Þjóðviljinn - 11.03.1979, Page 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 11. mars 1979.
Þær sóttu ráftstefnuna I Stokkhólmi: Hildigunnur ólafsdóttir afbrotafræöingur, Þorgerður Benedikts-
dóttir lögfræðingur og Sigrún Júliusdóttir félagsíáðgjafi, á ritstjórnarskrifstofum Þjóðviijans. Ljósm.
— Leifur.
Vændi, nauðganir
og valdbeiting
ífjölskyldunni
Fyrir skemmstu birtist
hér í Þjóðviljanum
skýrsla ríkissaksóknara
um þróun afbrota á
íslandi á árabilinu 1974 —
1977. Skýrslan bar með
sér að auk þess sem
auðgunarbrotum alls
konar hefur fjölgað
gífgrlega á þessu tíma-
bili, hafa gróf ofbeldis-
brot, nauðganir og morð
færst ískyggilega í vöxt.
Sömu þróunar hefur
orðið vart á Norðurlönd-
um þó bylgja vaxandi af-
brota hafi þar verið fyrr
á ferðinni en hér á landi.
Því miður er íslenskri
skýrslugerð svo háttað,
að upplýsingar um annað
en fjölda og tegund of-
beldisbrota eru ekki að-
gengilegar. Engar upp-
lýsingar eru t.d. hand-
bærar um aldur og kyn
brotamannanna og þá
ekki heldur þeirra sem
fyrir. ofbeldinu verða.
Afbrotafræðin fjallar
að langmestu leyti um
karla, enda eru þeir virk-
astir í afbrotum. I lönd-
um þar sem skýrslugerð
er meiri en hér á landi
sýna opinberar skrár, að
þeir sem fyrir ofbeldi
verða eru að langmestu
leyti karlar, þótt ætla
mætti að einnig konur og
börn verði fyrir líkam-
legu ofbeldi.
Þessi hluti skýrslu-
gerðarinnar hefur verið
véfengdur af sérfræðing-
um víða um lönd. Ekki
það að hann sé talinn
rangur i sjálf u sér, heldur
villandi og ekki marktæk-
ur. Sérfræðingar í af-
brotafræði benda á að
stór hluti ofbeldisbrota
komist aldrei á skrár
yfirvalda og að stærsti
hluti dulinna brota af
þessu tagi bitni á konum
og börnum. Slík brot eru
ekki framin á götum úti,
þar sem þau vekja eftir-
tekt, heldur inni á heimil-
unum og koma aldrei til
kasta yf irvalda eða á for-
síður síðdegisblaða.
Kvennahreyf ingar víða.
um lönd hafa á undan-
förnum árum barist gegn
duldu ofbeldi af þessu
tagi á tvennan hátt.
Reynt hefur verið að
breyta þeim útbreiddu
ranghugmyndum, að
konan geti sjálfri sér um
kennt ef eiginmaðurinn
ber hana eða hún verður
fyrir nauðgun, og lögð
hefur verið áhersla á að
nauðsynlegt er að grípa
inn í svokallaða friðhelgi
einkalffsins því barsmíð-
Hildigunnur
Ólafsdóttir,
Þorgerður
Benediktsdóttir
og Sigrún
Júlíusdóttir segja
frá norrœnni
ráðstefnu um
konur og ofbeldi
ar hafi varanleg áhrif á
sálarlíf og þroska barna
og liðan kvennanna sem
fyrir þeim verða. Reynt
hefur verið að vekja
athygli almennings og
yfirvalda á því að of-
beldisbrot sem framin
eru innan veggja heim-
ilisins eru sama eðlis og
þau sem framin eru á
götum úti, og engu máli
skiptir þótt fórnardýrið
sé af tilviljun gift ofbeld-
ismanninum eða barn
hans.
Hins vegar eru nú víða
starfrækt neyðarathvörf
þar sem konur og börn
geta leitað hælis og fengið
aðstoð ef þær þurfa að
flýja undan barsmíðum
eða nauðgunum. Starf-
semi þessari hefur verið
misvel tekið og gætir
hræðslu og tortryggni í
afstöðu margra til henn-
ar.
Þrjú undanfarin ár
hafa norrænar konur
sem fást við þá hluta af-
brotaf ræðinnar sem
fjalla um konur hist
reglulega. I lok janúar
s.l. sátu þrjár íslenskar
konur slika ráðstefnu í
nágrenni Stokkhólms:
þær Hildigunnur Ólafs-
dóttir, afbrotafræðingur,
Sigrún J úl íusdóttir,
félagsráðgjafi, og Þor-
gerður Benediktsdóttir,
lögfræðingur. Féllust þær
á að segja lesendum
Þjóðviljans frá umræð-
um á ráðstefnunni, sem í
þetta sinn fjallaði um
þr.jú efni: Ofbeldi i fjöl-
skyldunni, nauðganir og
vændi.
