Þjóðviljinn - 23.09.1979, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. september 1979
Oddur Jónsson: „Blessaóur vertu, þetta var auóvitaA hömlulaus þrældómur. Stundum staðiö samfleytt
i 70 klukkutima ef veður var sæmilegt og nægur fiskur. Menn sofnuöu standandi, gersamlega úrvinda.
Þetta var ekki vinna heldur þrælahaid. Og ef einhver gafst upp þá var hann látinn hætta þvl alltaf biöu
nógir menn á hafnarbakkanum.’’.
„Fjandakorniö ég
hafi frá neinu að
segfa, nírœður
og steinblindur

Leiðir manna liggja saman
meö ýmsum hætti og stundum æöi
tilviljanakenndum. Eitt sinn sem
oftar hringdi siminn i kompunni
minni. Sigriöur á skiptiboröinu
sagöi mann vera i simanum, sem
óskaöi eftir sambandi viö blaöa-
mann, gæti ég sinnt þvi?
„Skal reyna”, svaraði ég.
Viömælandi minn kynnti sig:
„Oddur Jónsson heiti ég og er
vistmaður á Hrafnistu. Við hvern
tala ég?”
Ég sagði til nafns mins en auö-
vitað var Oddur á Hrafnistu engu
nær.
„Geturðu skroppið hingað og
fundið mig, já, strax i dag ef
mögulegt er, ég er óþolinmóðurv
hef alltaf verið það og ekki batna
ég vist meö aldrinum. Ef þú ekki
lofar að koma þá verð ég aö leita
annað.”
Ég reyndi að skýra þaö fyrir
Oddi að ég ætti óhægt með aö lofa
þvi að koma i dag, fyrr en ég sæi
hvernig landiö lægi eftir hádegis-
fundinn, en ég mundi þá reyna á
morgun.
„Á morgun, á morgun, segir sá
lati. Nei, i dag, þú verður að koma
i dag, á morgun get ég verið
dauður.”
Og ég fór i dag.
Hér verður ekki skýrt frá hvert
erindi Oddur á Hrafnistú átti viö
blaöamann. En er við höföum
spjallaö saman um hriö þóttist ég
heyra, aö hann væri margfróöur
og á daga hans heföi ýmislegt
drifiö, sem vel væri þess virði að
festa á blað.
„Andskotakorniö”, sagöi
Oddur;>,fjandakorniö að ég hafi
1 frá neinu aö segja, niræöur og
steinblindur”.
Kominn af
Kjalarnesinu
— Hvenær og hvar ertu fæddur,
Oddur? (Og þar meö var samtaliö
hafiö).
— Já, fæddur, ég er fæddur aö
Króki á Kjalarnesi 6. júni, 1889.
Foreldrar minir voru þar i
húsmennsku hjá foreldrum
móður minnar. A meöan þau voru
þarna i húsmennskunni eignuöust
þau 5 börn. Frá Króki fluttu þau
svo aö Bakkakoti, sem er þarna
skammt frá. Þar fæddist 6. barn-
ið. Nokkru seinna fluttu þau i kot i
Brautarholtstorfunni, Austurvöll-
ur hét það. Þetta var sifelldur
flækingur. Sturlubræður áttu þá
Brautarholtstorfuna. Á kotunum
þarna i kring voru tómir leigu-
liðar, sem hokruðu með 2—4 kýr
og nokkrar kindur.
Eftir að viö höfðum verið þarna
i 3 eða 4 ár var öllum leiguliöun-
um sagt upp. Sturlubræður ætl-
uðu aö setja upp stórt bú og hafa
alla torfuna undir. Þaö var
skylda, að vera búinn að segja
öllum upp þrem vikum fyrir nótt-
ina he!gu,og svo varð.
En svo gerist það i janúar 1902
að faðir minn drukknar af báti á
Kollafirði, ásamt öðrum manni.
Syrti nú i álinn. Margir af leigu-
liðunum fíuttu til Reykjavikur en
móðir min gat fengið kot frammi
á Kjalarnesi, kaliað að Nesi.
Mamma átti eina kú og eina
kvigu. Kúnni varð að skila i
kvigildi en kvigunni var lógaö.
Svo átti hún 10 eöa 11 ær og heyj-
aöi um sumariö handa þessum
kindum.
Bróðir minn, Guðbjartur, 5 ár-
um eldri en ég, hafði sumarið
áður farið á skútu með föður okk-
ar. Hann fékk nú skútuplássiö
aftur hjá Geir Zoega.
Þetta bjargaðist
Nú er frá þvi að segja, að faöir
minn var frá Klofa á Landi, þótt
ekki væri hann nú sýslumaöur,
eins og Torfi karlinn. Afi minn bjó
þar einnig og fleiri minir for-
feöur. Og þar sem móðir min
þurfti á hjálp sveitarinnar að
halda til þess að sjá okkur
farborða, þá var nú skrifaö
austur á Land. Svar kom en var á
þá leið, aö hún fengi enga hjálp.
nema hún kæmi meö allan hópinn
austur. Það leist henni ekki á og
ákvaö að reyna að basla áfram.
