Þjóðviljinn - 28.10.1979, Blaðsíða 9

Sunnudagur 28. október 1979 ÞJÓDVILJINN — StÐA 9
Or myndinni „Söngurinn um eldrauöa biómið” eftir Mauritz Stiller.
Ingibjörg Haraldsdóttir skrifar um kvikmyndir:
Sænsk gullöld
í Regnboganum
Myndir eftir Sjöström, Stiller og Bergman
Léttir veggir: hlaðnir,
grófmúrhúðaðir og málaðir eöa
spónaplötur málaöar. Veggir i
snyrtöierbergjum flisalagðir i
dyrahæð.
Loft og bitar: ómúrhúðuð en
máluð steinsteypa eða málaðar
spónaplötur. Sums staðar plötur
eða fururimlar til hljóðdeyfingar.
Hurðir: Harðplastlagðar eða
málaðar.
Handrið: Stálrör, máluð.
Rándýrt tröppubákn.
„Heimavistarherbergin eru
mörgá tveim hæðum að hluta til.
Beintá móti dyrum inni I þessum
herbergjum kemur hrmgstigi upp
á „næstu hæð” og kostar 3
miljónir hver stigi.”
Stigarnir liggja upp á næstu
hæð (hvert ættu þeir annars að
liggja? ),en eru að visu úr smiða-
stáli og furu en ekki harðviði, og
hvor þeirra tveggja stiga sem
búið er að setja upp kostaði um
sjöhundruð þúsund en ekki þrjár
miljónir, en að öðru leyti er þetta
hárrétt.
En ekki er þar með allt sagt um
stiga þessa húss: „Punttröppur
miklar eru steyptar utan á húsið
upp á verönd á annarri hæð....”
„Þetta rándýra tröppubákn
þjónar engum sérstökum til-
gangi”segir þar.Svo er nú það —
eða svo gott sem. Reyndar má
sýnilega komast um þær af svöl-
um og niðurá jörðogreyndar upp
þær líka öfuga leið og væri þvi
raunar rétt að tala um tvennar
tröppur sbr. talningarmáta
greinarhöfundar á dyrum. En til
hvers? Svalir voru settar á suður-
hlið hússins, út frá mat-og sam-
komusalnum „geysistóra” i þeim
fróma tilgangi að nemendur gætu
á góðviðrisdögum labbað sig
þangað út og setið þar lika ef svo
bæri undir. En fyrir utan þennan
hversdagslega tilgang þjóna
svalirnar ogstiginn þvi hlutverki
að vera útgönguleið i neyðartil-
felli svo sem ef eldur kæmi upp i
salnum. Er i þessu efni farið eftir
reglugerðarákvæðum.
Til þess að gefa lesendum hug-
mynd um stærð og dýrð þessa
„rándýra tröppubákns” skal þess
getið að breidd milli kjálka er
einn metri og tuggugu senti-
metrar eða svipað og i stigum
fjölbýlishúsa. 1 stiganum eru 16
þrep og einn pallur. Stiginn er
gerður úr járnbentri steinsteypu
og ætlað er að á hann komi hand-
rið úr 5 sm stálröri, máluðu.
Þrifnaðarbruðlið.
„Bað og snyrting fylgir hverju
heimavistarherbergi”, segir höf-
undur réttilega. Til að forðast
miskilning er e.t.v. vissara að
taka fram að um er að ræða eitt
herbergi, tæpa 2 ferm. að stærð,
sem i er steypibað, vaskur og
klósett. bar sem af 72nemendum
búa 32 i fjögurra manna her-
bergjum (tveggja hæða) en 40 i
tveggja manna herbergjum eru
aðmeðaltalium 2.5nemendur um
hvert snyrtiherbergi.
1 Reykjavik er nú meðalíbúa-
fjöldi á ibúð um 2.7 og öllum
ibúðum fylgir a.m.k. eitt snyrti-
herbergi. Landsmeðaltal að
Reykjavikmeðtalinni er verulega
hærra eða um 3.5 Ibúar á ibúð. Áf
þessum tölum má ráöa að aðbún-
aður nemenda i heimavistinni á
Egilsstöðum hvað varðar snyrti-
aðstöðu sé nokkru betri en gengur
og gerist úti á landi og nær vart
þvi sem tiðkast i Reykjavik.