KONUR
OG
OFBELDI
Vændi er liklega sá hluti þess-
arar ráöstefnu sem snertir
tslendinga minnst. Hér á tslandi
hefur veriö frekar litiö um vændi,
liklega vegna þess aö þjóöfélagiö
er svo gagnsætt og umhverfiö er
fljótt aö gripa inni dæmiö.
Þó hefur alltaf veriö álitiö aö
hér þrifist viss tegund vændis i
kringum Keflavikurflugvöll enda
þótt þaö hafi jafnframt loöaö við
islenskar stúikur aö þær geröu
sér ekki samneyti viö karla aö
raunverulegri tekjuöflunarleiö
meö þvi aö gera þaö aö atvinnu.
Þannig hefur hiö svokallaöa
vændi i kringum Völlinn ein-
kennst af þvi aö konur hafa eign-
ast sinn vin meöal hermannanna,
veriö meö honum einum, en siöan
þegar hann var sendur burt fariö
aö vera meö öörum á sama hátt.
Þetta hefur veriö misáberandi
eftir fjölda hermannanna og einn-
ig breyst meö árunum þar sem
hingaö eru nú fyrst og fremst
sendir fjölskyldumenn en ekki
menn sem eru „lausir og liöug-
ir ”.
Vændi er ekkert nýtt, en á und-
anförnum árum hefur athygli
stjórnvalda á því veriö vakin,
fyrst og fremst vegna barna-
vændis, sem oröiö hefur til þess
aö stjórnvöld hafa gripiö i taum-
ana á einhvern hátt.
A ráöstefnunni kynnti Hanna
Olson, starfsmaöur sænska
félagsmálaráöuneytisins, könnun
sina á vændi i Stokkhólmi, en hún
var sérstaklega ráöin til aö sinna
þvi verkefni. Þaö aö félagsmála-
ráöuneytiö skuli ráöa til sin
starfsmann i þetta verk sýnir á
vissan hátt viöurkenningu á þvl
aö vændi liöst i þjóöfélaginu og aö
þaö er oröiö aö vandamáli. Hanna
Olson er langt komin meö könnun
sina, sem hún byggir á ýtarlegum
viötölum viö 25 konur sem allar
hafa stundaö vændi. Markmiöið
er einnig aö ná til viöskiptavina
vændiskvennanna, en sá hluti er
ekki eins langt kominn og viö þaö
starfar karlmaöur.
Vændiskonan lifir engu
lúxuslífi
Megintilgangurinn er aö leita
leiöa til þess aö koma i veg fyrir
vændi. Reynt er aö rekja feril
kvennanna frá þvi hvernig þær
byrjuöu og kannaö hvernig þeim
tekst aö lifa i þjóöfélaginu. Þess-
ar 25 konur eiga aö sögn Hönnu
litiö sameiginlegt. Lif þeirra er
mjög misjafnt. Sumar eru eitur-
lyfjaneytendur sem veröa aö afla
sér peninga meö þessum hætti og
aörar stunda þaö sem kallaö er
lúxusvændi.
Helstu niöurstööur Hönnu Olson
eru þær aö þjóöfélagiö er mun
haröskeyttara en hún haföi reikn-
aö meö. Ofbeldi og valdbeiting
einkennir lif þessara kvenna og
goðsagan um vændiskonuna sem
lifir lúxuslifi stenst ekki. Annaö
mikilvægt atriöi er, aö fyrir þess-
um konum á vændiö ekkert skylt
viö kynlif. Þaö sem þær gera fyrir
greiöslu er algjörlega slitiö úr
samhengi viö allt tilfinningalif og
hugmyndir þeirra um kynlif og
vændi áttu ekkert sameiginlegt.
Vændiö var bara eins og hver
önnur vinna, — tekjuöflunarleiö
og ekkert annaö.
„Heimiliserjur" og „frið-
helgi einkalífsins"
Ef viö snúum okkur aö ofbeldi
innan fjölskyldunnar þá ein-
kennist þaö af þvi aö fara mjög
leynt. Barsmiöar og nauðganir
sem ske innan fjögurra veggja
heimilisins komasL sjaidnast á
skrá yfir afDrot en iiggja I
þagnargildi og þvi eru litlar
handbærar upplýsingar um tiöni
siikra afbrota og útbreiösiu.
Oftast upplifir konan bar-
smiöar eiginmanns eöa sambýlis-
manns sem persónulegan ósigur
sinn. Henni finnst hún sjálf mis-
heppnuð ef eitthvaö fer úrskeiöis i
fjölskyldullfinu. Trúin á fagurt
fjölskyldulif og hana sjálfa I hlut-
verki eiginkonunnar biöur hnekki
og niöurlæginguna sem þessu er
samfara reynir konan eftir
fremsta megni aö dylja. Oft um-
ber hún slikt ástand árum saman
til þess aö enginn — og allra
sist þeir nánustu — viti hvernig
málum er háttaö I raun og veru.
Þrátt fyrir þessa leynd veröa
margir varir viö þessa tegund of-
beldis i nábýlieöa i störfum sium,
en leiöa þaö hjá sér af mörgum á-
stæöum, einkum vegna þess aö
menn lita á valdbeitingu innan
heimilanna sem félagslegt'
vandamál, en ekki sem brot á
hegningarlagagreinum um of-
beldi.
Læknarog hjúkrunarfólk fá t.d.
oft til meðferðar konur sem stór
sér á eftir greinilegar barsmiðar.
Lögreglan veröur sifellt aö
blanda sér I svokallaöar heimilis-
erjur og skakka leikinn og félags-
ráögjafar og ýmsar stofnanir fá
slik mál til meöferðar. Þegar
kona uppástendur aö hún hafi
dottið niöur af boröi, er kannski
ekki nema eðlilegt aö læknirinn
fari ekki aö þræta viö hana, þó á-
verkarnir beri þess greinileg
merki aö þaö er ekki ástæöan.
Lögreglan finnur lika til van-
máttar og veigrar sér viö aö
gripa inni þegar hún er kölluö inn
á heimili og veit ekki hvaö á
undan er gengiö.
Neyðarathvarf fyir konur
og börn
Uppistaöan I umfjöllun
ráöstefnunnar um ofbeldi I fjöl-
skyldunni var reynsla norskra
kvenna, sem starfrækja neyöar-
athvarf (krisesenter) fyrir konur
i Osló. Athvarfiö hefur nú veriö
starfrækt I 8 mánuöi og er I 7 her-
bergja ibúö, sem Oslóborg leggur
til. Upphafiö aö þessari starf-
semi, sem reynt hefur veriö viöa
um lönd meö góöum árangri, var
aö hópur laganema sem sérhæföi
sig i kvennarétti byrjaöi aö reka
simaþjónustu fyrir konur.
(JURK, juridisk rádgivning for
kvinnor). Sú þjónusta sýndi fljót-
lega fram á þörf fyrir húsnæöi,
þar sem konur og börn gátu feng-
iö hæli i eina nótt eöa lengur, ef
þær áttu ekki I önnur hús aö
venda.
Simaþjónustan og neyöarat-
hvarfiö er rekiö meö stuöningi
rikis og borgar. Heimilisfangiö er
leynilegt, en siminn og pósthólf
athvarfsins er vel auglýst. Þarna
er veitt margs konar aðstoö en
norsku konurnar lögöu áherslu á
aö þær aöstoöi konurnar sem kon-
Sunnudagur 11. mars 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13
Stór hluti ofbeldisbrota kemst aldrei
á skrár yfirvalda og sérfræðingar
í afbrotafræði telja að stærsti hluti
dulinna brota af þessu tagi bitni
á konum og börnum

frabælrt
varnarlyf
<m NJ
KJAUf)<&U|ú
..Ofr

S/'j
OM /00% °
ur, ekki sem sérfræöingar. Slik
aöstoö beinist aö þvi að ræöa viö
konurnar, hlusta á þær og láta
þær fá á tilfinninguna aö þær
standi ekki einar i heiminum.
Sérfræöingar eru aö visu i störf-
um á heimilinu, en lögö er áhersla
á aö þeir séu ráönir þangaö sem
konur, en ekki sem sérfræöingar I
einu eöa ööru.
90 konur á hálfu ári
Konurnar geta komiö á hvaöa
tima sólarhringsins sem er. Þeim
er komiö i samband viö lög-
fræöinga, lækna, lögreglu,
félagsmálastofnanir og aörar
hjálparstofnanir og fá fylgd ef
þær óska. Þær sem búa á heimil-
inu borga 20 kr. norskar (1600
krónur isl.) fyrir nóttina, 10 kr.
fyrir fyrsta barn og 5 kr. fyrir þaö
næsta. Félagsmálastofnun Osló-
borgar greiöir þennan kostnaö, ef
konan getur þaö ekki sjálf.
Frá þvi stööin tók til starfa i
mai 1978 og fram til áramóta
dvöldust þar 90 konur. Margar
koma oftar en einu sinni og oftar
en tvisvar og dvelja á heimilinu
frá einni nóttu upp i 3 — 4 mánuði.
Konurnar koma úr öllum stétt-
um. 42 voru heimavinnandi hús-
mæöur, 28 unnu fulla vinnu utan
heimilis eöa hlutavinnu, 16 liföu á
almannatryggingum eöa félags-
legri aöstoö og 4 voru viö nám. t
langflestum tilvikum voru þaö
eiginmenn sem beitt höföu konur
sinar likamlegu ofbeldi, en einnig
nokkrir sambýlismenn og I örfá-
um tilfellum synir.
