Þjóðviljinn - 04.02.1979, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 4. febrúar 1979
DIOBVIUINN
Mólgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
Otgefandi: CJtgáfufélag ÞjóBviljans
Framkvcmdastjóri: Eióur Bergmann
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson.
Fréttastjóri: Vilborg Harbardóttir
Rekstrarstjórl: úlfar Þormóbsson
Auglýsingastjóri: Gunnar Steinn Pálsson.
Afgreióslustjóri: Filip W. Franksson
Blaóamenn: AlfheiBur Ingadóttir, Einar Orn Stefánsson, Erla Sig-
urBardóttir, GuBjón FriBriksson, Ingibjörg Haraldsdóttir, Ingólfur
Margeirsson MagnUs H. Glslason, Sigurdór Sigurdórsson. lþrótta-
fréttamaBur: Ingólfur Hannesson
ÞingfréttamaBur: SigurBur G. Tómasson
LJósmyndir: Einar Karlsson, Leifur Rögnvaldsson.
Útlit og hönnun: GuBjón Sveinbjörnsson. Sævar GuBbjörnsson.
Handrita- og prófarkalestur, BlaBaprentsvakt: Andrea Jónsdóttir,
Ellas Mar.
Safnvöröur: Eyjólfur Arnason.
Auglýsingar: RUnar SkarphéBinsson, SigrlBur Hanna Sigurbjömsdótt|ir.
Skrifstofa: GuBrUn GuBvarBardóttir, Jón Asgeir SigurBsson.
AfgreiBsla: GuBmundur Steinsson. Kristln Pétursdóttir.
Sfmavarsla: Olöf Halldórsdóttir, SigrlBur Kristjánsdóttir.
Bflstjóri: SigrUn BárBardóttir.
Húsmóöir: Jóna Siguröardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Útkeyrsla: Sölvi Magntisson, Rafn GuBmundsson.
Ritstjórn, afgrelBsla og auglýslngar: SIBumúIa «.
Reykjavtk, slmi 81333
Prentun: Blaöaprent h.f.
Samvinnuverslun
• Þótt opinberar tölur segi ekki alla sögu um hag inn-
flutningsverslunar, er Ijóst að hún býr nú við þrengri
kost en oft áður. Sérstaklega á það við um innf lutning á
ýmissi nauðsynjavöru, til að mynda matvælum og
byggingarvöru, en ýmsar aðrar greinar komast vel af.
Ekki er það heldur dregið íefa,að upplýsingar samvinnu-
hreyf ingarinnar um háskalega stöðu smásöluverslunar
á hennar vegum í ýmsum greinum eiga við rök að styðj-
ast.
• í þesssu samhengi var viðskiptaráðherra að því
spurður í Þjóðviljanum hvað hann teldi að væri eðlilegur
gróði í verslun. Svavar Gestsson svaraði því á þann veg
að verslun væri þjónustugrein í þjóðfélaginu og kostnað-
ur við hana þyrfti að vera í lágmarki. Vitaskuld þyrfti
hún að hafa fyrir húsnæði, vinnulaunum, vöxtum og
flutningskostnaði. En gróðataka af brýnustu lífsnauð-
synjum almennings samræmdist ekki sínum pólitísku
viðhorf um.
• Enda þótt samvinnuverslun í landinu liggi stundum
undir gagnrýni er nauðsynlegt að hafa það hugfast að
hún er að stof ni til almannasamtök og þeir sem að henni
starfa hafa ekki gróðahagsmuna að gæta fyrir sjálfa
sig. Samvinnuverslunin leggur og fram reikninga sína
og bókhaldsuppgjör á opinberum vettvangi. Samkvæmt
upplýsingum Þjóðviljans eru skil samvinnuverslunar-
innar á umboðslaunum með allt öðrum hætti en hjá
einkaversluninni. Hitt hlýtur að vera spurning hvort
samvinnuverslunin hafi nægilega stuðlað að lækkun
vöruverðs i landinu og undirstrikað sérstöðu sína á liðn-
um árum.
• En það ætti að leiða af samsetningu núverandi stjórn-
arog vaxandi ítökum félagshyggjumanna í sveitastjórn-
um um allt land, að stuðlað verði að ef lingu samvinnu-
verslunarinnar í landinu með sérstökum ráðstöfunum.
Verslunarbót
• I viðtali við Þjóðviljann í vikunni lýsti viðskiptaráð-
herra ýmsum ráðstöf unum sem hann taldi nauðsynlegar
til þess að ráða nokkra bót á því ófremdarástandi sem
rikir í málefnum innf lutningsverslunarinnar, almennum
neytendum til stórtjóns. Þar á meðal er í undirbúningi
frumvarptil nýrrar gjaldeyrislöggjaf ar þar sem ætlunin
er að rýmka heimildir gjaldeyriseftirlitsins til skýrslu-
töku og rannsókna, svo og til að stöðva gjaldeyrisyfir-
færslur til brotlegra aðila.