Heimavistir eru heimili nemenda
meðan þeir dvelja þar. Er þörf á
að telja eftir að þeir nemendur,
sem ekki geta sótt framhalds-
skólanám frá heimilum sinum,
búi við jafnan kost varðandi
hreinlæti sem heimangöngunem-
endur þéttbýlisins?
Það mun mörgum islenskum
ferðalangi tiðindi að það sé sér-
stakt einkenni „útlendinga sem
Flugleiðir flytja um land elds og
isa” og „háttsettra túrista” að
þykja eðlilegt að baðherbergi
fylgi gistirými.
Þegar Halldór Laxness var á
sinum tima að brýna þjóð sinatil
þrifnaðar og annarrar menningar
sagði hann eitthvað á þá leið, að
hannvildi fremur verasamvistum
við hreinan aula en skltugan
speking.
Visaster, að þrifnaður og speki
fari ekki saman.og þegar Einar
örn hefir skrifað, rennur það
auðvitað upp fyrir manni að allt
þetta þrifnaðarbruðl er ekki
sæmandi bókmenntaþjóðinni.
Hvernig á að snúa þróuninni við
ef ekki einmittmeð þviað byrja á
skólaæskunni?
Danska lausnin.
Þegar Einar örn hefur skarp-
lega gagnrýnt islenska húsagerð
og sér i lagi eitt skólahús, sýnir
hann af sér þá hlið sem vænta
mátti: Hann erekki bara niður-
rifsmaður eða neikvæður gagn-
rýnandi heldur bendir hann á leið
frá ósómanum.
Eldgosið i Vestmannaeyjum
hefur opinberað þessum syni
lands elds og isa hvar hjálpræðið
er að finna: „Iþróttamiðstöðin i
Vestmannaeyjum er danskt
mannvirki og reyndist þegar til
kom ódýrari, hagkvæmari og
mun fljótreistari en öll þau stein-
steypubákn....”
Samkvæmtþeim upplýsingum
sem ég hefi aflaö mér reyndist
nefnd iþróttamiðstöð dýrari en
hliðstæð alinnlend mannvirki og
reisingartimi ekki skemmri en
gengur og gerist um forsmiöuð
hús,m.a. úr steinsteyDU.
Byggingarkostnaður á hvern
fermetra nokkurra iþróttahúsa,
fært til verðlags i árslok 1975:
Iþróttahús I Garðabæ kr. 76.500.
Iþróttahús við Hagaskóla kr.
90.100. Iþróttamiðstöð i
Vestm.eyjum kr. 97.700.
En þarna má þó sjá leið út úr
ógöngum islenskra byggingar-
mála. Með þvi að smiða húsin i
Danmörku þarf ekki á neinm
„innlendri hefð” að halda og
heildarbyggingartimi styttist
auðvitað til muna, þviekki eyðum
við þeim tima sem þeir nota úti i
Danmörku viðhúsasmiði.
„Byggingar i þágu fóiksins i
landinu eiga að vera ódýrar, en
hagnýtar, — einfaldar en fal -
legar”.
Loksins, loksins, nú vitum við
það.
Þetta hefði mér þó sveimér
aldrei dottið' i hug.
Þegar minnst er á sænskar
kvikmyndir dettur flestum einn
maður í hug: risinn sem gnæfir
yfir alla hina, Ingmar Bergman.
Menn leiða sjaldnar hugann að
þeirri kvikmy ndahcfö, sem risinn
Bergman er sprottinn úr. Slikir
menn verða ekki til af engu, eða
hvað? Nú i vikunni gefst Reyk-
vikingum kostur á að kynna sér
nokkrar gamlar sænskar kvik-
myndir frá þvi timabili sem nefnt
hefur verið „gullöld sænskrar
kvikmyndalistar”, á sænsku
kvikmyndavikunni sem haldin er
i Regnboganum og hófst I gær.
Sýndar verða sjö kvikmyndir
eftir þrjá frægustu kvikmynda-
stjóra Sviþjóðar: Victor Sjö-
ström, Mauritz Stiller og Ingmar
Bergman. Hér á siðunni veröur
leitast við að gera nokkra grein
fyrir þessum myndum og höfund-
um þeirra.
Sænska hefðin.
Sænski kvikmyndafræðingur-
inn Gösta Werner, sem nú er
staddur hér á landi i tilefni af
kvikmyndavikunni, hefur skrifað
grein sem hann nefnir Sænska
hefðin og fjallar þar um myndirn-
ar sem sýndar verða hér, og
nokkrar fleiri. Hann leitar svara
við þeirri áleitnu spurningu: „1
hverju skyldi slagkraftur þessara
mynda fólginn? Aö 60 árum liðn-
um er hann enn auðfundinn, þótt
flest annað hafi e.t.v. breystl’.
