
Jónas kvað um, aö „sólin heim
úr suðri snýr.” Við það tækifæfi
hafa menn og lengi tiðkað að
færa vinum sinum gjafir, hver
eftir efnum og ástæðum.
Svo skemmtilega vill til að
elsta heimild um jólagjöf til Is-
lensks manns er tengd nafni
mikil skálds, en i Sögu Egils
Skalla-Grimssonar segir:
„Arinbjörn hafði jólaboð
mikiö, bauð til sin vinum sinum
og héraðsbóndum; var þar fjöl-
menni miklð og veisla góð; hann
haf Agli aö jólagjöf slæöur,
görvar af silki og gullsaumaðar
mjög, settar fyrir alit gull-
knöppum I gegnum niður; Arin-
björn haföi látið gera klæði það
við vöxt Egils.”
Þegar við komum nú hér
saman á sjöunda degi jólaerþaö
stjórn Rithöfundasjóðs Rlkisút-
varpsins sæmd að standa I spor-
um Arinbjarnar hersis og geta
veitt skáldi — ekki gjöf, heldur
styrk, sem likt og slæður Egils
er við vöxt mikilsháttar höfund-
ar.
Að þessu sinni koma til út-
hlutunar úr sjóönum kr.
1.500.000 — og sjóöstjórn hefur
ákveðiið að veita þennan styrk
allan einum rithöfundi — Guð-
bergi Bergssyni.
1 skipulagsskrá Rithöfunda-
sjóðs Rikisútvarpsins segir svo:
„Tilgangur sjóðsins er að veita
Islenskum rithöfundum styrki
til ritstarfa eða undirbúnings
undir þau... ”
Þessi orð mættu leiða hugann
að hlutverki og tilgangi skáld-
skapar — að hlutverki og til-
gangi skálda og rithöfunda —
jafnvel að hlutverki og tilgangi
þeipra, sem sjóðum ráða og meö
völd fara I hverju samfélagi.
Um hlutverk og tilgang skáld-
skapar og skálda hefur fleira
verið ritaö en hér verði rakið.
Ég skal aðeins nefna dæmi um
skoðanir tveggja andstæðra
skauta.
Griski heimspekingurinn
Platon fjallar um þetta efni i
ritum sinum, t.a.m. i Lögunum
og Lýðveldinu. Hann lætur ekki
alltjent I ljós háar hugmyndir
um skáld. Hann sakar þau um
að vökva og ala ástriðurnar.
Jafnvel sjálfur Hómer hlaut
ekki náð fyrir augum hans, né
heldur leikritaskáldin grisku. t
stað þess að sýna okkur guðina
sem góða og uppsprettu alls
góðs sýna skáldin okkur tiðum
hversu illir menn upphefjast og
góöir menn niöurlægjast.
1 Lögunum ræðir hann þó á
einum stað um hið æskilega
skáld, en þaö er skáld, sem hef-
ur borgaralega ábyrgöartilfinn-
ingu, er komið fyrir fimmtugt
og treysta má til að yrkja ætt-
jarðarkvæði.
Er ekki þvl likt sem við höfum
heyrt svipaðar skoðanir á okkar
tið? Skáldskapurinn á að þjóna
rlkinu, valdinu og þvi, sem
valdhafar telja almannaheill.
Þvl skal ekki neitað að
þjónustulist I þágu mikilla vald-
stofnana geti veriðmikilsháttar.
Vildum við missa alla hina
miklu myndlist sem sköpuð hef-
ur verið I þjónustu kirkjunnar?
Eru ekki Passiusálmarnir
þjónustulist við hugmyndafræði
voldugrar stofnunar? Jafnvel
sjálfur Moliére gætti þess vist
jafnan að upphefja fremur en
styggja einvaldan konung, þótt
hann sendi annarri valdstofn-
un, kirkjunni, svo hvöss skeyti,
að hann fékk ekki leg i vigðri
mold nema jarðarförin færi
fram aö næturþeli.
•
Það hafa þó lika verið uppi
andstæöar hugmyndir um hlut-
verk og tilgang skáldskapar.
Fyrir rúmri öld taldi danski
bókmenntafræðingurinn Georg
Brandes það megineinkenni
lifandi bókmennta, að þær tækju
vandamál til umræðu — og rakti
siðan efni, sem nú myndu einu
nafni nefnd þjóðfélagsleg
vandamál.
tslenskur lærisveinn
Brandesar, Gestur Pálsson,
gerði þá kröfu til skálda, að þau
væru læknar — læknar mann-
félagsmeina — og hann taldi
þann höfund mundu verða þarf-
astan, er gæti sýnt þjóöinni
sjálfa sig i spegli.
A okkar tið hefur ungverski
bókmenntafræðingurinn. Georg
Lukács gert raunsæi að höfuð-
kröfu, er gera beri til skáld-
skapar, og i þeirri kröfu hans
felst m.a., aö skáldverk endur-
spegli og afhjúpi hugmynda-
fræði samtiðar sinnar.
Guðbergur Bergsson er að
minu mati þvilikur höfundur. t
öllum helstu verkum slnum hef-
ur hann krufiö og afhjúpað
Islenskt samfélag okkar tlma,
sýnt okkur framan i sjálf okkur
og einatt þá drætti I ásýnd okk-
ar, sem við sist fllkum.
Þetta er ekki hlutskipti, sem
er llklegt til að afla skáldi vin-
sælda.