• Einnig hefur verið rætt um að koma upp sérstakri
deild við verðlagsskrifstof una sem falið verði það verk-
efni að fylgjast með innf lutningsverðlagi með verðlags-
könnunum heima og erlendis. Þá er i ráði að breyta f or-
sendum verðútreikninga á verðlagsskrifstofunni þannig
að umboðslaun og f jármagnskostnaður verði greind frá
raunverulegu verði vörunnar betur en nú er gert.
• Það er einnig Ijóst að ekki verður hjá því komist að
stokka upp núverandi álagningarkerfi, þannig að
álagningarreglur feli í sér hvatningu til þess að flytja inn
ódýra vöru. Að þessari endurskoðun er nú unnið.
• Á næstunni verður gert átak við að ef la það lofsverða
frumkvæði sem neytendasamfök á nokkrum stöðum á
landinu haf a sýnt að undanförnu. Hugmyndin er m.a. að
efna fil samvinnu við samtök neytenda og aðra aðila t.d.
verkalýðsfélög um eftirlit og skýrslugjöf til verðlags-
skrifstof unnar. Þá er í ráði að hef ja reglulega birtingu á
upplýsingum um verðlag og hvetja f jölmiðla til þess að
sinna því hlutverki betur að ef la verðskyn og vöruþekk-
ingu almennings.
• Af öðrum ráðstöfunum sem eru á undirbúningsstigi
má nefna breytingar á lögum um verslunaratvinnu og
f ramkvæmd þeirra. Þar er ætlunin að herða skilyrði f yr-
ir veitingu verslunarleyfa til muna og koma upp virku
eftirliti með því að þau séu ekki misnotuð.
• Neðanjarðarhagkerf i innf lutningsverslunarinnar á ís-
landi er svo rótgróið að því verður ekki breytt á einni
nóttu. Mestu skiptir að stjórnvöld taki málefni
verslunarinnar heildartökum og knýji heildsalastéttina
til þess að taka upp heilbrigðari verslunarhætti. Það má
að ósekju stuðla að því marki með opinberri verðlauna-
starfsemi fyrir eins sjálfsagða hluti og hagkvæm inn-
kaup og lágt vöruverð. En ætlist þeir sem staðið hafa
ábyrgir fyrir núverandi innflutningskerfi til þess að fá
frjálsa verðlagningu og aukna gróðamöguleika í verð-
laun fyrir liðna tíð ættu þeir að gera sér Ijóst að al-
menningur treystir þeim ekki til þess að verðleggja vöru
s1na sjálfum. Það er að minnsta kbsti algjör lágmarks-
krafa að þeir bæti ráð sitt fyrst. —ekh
Úr almartakinu
Listamannalaunin hafa hækkað frá þvl I fyrra
skipar i Uthlutunarnefnd launa-
sjóðs rithöfunda að fengnum til-
lögum Rithöfundasambandsins.
Rithöfundasjóður íslands hef-
ur hins vegar stundum veriö
kallaður „bókasafnspeningarn-
ir”, þar sem helmingur sjóðsins
rennur til rithöfunda, sem eiga
bækur á bókasöfnum. Fær rit-
höfundurinn úthlutað i' sam-
ræmi við fjölda eintaka, Teljast
þeir góðir, sem komast yfir 10
þúsund krónur á ári, ef rétt er
með farið hjá vinsælum rithöf-
undi, sem undirritaður hitti ný-
lega að máli. Hinum helmingi
sjóðsins er útdeilt til einstakra
rithöfunda, ogfalla tæp 400 þús-
Milj ónkrónamenn
og minni spámenn
Fyrr I vikunni var boöaö til
blaðamannafundar i tilefni út-
hlutunar lis tam a nnalauna.
Oþarfi er aö tiunda allar niöur-
stöður úthlutunarnefndarinnar,
enda hafa þær komiö fram I
fréttum, en þess má geta, að 34
miljónum var Uthlutaö i 152
staöi, og þar aö auki veitti al-
þingi 12 listamönnum svonefnd
heiðursverðlaun: eina miljón á
listamann.
Ef frá er talin fjárveiting al-
þingis eru hér á feröinni harla
litlar summur, 300 þúsund i efra
flokki og 150 þúsund i þeim
neðri.Nefndarmenn voru einnig
ósammála um, hvort kalla ætti
úthlutunina styrkveitingu eða
viðurkenningu, og láir þaö þeim
vist enginn. Einn nefndar-
manna, Arni Bergmann rit-
stjóri, benti á, að núverandi út-
hlutunarnefnd væri leifar af
gömlu kerfi, og hér væri á ferð-
inni gallar á sjálfu fyrirkomu-
laginu. Athugum þetta nánar.
Ef listamenn eru á annað borð
dregnir i dilka, verður að sjálf-
sögðu að hafa einhver ákveðin
sjónarmið eða markmiö i huga.
Aður var listamönnum skipt
niður i fimm flokka listamanna-
launa, en nú hefur flokkunum
verið fækkaö niður í tvo. Engu'
að síöur eru gamlir draugar
þarna á ferö, þvi þeir, sem áður
fyrr lentu I efri flokkum (hvort
sem um listræna hæfileika eða
persónuleg sambönd var að
ræða) héldu plássi sinu. Um það
er þegjandi samkomulag i
nefndinni.Viðgætum kallað það
„gentlemen’s agreement”.
