Þjóðviljinn - 11.03.1979, Side 9

Sunnudagur 11. mars 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
„Grease — goðsögn
fyrir æsku nútímans''
heitir grein sem danski
kvikmyndaf ræðingurinn
Tove Bendtsen skrifar í
nýjasta hefti sænska
tímaritsins Chaplin.
Þar er þessi fræga
Travolta-mynd skilgreind
sem „stelpumynd", af-
þrey ingar mynd sem
ætlað er að höfða til
ungra kvenkyns áhorf-
anda á sama hátt og kú-
rekamyndum er ætlað að
höfða til stráka.
Höfundur greinarinnar telur
a&alefniö i Grease vera þróun
ungrar stúlku úr barni i konu, og
segir hún þetta vera mjög al-
gengt efni i vikublö&um, telpna-
sögum, teiknimyndaserium og
kvikmyndum. Myndin segir
sögu sem allir kannast vi&:
strákur og stelpa hittast og
veröa skotin, siðan skilja þau og
allt viröist ætla a& fara illa, en i
lokin ná þau saman aftur.
Ástæðan fyrir skilnaöinum er
sú, a& stelpan er of saklaus og
barnaleg fyrir strákinn, sem er
töffari. Hún gripur til þess ráös
sem oft hefur dugaö konum i
svipuöum kröggum: aö breyta
um útlit. Meö nýjum fötum og
hárgreiöslu tekst henni aö vekja
sofnaöar kenndir sins heitt-
elskaöa.
Travolta, eöa Danny einsog
hann heitir I myndinni, breytist
lika ofurlitiö, en þaö er ekkerí
sem skiptir meginmáli. Hins-
vegar er breytingin á Sandy
(Olivia Newton-John) uppistaða
sögunnar og segir Tove Bendt-
sen aö þaö bendi til þess að
áhorfandanum sé einmitt ætlaö
aö lifa sig inn i vandamál
hennar.
Ein af aöferðum sem notaðar
eru til aö færa persónuna nær
áhorfandanum er aö beita kvik-
myndavélinni þannig aö hún sé
alltaf á sama „plani” og per
sónan, þ.e. kvikmyndatöku-
maðurinn stendur jafnhátt og
hún og vélin er i augnhæö
hennar. Ef ætlunin er aö stækká
persónuna, gera hana mikil-
vægari og stærri, er vélinni
beint uppávið, en sé hinsvegar
ætlunin aö sýna litinn eöa um-
komulausan mann setur vélin
sig á hærri hest og beinist niöur
aö persónunni. Þessi aöferö er
notuö i Grease. Vélin er yfirleitt
i augnhæö þegar Sandy er
sýnd,en beinist uppáviö til að
sýna Danny. Auk þess fær hann
ýmiskonar heföbundin kyngetu-
tákn I kringum sig: bil sem
hann ekur af karlmannlegu
öryggi,volduga staura osfrv.
Hann er hetjan i myndinni, fjar-
lægur og upphafinn,en hún er
nálæg áhorfandanum, óörugg
og uppfull af vandamálum.
Vinirnir og vinkonurnar
skipta máli i myndinni. Þaö
gera foreldrarnir hinsvegar
ekki,þeirra er aöeins getiö i
Ingibjörg
Haraldsdóttir
skrifar um
kvikmyndir
Travolta i tnilofunarsteUingum.
KLÍSTRUÐ
GOÐSÖGN
aukasetningum. Skólinn er ekki
sýndur sem vinnustaöur þótt
hann komi mikiö viö sögu.
Persónurnar eru þvi rifnar út úr
öllu félagslegu samhengi. Leik-
ararnir eru yfirleitt mun eldri
en þeir ættu aö vera. Þetta er
gert til þess aö skapa óraun-
verulegan heim. Sama tilgangi
þjónar þaö bragöhöfundanna aö
láta myndina gerast á sjötta
áratugnum, en ekki I nútim-
anum.
Otkoman veröur gerviheimur
sem hvergi er til, og var heldur
ekki til fyrir 20 árum. En vanda-
málin eru áhorfendum raun-
veruleg: þau eru dæmigerö
fyrir unglinga á gelgjuskeiöi.
Sandy er óörugg vegna þess aö
henni gengur ekki vel aö aðlag-
ast neinni kliku. Hún þráir
spennu i tilveruna en er hrædd
viö sinar eigin kenndir. Jafn-
framt þarfnast hún öryggis.
Danný er bæði „spennandi”
og„öruggur”. Hann er ekki
hræddur viö neitt og þekkir
engin vandamál. Hann er fyrir-
li&i i sinni kliku, vinsæll bæöi
meöal stráka og stelpna. Hann
er i einu oröi sagt draumaprins.
Hann er lika „heiöarlegur
gæi” og til aö sýna þaö dregur
hann trúlofunarhring á fingur
Sandy. AB þvi loknu ætlar hann
aö snúa sér umsvifalaust aö
hinni likamlegu hliö málsins,en
þaö vill Sandy ekki. Þá hleypur
snuöra á þráöinn.
Sandy uppgötvar aö þessi
tregöa hennar getur komið i veg
fyrir aö hún nái markmiði sinu:
aö krækja I Danny, Þá fær hún
skólasystur sinar 1 liö meö sér
og þær breyta henni á svip-
stundu I aöra manneskju, eins-
konar kynbombu. En þetta nýja
útlit er aöeins á yfirboröinu.
Þaö er engu likara en aö stúlkan
hafi klætt sig i grimubúning.
Rækilega er sýnt fram á aö i
raun sé hún ennþá sama góöa
saklausa og kvenlega
stúlkan.en útlitiö sé hinsvegar
heppileg gildra til aö veiöa sér i
fyrirvinnu.
Heimildarmanni mlnum þyk-
ir aö vonum merkilegt aö sömu
goösagnir og hún ólst upp viö
fyrir u.þ.b. 20 árum, skuli enn
halda gildi sinu. Ýmislegt hefur
þó gerst I heiminum á þessum
tveimur áratugum, ekki satt?
Hvert fór kynlifsbyltingin
mikla? Hvar er árangurinn af
öllu kvenfrelsistalinu og breytt-
um sambýlisformum? Hvernig
stendur á þvi aö unglingar nú-
timans láta ljúga þvi aö sér aö
hjónabandiö sé hin eilifa sæla?
Ahorfendur eru hvorki blindir
né heyrnarlausir, segi Tove
Bendtsen. Væru stelpurnar i
salnum spuröar álits kæmu þær
árei&an lega fram meö allt
aörar skoöanir á tilverunni.
Astæöan fyrir velgengni
Grease er fyrst og fremst sú, aö
myndin er byggö á goösögn.
Goðsagnir eru ekki hreinar
lygasögur, I þeim má alltaf
finna einhvern vott af raunveru-
leika, nógu mikinn til þess að
áhorfendinn geti lifað sig inn i
goösögnina. Þegar unglingurinn
i salnum er oröinn rækilega
flæktur i vandamál Oliviu New-
ton-John leysast þessi vanda-
mál á undraveröan hátt. Þessi
lausn er aöeins hugsanleg innan
ramma goösagnarinnar. 1 raun-
veruleikanum kemur enginn
Travolta til aö bjarga mál-
unum.
Unglingurinn er þvi i raun og
veru að leita aö lausn á raun-
verulegum vanda sem hann á
viö aö strlöa. 1 kvikmyndahús-
inu fær hann þessa lausn fram-
reidda á silfurbakka. Er á
meöan er. Þessvegna fer hann
aftur og aftur aö sjá Grease og
svipaöar myndir. Kannski tel-
ur hann sér trú um að ástæöan
sé allt önnur, þaö sé svo gam-
an aö tónlistinni og aö sjá
Travolta dansa. En sú skýring
nægir ekki. Þaö er heldur
ekki nóg aö segja sem svo:
þetta er eintóm auglýsinga-
starfsemi og sölumennska.
Vissulega er Greasesöluvara og
meðhöndluö sem slík. Grease-
æðiö sem gengiö hefur yfir hér
aö undanförnu sýnir okkur þaö
svo ekki veröur um viilst. Kaup-
sýslumennirnir fara alls ekkert
leynt meö sitt ógeöslega smjatt
þegar þeir eru aö pranga
briljantini og ööru klistri inn á
smábörn, kenna þeim Travolta-
stellinguna og leiða þau inn i
helgidóma diskódrauma-
heimsins.
Jafnvel þótt ennþá meiri pen-
ingar væru i spilinu mundi þaö
ekki nægja, væri varan ekki
hönnuö á þann útsmogna,
þrauthugsaöa máta sem raun
ber vitni.
„Ég trúi ekki
Franski kvikmynda-
stjórinn Jean Renoir lést í
Beverlyhæðum í Kali-
forniu í síðasta mánuði,
84 ára að aldri. Hann var
tvímælalaust í hópi merk-
ustu kvikmyndastjóra
sem uppi hafa verið, og
því ekki úr vegi að minn-
ast hans hér með nokkr-
um fátæklegum orðum,
sem að verulegu leyti eru
fengin að láni úr tíma-
ritinu Time.
Jean Renoir var sonur list-
málarans fræga Auguste
Renoir, og erföi frá honum þann
hæfileika listamannsins aö sjá
feguröina allt I kringum sig, lika
I venjulegum, hversdagslegum
hlutum. „Járnbrautarstöö getur
veriö jafndularfull og kastali
fullur af draugum” — sagöi
hann einhverntima. Hlutverk
kvikmyndastjórans er aö sýna
áhorfandanum fram á „aö stig-
inn I húsi hans kunni aö enda i
höll Þyrnirósar”.
Hann leit á manneskjuna sem
hluta af umhverfinu, og þvi var
umhverfiö alltaf mikilvægur
þáttur I myndum hans, hvort
sem um var aö ræöa skógar-
rjóöur, bókasafn eöa niöur-
niddan kastala. Aöalatriöiö er
aö listamaöurinn sé virkur þátt-
takandi i þvi lifi sem hann segir
frá, en fylgist ekki meö þvi úr
fjarlægð, „einsog feröamaöur á
hótelsvölum” — sagöi hann.
Renoir var einn af upphafs-
mönnum þeirrar stefnu i kvik-
myndalist sem kennd er viö
höfunda — „auteurism”. Sú
stefna er I þvi fólgin aö kvik-
myndin er persónuleg tjáning
kvikmyndastjórans, fremur en
hópvinna. Renoir samdi hand-
ritin aö myndum sinum oftast
sjálfur og hikaöi ekki viö að
breyta þeim eftir aö kvik-
myndatakan var hafin, ef
honum þóttu málin þróast þann-
ig-
Hann var frægur fyrir aö
kunna tök á leikurum sinum.
ABferö hans var venjulega sú,
á þorpara
Þessi mynd var tekin af Jean
Renoir áriö 1951. 1 baksýn er
málverk sem faöir hans,
Auguste Renoir, málaöi af
honum ungum.
aö hann lét leikarann leika heilt
atriöi og sagöi honum aö þetta
væri alveg frábært. Svo fór hann
aö gera athugasemdir. „Smám
saman, á æfingunum, brýt ég
niöur mótstööu leikarans og fæ
út úr honum þaö sem ég held aö
hæfi honum best — en þaö er
ekki endilega min túlkun. Ég
veit a& þetta hefur tekist best
þegar leikarinn heldur aö þetta
sé allt frá honum sjálfum
komiö”.
Leikarar sem störfuöu meö
honum viöurkenndu aö hann
heföi þann hæfileika aö geta
fengiö leikara til aö halda a&
þeir væru snillingar. Sjálfur var
hann mjög hreykinn af þvi sem
vinurhans einn sagöi um hann:
„Renoir gæti fengiö klæöaskáp
til aö leika”,
Hinsvegar þoldi karlinn illa
stjörnur, eöa leikara sem gengu
meö stjörnugrillur og voru
erfiðir i meöhöndlun.
Þekktustu kvikmyndir
Renoirs eru Blekkingin mikla
(La Grande Illusion, 1937) og
Leikreglurnar (La Regle du
Jeu, 1939). Báöar eru þær taldar
meö mestu snilldarverkum
kvikmyndalistarinnar fyrr og
siöar.
I list sinni var Renoir fyrst og
fremst húmanisti, og gagnrýni
hans beindist yfirleitt ekki aö
einstaklingum heldur þjóöfélag-
inu. Hann var mikill friöarsinni,
enda þekkti hann striö af eigin
raun. Hann var hermaöur i fyrri
heimsstyrjöldinni og særöist þá
illa, bar þess reyndar menjar
alla ævi upp frá þvi. Blekkingin
mikla er kvikmynd sem er upp-
full af friðarboöskap og gagn-
rýni á nasismann og heröanaör-
anda þess tima. En i henni gætir
ekki haturs á Þjóöverjum sem
þjóö, enda var Renoir hrifinn af
þýskri menningu.
Þegar seinni heimsstyrjöldin
braust út fluttist Jean Renoir til
Bandarikjanna og settist aö i
Hollywood. Þar átti hann
heimili sitt siöan, en jafnframt
átti hann ibúö i Paris og dvaldist
þar oft. Auk kvikmyndanna
samdi hann nokkrar. bækur,
þ.á.m. sjálfsævisögu, tvær
skáldsögur og ævisögu fööur
sins. Ýmis spakmæli eru eftir
honum höfö, og lýk ég þessum
pistli á einu þeirra: „Ég trúi
ekki á þorpara — ég held viö
séum öll þorparar. Og viö erum
lika öll góö. Það fer eftir veör-
inu, hvaö veröur ofan á hverju
sinni, og lika eftir þvl hvernig
viö sváfum i nótt, og hvort
kaffiö er gotti’.