Hún var vikings manneskja,
það held ég nú, og kjarkmikil.
Bróðir hennar bjó á Króki á
Kjalarnesi. Fátækur. Hann
hjálpaði henni samt. Annar
bróðir hennar bjó í Reykjavik,
einhleypur, en átti einn strák,
svona aö gamni sinu, Stefán,
seinna garöyrkjubóndi og merki-
legur athafnamaöur i Reykjahliö
i Mosfellssveit. Hann hljóp einnig
undir bagga. Þaö var svo sem
margur góöur maðurinn til þá og
þetta bjargaðist.
Viö krakkarnir reyndum aö
hjálpa til. Ég fór að sitja yfir ám
á næsta bæ þegar ég var 9 ára. Og
i tvö sumur var ég i Saurbæ á
Kjalarnesi. Eyjólfur vildi hafa
mig áfram en ég vildi ekki i bili.
Fór þangað hinsvegar aftur eftir
að hafa veriö tvo vetrarparta i
skóla.
Móðir min var á hálfgeröum
hrakningi meö okkur. Hún komst
aftur aö Bakkakoti og eitt ár var
hún i Holti á Kjalarnesi. Þar voru
nægar slægjur fyrir kindurnar.
Bróöir minn var alltaf á sjónum
og lagði til heimilisins eins og
hann gat. Og svo kom bróðir
hennar til skjalanna með grá-
sieppuna á vorin. Þetta gekk
furöanlega. Kindurnar voru orön-
ar 20 en engin kýrin.
í vinnumennsku
Sextán ára gamall réðist ég i
vinnumennsku aö Móum á
Kjalarnesi. Þar var ég i tvö ár og
átti að fá 100 kr. i kaup yfir áriö og
fjórar flikur. Ég var ekki ódug-
legur og var sendur i vegavinnu á
Mosfellsheiði. Mig minnir aö ég
hafi fært bónda 18 kr, eftir hverja
viku. Mér likaöi hálf illa á Móum.
Húsbóndinn drakk brennivin en
það geröu auðvitað margir. En
húsmóðirin var góð, ágæt
manneskja.
Veturinn eftir fékk ég einhverja
bölvun i mjöðmina. Var nærri
dauöur. Aldrei var sóttur læknir.
Guðmundur Magnússon læknir
lét einhver meöul til þess aö
hressa upp á mjöðmina en hann
vissi ekkert hvað þetta var. Ég
hresstist en var lengi haltur. Vor-
ið eftir ætlaði ég að fá vegavinnu
á eigin spýtur en var neitað „af
þvi að ég væri lausamaður”.
Brautryðjandinn á
Reykjum
Þegar svona fór með vegavinn-
una benti einhver mér á að e.t.v.
gæti ég fengið vinnu hjá Stefáni á
Reykjum. Hann var þá nýkominn
frá Ameriku. Jú, Stefán var til
með að taka mig og ég fór þangað
á krossmessunni.
Stefán var langt á undan sinni
samtiö um margt. Hann var
fyrsti maöurinn, sem leiddi heitt
vatn i hús á íslandi. Hann skrifaöi
um það að leiöa heitt vatn ofan úr
Hengli til þess að hita upp húsin i
Reykjavik. En þaö var bara hleg-
iö að honum og verður það oft
hiutskipti þeirra, sem sjá lengra
en aðrir. Stefán var búinn að vera
12 ár i Amerfku og hafði kynnst
þar mörgu. Hann átti lystikerru,
sem hann beitti hvitum hesti fyrir
þegar hann ók i bæinn.
Ég hafði einhvernveginn vanist
á það aö ganga hokinn. Stefáni
likaði það ekki. Hann sagði að ég
ætti að vera beinn. Og stundum
kom hann aftan að mér, sló á
herðar mér og sagði:
„Stattu beinn”.
Og til þess að gefa orðum sinum
meiri áherslu sprettur Oddur á
fætur og stendur þráöbeinn á
gólfinu rétt eins og hermaður i lif-
verði.
Stefán var fyrsti maðurinn,
sem mér fannst lita á mig sem
mann.
Gamli maöurinn lét okkur slá
teigaslátt'sem svo var nefndur.
Svo kom hann á kvöldin og mældi
teigana. Þetta hleypti töluveröu
kappi i sláttumennina og ég held
að ég hafi ekkert gefið þar eftir.
Ég var hjá Stefáni i f jögur ár og
likaði þar ákaflega vel. Þegar ég
fór þaðan hætti hann að búa og
var þá búinn að byggja hús á
Hlemmi. Það hét Lundur. Hann
sagöist hafa hætt búskapnum af
þvi að ég fór frá honum. Og viö
höfum kannski báöir haft verra af
þvi, bætti hann við. Ojæja,
kannski, en ég hef fáum slikum
kynnst.
Og þá tók sjórinn við
Oddur situr hugsi um hrið.
Kannski er hann að horfa sinum
blindu sjónum á Stefán á Reykj-
um. Og ég spyr:
— Hvaö tók svo viö, er þú fórst
frá Stefáni?
— Og það var nú sjórinn, karl
minn. Ég fór á skútu, Isabellu frá
Hafnarfirði. Agúst Flygenring
átti hana. Hann átti allt I Hafnar-
firöi. Mér likaöi vel vistin á
skútunni. En ég þráöi alltaf
græna landiö þegar fór að vora.
Þá var ég viðþolslaus.
Næst réðist ég á togara frá
Fleetwood. Ahöfnin var að meiri
hluta til Englendingar. Maður
komst dálitiö niöur i málinu. Þeir
voru hálfgeröir skálkar, þessir
Englendingar. Jafnvel drullu-
sokkar innan um einkum þó einn.
Hann haföi verið i Búastriðinu og
það hefur vist ekki allt veriö
fallegt, sem hann lærði þar. En
það þurfti bara að berja þá annað
slagið, þá skánuðu þeir.
Næst fór ég á togara hjá Þór-
arni Olgeirssyni, Great Admiral.
Vildi svo til að hann vantaði einn
mann. Togarinn var enskur en
skráöur i Reykjavik. Þaö hefur
verið einhver bölvaður kliku-
skapur. Mér líkaði mjög vel aö
vinna hjá Þórarni.
Ég varö einu sinni fyrir þvi
óhappi, aö meiða mig mikið á
hendi. Ég reyndi fyrst að vinna
meö heilu hendinni en haföi hina i
fatla undir stakknum. En mér
fannst þetta ekki hægt, ég gat alls
ekki unnið svo aö verulegt gagn
væri aö og ætlaöi aö hætta. „Þú
ferö ekki fet”, sagöi Þórarinn.
Fyrri heimsstyrjöldin skildi
okkur að. Þórarinn haföi látiö
smiða togarann Belgaum i
Englandi og ég ætlaði að fara á
hann. En minna varð úr þvi.
Englendingar tóku Belgaum i
striðiö.
70 tíma skorpur
— Hvernig var svo vinnan og
hvert var kaupið?
Blessaður vertu, þetta var
auðvitað hömluiaus þrældómur.
Stundum staðiö samfleytt i 70
klukkutima ef veður var sæmilegt
og nægur fiskur. Menn sofnuðu
standandi, gersamlega úrvinda.
Þetta var ekki vinna heldur
þrælahald. Og ef einhver gafst
upp þá var hann látinn hætta þvi
alltaf biðu nógir menn á hafnar-
bakkanum.
Þá voru engin vökulög komin
og engin sjómannasamtök fyrr en
1915, ef ég man rétt, en þau voru
nú heldur máttlitil framanaf.
Kjörin, segirðu, já. Við höföum
75 kr. i kaup á mánuöi. En á þess-
um árum var lifrinni hent þar til
norsku bræðslumennirnir fóru aö
kaupa hana. Við máttum hins-
vegar hirða lifrina. Fengum held
ég 7 kr. fyrir tunnuna, Svo tók
lifrin að hækka i verði. Tunnan
komst upp i 14 krónur og gott ef
hún rauk ekki upp i 50 kr. 1916. Þá
segja útgerðarmenn:
„Viö borgum ykkur 7 kr. fyrir
tunnuna”.
Viö svöruöum:
„Þiö hafiö aldrei borgaö neitt.
Þið hentuð iifrinni.”.
Þá kom isjómannaverkfallið.
Við töpuöum þvi auövitaö fyrir
samtaka- og skipulagsleysi.
Stéttvisin reyndist ekki til staðar
og þess var sjálfsagt ekki aö
vænta á þeim árum. En við, sem
mest höfðum okkur i frammi i
verkfallinu, vorum reknir i land.
Það átti að k'enna okkur manna-
siði. Við vorum kallaðir
bolshevikar og það var miklu
verra en að vera kommúnisti.
Þar kom svo aö lifrin hriöféll !•
verði og þá var helt úr heilu lifr-
arfötunum ofan i kolaboxin.
Ríkur í mér bóndinn
— Já, ég var rekinn i land eins
og hver annar uppreisnarmaður.
Og þá hætti ég á togurunum yfir
sumarið en fór i heyskap. Það
hefur alltaf veriö rikur i mér
bóndinn.
Jóhann Eyjólfsson frá Sveina-
tungu mun, ef ég man rétt, hafa
keypt Brautarholt á Kjalarnesi
1914. Ég réðist nú til hans og sá
um heyskapinn. Stjórnaöi þarna
yfir 20 manns, skemmtilegu fólki
og duglegu. Jóhann fór að selja
mjólk til Reykjavikur og flutti
hana á bát yfir fjörðinn.
Þegar ég fór greiddi hann mér
Framhald á bis. 21.
mhg spjallar við Odd Jónsson um upp-
vaxtarár hans á Kjalarnesinu, kynni hans
af Stefáni á Reykjum, vist hans á skútum
og togurum, slagsmál, slysfarir o.fl.