Margir þeirra, sem enn tolla i
efra flokki nú, eru þar vegna
þessarar sérstöðu sinnar. En
hvað þarf þá listamaöur að
hafa til sins ágætis til að teljast
verðugur listamannalauna?
Sjónarmiðin eru ýkja mis-
munandi. Sumir eru bornir upp,
vegna þess að nefndarmaður
hefur lesið bók eftirviðkomandi
rithöfund, og telur hann ágætan,
öðrum finnst sjálfsagt að þessi
listamaður fái eitthvað, af þvi
aö hann er gamall og illa stæður
o.s.frv. Með öörum orðum: list-
rænt mat og félagsleg sjónar-
mið blandast ótal öðrum atrið-
um. Nefiidarmenn hafa þaraf-
leiðandi enga fasta viðmiðun að
ganga út frá, nema ef skyldi
vera pólitiskar aöfinnslur. Eða
skyldi tilviljun ein ráða þvi', að
Guðrún Helgadóttir, Svava
Jakobsdóttir og Jónas Arnason,
svo einhverjir af hinum listrænu
Alþýðubandalagspólitikusum
séu nefndir, skuli hvergi sjást á
blaði hjá úthlutunarnefndinni?
Engu að slður hafa allir fram-
angreindir rithöfundar verið
þýddir á erlend mál og þykja
verðugir fulltrúar islenskrar
listar. Og fyrst undirritaður er á
annað borð byrjaður að jagast
út í einstaka hópa, sem misst
hafa afþessum smáskildingum,
hlýtur það aö vekja furöu allra,
að af þeim niu listamönnum
sem hækkaðir voru um 150 þús-
und kall skuli enginn vera
myndlistamaður.
— 0 —
Myndlist og margar aðrar
listgreinar eru iitnar nokkru
hornauga, þegar um opinbera
styrki eða laun er að ræða. Séu
fjárlögin athuguð, kemur i' ljós
að styrkir eru yfirgnæfandi
mestir til rithöfunda. Launa-
sjóður rithöfunda hlýtur rúmar
77 miljónir af fjárlögum. Rit-
höfundasjóður Islands 25 mil-
jónir og Rithöfundasamband Is-
lands 300 þúsund, sem rennur til
skrifstofu sambandsins. Litum
örlitið á tvo fyrrnefnda sjóði.
Launasjóður rithöfunda veitir
starfsstyrk til verkefna, sem
rithöfundar eru að fást við eða
hyggjast byrja á. Styrkirnir eru
tilhæstníumánaða,oger miðað
við byrjunarlaun menntaskóla-
kennara. Sjóðurinn veitir einnig
tveggja mánaða laun fyrir bæk-
ur sem hafa komið út árið áður.
Einnig eruveittþriggja mánaða
laun á sömu forsendum, en fylg-
ir sú kvöð, aö viðkomandi styrk-
þegi má ekki þiggja önnur laun
á meðan. Menntamálaráðherra
und i hlut hvers. Sérstök nefnd
sér um þessa úthlutun. Aö við-
bættum listamannalaunum og
starfslaunum listamanna, mega
þvi rithöfundar una vel við sinn
hlut, alla vega ef þeir erubornir
saman við fulltrúa annarra list-
greina. Listamannalaunin sjálf
verða að visu skitur á priki, með
tilliti til sjóðanna tveggja, en
samkvæmt skilgreiningu út-
hlutunarnefndar listamanna-
launa, á ekki aðeins að lita á
launin sem styrkveitingu heldur
einnig sem viðurkenningu og
heiður.
—0 —
Mesti heiðurinn hlýtur þó að
vera sá að komast i milljón-
krónaklúbbinn. Alþingi sæmdi
sem sagt 12 listamenn i ár og er
það sami fjöldi og i fyrra. Um
val listamanna I þennan heið-
ursflokk virðist ekki nema um
eitt sjónarmið að ræða: þarna
er samankominn rjóminn af
listamönnum okkar. Rjóminn er
að s jálfsögðu þeyttur eftir gam-
alli hefð: I miljónkrónaklúbbinn
eru valdir þeir listamenn, sem
komnir eru til ára sinna, og
skipað hafa ákveðinn sess i
meðvitund almennings. Þó má
finna þarna nöfn inn á milli,
sem stinga óneitanlega i augun.
Ég vona bara aö háttvirt
alþingi taki til greina tillögu
Halldórs Blöndals nefndar-
manns i úthlutunarnefnd lista-
mannalauna, að fjölga tölu
miljónkrónumanna úr 12 I 24.
Kannski að einn mesti lista-
maöur þjóðarinnar, Sigurjón
Ölafsson myndhöggvari og
aðrir snillingar fái þá að bætast
i þennan miljónahóp andlegra
afreksmanna.
Ingólfur Margeirsson skrifar: