Þjóðviljinn - 22.07.1979, Síða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. júll 1979.

• Viðtal við Hinrik biskup Frehen um 50 ára
afmœli Kristskirkju í Landakoti
Þá voru uppi vonir
um kaþólskt ísland
innan
skamms
Marteinn Meulenberg,
sem var vígður fyrstur ka-
þólskur biskup á tslandi
eftir siðaskipti/ var um
tíma svo bjartsýnn, að
hann gerði fastlega ráð
fyrir því að landið yrði orð-
ið kaþólskt aftur eftir 20-30
ár.
Svomælti Hinrik Frehen biskup
i viðtali við Þjóðviljann á dögun-
um, sem hann veitti i tilefni þess
að nú um helgina er haldið upp á
50 ára vigsluafmæli Kristskirkju
og vigslu Meulenbergs.
Þá v^r mikið um dýrðir, sagði
biskup, og merkir menn komu i
heimsókn. Verður þá fyrst talinn
van Rossum kardináli, sem þá
var yfir þvi ráðuneyti i Vatikan-
inu sem fór meö öll trúboösmál.
Kardinálinn kom hingað með
biskupum Norðurlanda til að
blessa og vigja kirkjuna, sem var
reyndar reist m.a. aö hans frum-
kvæði. Hann hafði komið hingaö
árið 1923 og gert Island að sjálf-
stæðu umdæmi, en áöur hafði
landið heyrt undir biskupinn i
Kaupmannahöfn. Daginn eftir að
kirkjan var vigð var svo Meulen-
berg vigður biskup og við erum að
halda upp á hvorutveggja nú um
helgina.
Andbyr
— Þér hafið kynnt yður endur-
Islendingar vilja
heldur
latínumessu
L
komu Kaþólsku kirkjunnar til
Norðurlanda. Er það rétt, að hún
hafi reynst sérstaklega erfiö hér á
landi?
— Hingað komu tveir franskir
prestar á sjötta áratug siöustu
aldar, og það er rétt, að sá timi
var erfiður og fordómar sterkari
gegn kaþólskum en t.d. i Dan-
mörku. Þaö kom fram hörö and-
staða frá lútherskum prestum
sem þá voru og mjög fjölmennir á
þingi og þar eftir valdamiklir.
Ýmsar undantekningar voru þó
á eins og Matthias Jochumsson.
En 1874 fékk landið trúfrelsi
með nýrri stjórnarskrá og þegar
formlega var efnt til trúboös hér
1896 og St. Jósefssystur komu ári
siöar tii að vinna að kennslu og
hjúkrun, þá má heita að fjand-
skapur væri horfinn. Þetta starf
hlaut fljótt maklega viðurkenn-
ingu fólksins og lúthersku prest-
anna. Og nú um stundir er and-
rúmsloftið eins og best verður á
kosiö og hefur lengi verið.
Aform Meulenbergs
— Kirkjan i Landakoti var reist
á þriðja áratugnum, og um svipað
leyti var nokkuð um að islenskir
menn snerust til kaþólsku. Voru
kaþólskir menn ekki mjög bjart-
sýnir um það leyti?
— Jú, og þá ekki sist Meulen-
berg biskup sjálfur, og hann viör-
ar þá bjartsýni óspart i bréfum
sem ég hefi séð frá honum, Kapp-
semi hans er allt að þvi barnaleg.
Jafnvel um 1935 er hann viss um
að eftir svosem 20-30 ára verði
landið orðið kaþólskt. Hann var
óþreytandi i óformum. Til dæmis
ætlaði hann að fá nunnur til Eyr-
arbakka, þar átti að risa sjúkra-
hús sem siðar varö fangelsið á
Litla-Hrauni. En þaö tókst ekki —
en þá þegar höfðu Karmelitasyst-
ur komið til Hafnarfjaröar og
Fransiskanasystur til Stykkis-
hólms. Þaö voru lika uppi
áform um að stofna spitala á
Akureyri, teikningarnar að
slikum spitala voru til, og kannski
hefði hann risið ef ekki hefði
striöið komið til. Meulenberg
gerði lika samning um kaup á
Bjarnarhöfn á Snæfellsnesi —
sem var að sönnu ekki undirritað-
ur. Þangað vildi hann fá Trapp-
istamunka — það er afar ströng
regla, t.a.m. tóku þeir enn á sig
þá kvöð þegar ég var ungur að
tala ekki nema á jólum, en Pius
ellefti dró reyndar mjög úr þeirri
þagnarskyldu.
Meulenberg vildi einnig fá
hingað munka af reglu heilags
Benedikts, og ýmsir menn utan
kirkjunnar tóku mjög undir slik
áform, m.a. Jón Leifs tónskáld og
ýmsir prestar. Þetta tókst
Meuienberg ekki, né heldur eftir
manni hans Jóhannesi Gunnars-
syni, né heldur mér. En reyndar
eru menn enn að láta i ljós áhuga
á Benediktsmunkum, vilja hafa
nálægt sér gregoríanskan tiða-
söng og benedíska messugjörð.
Rómantískur söknuður
En semsagt — fyrir um fimm-
tiu árum, þá eins og lá þetta I loft-
inu að ganga ikaþólsku kirkjuna.
Halldór Laxness og Stefán frá
Hvítadal stigu þetta .skref, Jó-
hannes Jörgensen i Danmörku,
Sigrid Undset i Noregi og fleiri.