Werner ber sænsku meistarana
(Sjöström, Stiller) saman við
bandariska frumherjann David
Wark Griffith, sem gerði m.a.
myndirnar Birth of a Nation
(1914) og Intolerance (1916).
Þessar myndir „gnæfðu himin-
hátt yfir alþjóðlega kvikmynda-
gerö samtimans, og lögðu stærri
skerf til þróunar myndmáls og
frásagnartækni en aðrar myndir
þess tima... En undir þessu glæsi-
lega yfirborði leyndust brestir,
sem samtiðin lét sig minna máli
skipta. Persónusköpunin var
slöpp og yfirborðskennd. Inni-
haldið i þessum tilkomumiklu
umbúöum var rýrt. Það var soðið
upp úr væmniskenndum leikbók-
menntum samtimans... En hér
reis eigi aö siður yfirborðið hæst.
Victor Sjöström, faðir sænskrar
kvikmyndalistar.
Ingmar Bergman óttast ekki
dauðann siðan hann gerði Sjö-
unda innsiglið.
Og þar með var jarðvegurinn
plægður fyrir Hollywoodmynd-
ina!”
Gösta Werner heldur þvi fram,
aö sænsku myndirnar.sem gerðar
voru á þessum árum, hafi verið
kröftugt andsvar viö Hollywood-
hefðinni, jafnvel áöur en hún náði
að festa rætur. „En þetta andsvar
var að þvi leyti tengt bókmennt-
um fremur en kvikmyndum, að
nafn sænsku skáldkonunnar
Selmu Lagerlöf kemur fyrst i
hugann þegar um það er fjallað.
Nokkur verka hennar urðu
grundvöllur nýrrar hefðar, þvi
þótt Griffith hefði skapað mynd-
málið, hafði honum mistekist að
finna þvi verðugan farveg. Verk
Selmu Lagerlöf urðu hinsvegar
farvegurinn!’.
Hvort sem menn eru hlynntir
eða mótfallnir bókmenntalegri
hefð i kvikmyndum er það öld-
ungis vist, að hún hefur haft af-
gerandi áhrif á sænska kvik-
myndalist frá upphafi. Þetta sést
m.a. af þvi, að allar myndirnar
sjö, sem sýndar eru i Regnbogan-
um, eru byggðar á bókmennta-
verkum.
Victor Sjöström
Eftir Sjöström verða sýndar
myndirnar Terje Vigen (1917),
Klostret i Sendomir (1919) og
Körkarlen (1920).
Terje Vigen er fyrsta myndin,
sem framleidd var hjá fyrirtæk-
inu Svenska Bio eftir að tekin
hafði verið sú örlagarika ákvörð-
un að framleiða færri myndir en
betri. Hér eftir skyldu myndirnar
vera vandaðri, og áhersla var
lögð á bókmenntalegan grundvöll
þeirra. Tcrje Vigen er byggð á
samnefndu kvæði eftir Ibsen. Hún
gerist á timum Napóleonsstyrj-
aldanna og sýnir áhrif striðsins á
líf ungs fiskimanns, konu hans og
nýfædda barnsins þeirra.
Þessi fjölskylda einangrast og
verður matarlaus vegna hernáms
Englendinga. Terje, fiskimaður-
inn, reynir að brjótast gegnum
umsáturshringinn til að ná i mat,
en er handtekinn og fær ekki snú-
ið aftur heim fyrren að striðinu
loknu.
Klostret i Sendomirer byggð á
skáldsögu eftir Franz Grill-
parzer, og er frægust vegna
myndatökunnar, sem þykir mjög
listræn og vönduð. Sagan er meló-
dramatisk I betra lagi.
Kastalaeigandi nokkur uppgötv-
ar að kona hans hefur verið hon-
um ótrú. Hann myrðir konuna og
breytir siðan kastalanum I
klaustur, þar sem hann hyggst
eyða þvi sem eftir er ævinnar sem
iörandi syndari.
Körkarlen er af flestum talin
hápunkturinn á ferli Sjöströms.
' Framhald á bls. 21.
ÍC-1
Grunnmynd af 2. hæð hússins með nemendaherbergjum, matsal, eld-
húsi, sorpgeymslu o.fl.