Flestir álita aö áfengisneysla sé
tengd ofbeldi sem þessu, en
reynslan af neyöarathvarfinu er
sú, aö þaö þurfi ekki endilega aö
vera; margir slá án þess aö hafa
haft áfengi um hönd.
Mjög fáar kvennanna höföu
kært eiginmenn sina til lögregl-
unnar. Sumar höföu aldrei leitaö
neitt áöur meö vandamál sin, en
aörar höföu itrekaö leitaö á náöir
kerfisins en án árangurs.
Helmingurinn heim aftur
Af þeim konum sem bjuggu i
neyöarathvarfinu 1978 hefur rúm-
lega helmingur flust heim aftur.
Fjóröungur hefur fengiö skilnað
aö boröi og sæng, en hinar hafa
ýmist fengið sér eigin Ibúö eöa
flust til nýs sambýlismanns og
skiptist þaö nokkuö jafnt. Hvaö
varöar afstööu kvennanna til aö
slita hjónabandinu hefur komiö
fram mismunur eftir kynslóöum.
Hjá þeim yngri kom oft fram, aö
heföu þær aöeins húsnæöi og f jár-
hagslega möguleika til aö bjarga
sér og sinum börnum, þá væru
þær farnar sina leiö. Hjá hinum
eldri kom hins vegar fram þaö
viöhorf aö fjölskyldan yröi aö
standa saman á hverju sem
gengi.
Viöhorf til þeirra kvenna sem
veröa fyrir baröinu á eiginmönn-
um eöa sambýlismönnum er oft
þaö aö þeim sé sjálfum um aö
kenna. Þær hljóti aö vera slæm-
ar mæöur, alkóhólistar, nöldur-
seggir eöa á einhvern hátt meö
framkomu sinni og hegöun neyöa
manninn til aö gripa til ofbeldis.
Eftir aö neyöarathvarfiö tók til
starfa, hefur þess oröiö vart, aö
læknar skrái nákvæmar en fyrr
þau tilvik þar sem áverkar
stafa af ofbeldi i fjölskyldunni.
Riki og borg styrkja þessa starf-
semi fjárhagslega, en I viöbrögö-
um yfirvalda hefur þó komiö
fram hræösla og tortryggni gagn-
vart þessari starfsemi, aö sögn
norsku kvennanna. Hlutaöeigandi
eiginmenn sýna tvenns konar viö-
brögö. Annars vegar halda þeir
aö sér höndum, en hins vegar
hafa þeir oröiö öllu árásarhneigö-
ari og haröari eftir aö konur
þeirra hafa leitaö til athvarfsins.
Smæð þjóðfélagsins gerir
leyndina meiri
— Hvernig haldiö þiö aö þetta
sé hér á landi?
Auðvitað vitum viö ekkert um
umfangiö, en þaö er ekkert sem
bendir til þess aö þetta þurfi aö
vera ööru visi hér. Hér er sama
fjölskyldugerö rikjandi og raunar
enn lokaöri. Pressan á fólk t.d.
frá foreldrum og raunar um-
hverfinu öllu er meiri og miðar
sterklega aö þvi aö viöhalda
fjölskyldunni á hverju sem geng-
ur. Þar aö auki er leyndin enn
nauösynlegri vegna smæöar
þjóöfélagsins og skömmin þyngri.
Aðeins litill hluti kærir
nauðgun
Fiestar nauögunarkærur, sem
til lögreglu berast, eru dregnar til
baka nokkrum dögum slöar og
styrkir þaö mjög hiö almenna álit
aö yfirleitt sé lltiö aö marka slik-
ar kærur. Aöeins örfáar kærur
koma til kasta dómstólanna og þó
viöurlög viö nauögun séu viöast
hvar mjög þung, þá eru dómarnir
mildir og oft skilorösbundnir.
Vitað er aö einungis litill hluti
kvenna kærir nauögun. Umfangi
hins dulda hluta slikrabrota hefur
Framhald ú næstu siöu
Skúli Hansen,
yfirmatreidslumadur á
Hótel Holti,
gefur súper uppskrift í dag
fyrir fjóra.

IaJw
' i. A
»eg tek —
smjörsteikingu
fram yfir«
Smjörsteiktur skötuselur með
rtekjum. (U.þ.b. 1 kg. nýr akötuaelur).
Skerið skötunelinn i ÍOO g sneiðar og
veltið þeim upp úr hveiti.
Kryddað með:
Salti, pipar og hvítlaukssalti. Steikt í
íslensku smjöri. Látið rtekjurnar krauma
með ofurlitla stund. Þegar fiskurinn er
tilbúinn er gott að kreista sítrónu yfir.
Borið fram með soðnum karttíflum ög
agúrkusalati. ^
I