Þetta hefur að minu viti verið
tengt rómatiskum söknuöi eftir
miðaldakirkjunni. Þá var kirkjan
reyndar burðarás menningar og
þannig sýnist mér hún hafa blas-
að við þeim Stefáni og Halldóri —
og stundum talar Halldór Lax-
ness einmitt i þessa veru enn I
dag. Þetta voru kappsamir menn
og lif i kringum þá og það var
ekki nema eðlilegt að Meulen-
berg, sem sjálfur var duglegur
og kappsamur, væri hrifinn og
vongóður.
Hann kom 1929 I heimsókn til
Hollands, en ég var þá að ljúka
prestaskólanámi i sama skóla og
hann hafði gengið á. Ég man vel
eftir bjartsýni hans og hrifningu
af islenskri menningu og Islend-
ingum, sem honum fannst að
væru höfðingjar sannir. Það var
auðheyrt að hann talaöi ekki
svona vegna þess að hann vildi
freista okkar til að starfa við trú-
Þorlákur og Jón
hafa ekki
veriö teknir í
í helgra manna
tölu í Róm
boðiö hér heldur var þetta hans
einlæg sannfæring. Hann gerði
alla sem hann hitti áhugamenn
um tsland — og Pius páfa ellefta
einnig. Hann sá allt i fögrum lit-
um: Yfir tslandi er himinninn
alltaf blár, sagði hann meðal ann-
ars við okkur.
islensk kaþólska?
— Nú hefur mér stundum skilist
að ýmsir islenskir menn kaþólsk-
ir vilji að kirkjan leggi meiri
áherslu á kaþólska fortið lands-
ins. Hvaö segiö þér um það efni?
— Jú, ég heyri þetta, ekki sist i
upphafi starfs mins hér. Ég hefi
reynt að skoða sem best hvaö
menn eiga við meö islenskri sér-
stöðu og er reiðubúinn til aö
leggja áherslu á þá hluti, en mér
finnst ég hafi ekki fengið nógu
greinargóö svör.
Ég vildi gjarna stuðla að þvi að
vekja upp aftur helgi islenskra
dýrlinga, Þorláks og Jóns. En nú
er á það aö lita að þeir hafa aldrei
verið teknir i helgra manna tölu i
Róm. Til aö taka upp messuhald
og annað þeim tengt þyrfti ég að
leggja fram tvær lýsingar um
hvorn þessara ágætu biskupa,
aðra um feril þeirra, hina um
dýrkun þeirra. Þetta þyrftu ekki
að vera mikiar ritgerðir, en þvi
miöur hefur til þessa ekki reynst
mögulegt að koma þessu i verk.
Latínan
Á hinn bóginn gerðist það svo
þegar messan breyttist eftir Vati-
kanþingið, varö auðskildari og
mál hvers lands upp tekið, þá
urðu ýmsir kaþólskir menn hér
til að andmæla þessum breyting-
um. Þeir kusu heldur hina lat-
nesku messu. Um tima fór allt
fram á islensku, en ég hefi reynt
að fara milliveg til að verða við
nokkuð almennum óskum og látiö
taka upp aftur latinusöng. Þetta
hefur sina kosti t.d. þegar ferða-
menn eru margir i borginni.
— Sjálfsagt halda margir, aö
þessi málamiðlun stafi einmitt af
þvi að kaþólskir menn á Islandi
séu úr mörgum löndum.
— Það er nú rangt sem margir
halda að útlendingar séu fleiri en
Islenskir menn i söfnuðinum. Ég
skil vel að kaþólskir menn hafa
tilhneigingu til að halda i ýmis-
legt þaö sem þeim finnst vera
sérstætt og sérkennandi — hvort
sem væri latinan i messunni eða
þá ýmsar helgimyndir sem ég lét
fjarlægja úr kirkjunni þegar hún
var endurnýjuð. En menn mega
þá ekki gleyma þvi, að þetta eru
ekki þeir hlutir sem mestu
skipta.
Hlédrægni
— Við minntumst þess áöan að
Meulenberg biskup hafi veriö
kappsamur um trúboö. En nú
mun mörgum finnast að kirkjan
hafi verið mjög hlédræg siðan. Er
þar um meðvitaða stefnu að
— Vatikanið hafði sin áhrif á
þessa hlédrægni, en hér á Islandi
rikti það andrúmsloft þá þegar.
Sumpart hefur þar verið um að
ræða viðbrögð við ýmsu sem
gerðist i tið Meulenbergs, og
sumpart tók lif kirkjunnar svip af
hlédrægni eftirmanns hans, Jó-
hannesar Gunnarssonar.
Nú má segja sem svo aö sjálf
nærvera kirkjunnar hafi mikið að
segja — en boðskapur hennar er
alltaf fluttur af mennskum ein-
staklingum. Sjálfur er ég enginn
áróðursmaður, en vitaskuld hlýt
ég að viðurkenna viðeitni þeirra
sem leita út fyrir kirkjuna, leita
fólk uppi og tala við það, eins og
irskur prestur gerir nú sem viö
höfum hér og nýtur stuðnings
nokkurra leikmanna. Stundum er
kvartað við mig yfir starfi hans,
en ég veit að hann er maður kur-
teis og allur af vilja gerður til að
skilja islenskt skapferli og siöu og
taka mið af.
Páfinn og heimsmálin
— Og ef við að lokum færum út
fyrir landsteinana: Feröir Jó-
hannesar Páls páfa til Suður-
Ameriku og Póllands hafa vakið
Sjálfur er ég
ekki
áróðursmaður