Sllkir höfundar hafa þó verið
uppi á öllum öldum. 1 riti, sem
kennt er við Matteus guð-
spjallamann, segir frá þvi, er
maður, sem tltt hefur veriö
vitnað til á slðustu dögum,
Jesús Kristur, afhjúpaði valda-
stétt sinnar samtlðar með svo-
felldum orðum:
„Vei yður, fræðimenn og
Farisear, þér hræsnarar! Þér
likist kölkuðum gröfum sem að
utan Hta fagurlega út, en eru að
innan fullar af dauðra manna
beinum og hvers konar óhrein-
indum. Þannig sýnist þér og hið
ytra réttlátir fyrir mönnum, en
hið innra eruö þér fullir af
hræsni og lögmálsbrotum.”
Samkvæmt sama riti var sá
höfundur, er svo afhjúpaði sina
samtlð, festur á kross, og á
okkar dögum berast af þvl
fregnir úr löndum á evrópsku
menningarsvæði, að af-
hjúpandi rithöfundar séu læstir
inni I geðsjúkrahús. Jafnvel á
okkar litla landi hefur nýlega
máttheyra löggjafa og lögmáls-
lærö'a veifa svipu hegningarlaga
vegna útgáfu á vanþóknanleg-
um bókum.
Af þessum sökum er okkur nú
þörf á höfundum eins og Guð-
bergi Bergssyni, sem I senn
hafa skerpu sjónarinnar og þor
hugans til að sýna okkur inn i
kalkaðar grafir okkar sjálfra.
•
Skáldskapur er iðkun máls.
Málið er I senn efniviður og
vinnutæki skálda. Ekki veröur
svo minnst á Guðberg Bergsson
aö láta þess ógetið að hann ræð-
ur yfir máttugra og blæbrigða-
rikara máli Islensku en flestir
samtima höfundar okkar. A
þessu máli flytur hann okkur
ekki aðeins margþættan skáld-
skap sjálfs sin, stuttar sögur og
langar, ljóð og ritgerðir, en gef-
ur okkur einnig þýöingar slnar
á nokkrum merkustu skáld-
verkum heimsbókmenntanna.
Hlutverk þeirra, er sjóðum
ráða eða meö völd fara gagn-
vart skáldum, er ekki það aö
loka þau inni eða þagga niður f
þeim með lagagreinum, heldur
hitt sem Maó formaöur kallaði
aö láta þúsund blóm gróa.
t þeirri von, Guöbergur, að
þessar krónur úr Rithöfunda-
sjóöi Rikisútvarpsins geri þér
unnt að helga þig um sinn þeirri
Iþrótt, er kollega þinn, Egill
Skalla-Grlmsson, nefndi
„vammi firrða”, svo að við,
lesendur þlnir, megum sjá ný
blóm vaxa, bið ég þig nú aö
koma hér og taka viö skjali, er
staðfestir styrkveitinguna.
Njóttu heill.
Sumar í
Fjöröum
í
Mijn grœníensk ra
Út er komið safn grænlenskra
ijóða i þýðingu Einars Braga og
^ nefnist Sumar i fjörðum. t bókinni
f eru 60 ljóð eftir 16 núlifandi skáld
r Grænlendinga. Bókin er prýdd 11
r myndum eftir grænlenska lista-
i ménn, auk nokkurra Ijósmynda.
i Einar Bragi ritar langan eftir-
r mála að bókinni, þar sem hann
^ gerir grein fyrir höfuðdráttum i
, þróun grænlenskrar ljóölistar aft-
an úr grárri forneskju fram til
vorra daga. Grænlensk
; bókmenntasaga hefur ekki verið
skráð enn, og mun þetta vera ein
ýtarlegasta ritgerö, sem rituð
hefur verið um grænlenska ljóð-
list.
Otgefandi er Ljóðkynni Leturs.
t fréttatilkynningu frá útgefanda
segir : „Um Grænland hafa veriö
skrifaðar þúsundir bóka. Hitt er
fátlðara, að rödd Grænlendinga
sjálfrafái aö heyrast. Þó að þeir
séu næstu grannar tslendinga,
hefur ekki heyrst i grænlenskum
nútimaskáldum á tslandi fyrr en
með þessari bók. Hér birtist ts-
lendingum nýr ljóðheimur, þar
sem litið fer fyrir dýrkun ljóð-
rænnar tjáningar, en þeim mun
meira fyrir þjóðfélagsádeilu:
uppreisnarsöngvum langkúgaðr-
ar þjóðar”.
Nýtt stórgripasláturhús
Kaupfélag Borgfiröinga sótti
nýlega um lóð i vikinni á milli
Essotankanna og ports Oliu-
verslunar tslands I Brákarey, að
bvi er Röðull hermir.
Hreppsnefnd Borgarness
hefur nú samþykkt að úthluta
Kaupfélaginu umbeðinni lóð og
heimila þar uppfyllingu umfram
það, sem orðin er.
Hugmynd Kaupfélagsins er að
reisa þarna 300 fermetra hús,
sem fyrst I stað yrði notaö sem
bráðabirgöastórgripasláturhús, á
meöan byggt yrði nýtt stórgripa-
sláturhús I stað þess, sem nú er
notað, og þá á sama stað. Þegar
það væri komið i kring yröi þessi
bygging notuð sem stækkun
frystihúss i framtfðinni eöa jafn-
vel, ef svo sýndist, sem fisk-
verkunarhús. —-mhg
Ljóö Magnusar tra Haínarnes!
Silungurinn I lindinni heitir
Ijóðabók eftir Magnús frá
Hafnarnesi Jðhannsson.
Magnús hefur áður getið sér
gott orð fyrir skáldsögur.en þetta
er fyrsta ljóðabók hans. Hann
yrkir jafnt um vindinn sem þýtur
i grasinu, ágústmánann, hernám
ogbyggðastefnu, en drjúgurhluti
kvæðanna tengist lifi sjómanna
og þeirra sem fiskinn flaka.
Bó%in geymir um þrjátiu ljóð og
er í umboðssölu I Ljóöhúsum
Magnús frá Hafnarnesi