Þjóðviljinn - 28.10.1979, Blaðsíða 11

Sunnudagur 28. október 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
« bókmenntir * bókmenntir » bókmenntir
Bernska á útigangi
Geir Hansson. Misjöfn
er mannsæfin.
örn og örlygur 1979.
1 bókarkynningu er þvi haldib
á lofti aö Misjöfn er mannsæfin
sé einstæö lifsreynslusaga.
Þetta er dagsatt. Viö erum
stödd á slóöum sem öngvir is-
lenskir höfundar hafa til þessa
lýst af náinni reynslu, a.m.k.
rekur okkur ekki minni til þess.
Geir Hansson er dulnefni.
Höfundur rifjar upp bernskuár
sin rétt fyrir striö og á striösár-
unum, en bókin kemur reyndar
út I flokki sem ber heitiö Her-
námsárin. Viö munum ekki
dæmi til þess aö hafa lesiö um
islenskan dreng, sem átti jafn
erfitt uppdráttar. Hann man
fyrst eftir sér innan um brugg,
landasölu og fylliri. Stjúpi hans,
sem er mesti hrotti, situr ööru
hverju inni. Móöir hans er á
hraöri leiö inn i áfengissýki og
stundar erlend skip. 011
bernskuárin heldur saga
drengsins áfram eins og til er
stofnaö. Hann er á flótta undan
fylliröftum og hórkörlum sem
setjast upp hjá móöur hans,
bækur hans eru rifnar, kaninur
hans drepnar, uppnefniö mellu-
sonur fylgir honum hvert sem
hann fer. Oft er hann á vergangi
og þarf aö snapa mat eöa stela
til aö lifa af. Undir fermingu er
honum komiö I sveit. Þar hittir
hann fyrir fólk sem telur sjálf-
gert aö niðast á dreng úr hans
umhverfi — en einnig fólk sem
reynist honum vel og verður til
aö efla honum sjálfstraust. Þar
lýkur bókinni, aö sögumaöur
snýr aftur til Reykjavikur sex-
tán ára gamall, „stór og sterk-
ur”, og ætlar aö vinna „svo aö
ég þyrfti ekki aö leita á náöir
annarra.”
Eitt af þvi, sem fyrst vekur
athygli viö bók, sem segir frá
svo ömurlegum hlutum, er þaö,
hve hófstillt hún er. Höfundur
litur yfir sviö sitt meö siðferöi-
legum yfirburöum og hefur yfir-
leitt góöanhemilábeiskju sinni.
Móöur sinnar minnist hann,
þrátt fyrir allt, meö merkilegri
hlýju. Á einum stað segir frá
þvi, aö bryti á norsku skipi býö-
ur Geir að koma sem messa-
drengur til sln, fara i siglingar,
og drengnum finnst hann hafa
himin höndum tekið. Svo
segir:
„Ég gat ekki ákvebiö þetta
nema aö tala viö mömmu fyrst,
en hún sagöist ekki vilja láta
þetta vitlausa striö drepa
drenginn sinn. Mér fannst þetta
miöur vegna starfsins, en ég
gladdist lika vegna þess aö ég
fann aö henni var ekki alveg
sama um mig, þótt á ýmsu
gengi.”
Fáir synir hafa kunnaö að
gleöjast yfir jafn litlu.
Hófstillinginnær og til frásgn-
arháttarins. Þaö er ljóst að höf-
undur er ekki æföur viö skriftir.
Hernámsárín
MÍSjÖfn í laasson
er mannsævin
F.insta‘0 minningabók
En hann þarf heldur ekki aö
skammast sin fyrir það sem
hann hefur á blaö fært. Þaö er
haft fyrir satt, aö þegar svo-
nefndir „ólærðir” höfundar lýsa
ævi sinni, þá falli þeir einatt i þá
gryfju aö spilla efniviö sinum
meö þvi aö beita gatslitnum
skrautblómum Ur garöi væm-
inna höfunda. Geir Hansson
sneiöir mætavel hjá þeim
háska. Hann er ekki uppá-
þrengjandi — atvikin tala sinu
máli.
Bókin flytur lexiu sem þarf-
legter aö leggja áherslu á. HUn
minnir okkar sjálfumglaöa
þjóöfélag á þaö, hve varnar-
lausir þeir eru sem eiga sér
svipaöa bernsku og Geir Hans-
son. Þaö er nokkurnveginnsama
hvar hann leitar sér aö vinnu —
hann má eiga þaö vist aö veröa
þjófkenndur og enginn muni
taka mark áoröum hans -vegna
þess hver móöir hans er. Ein-
staka menn eruöbruvisi, eins og
sá ágæti maður sem stjórnar
kaupfélagsdeild á Laugavegin-
um — en þetta eru undantekn-
ingar. Drengurinn er fyrirfram
fórnarlamb þeirra, sem þurfa
að koma af sjálfum sér afbrot-
um, vilja dreng aö kynferðis-
leguleikfangi, eða finna hjá sér
hvöt til aö bæta sér upp eigin
vanmátt með þvl aö niðast á
þeim sem enn veikbyggðari eru.
Embættishroki fylgir stundum
hinum almennu fordómum gegn
fátækum „mellusyni”, eins og
hjá sveitaprestinum, sem ekki
vildi ferma þann sem hvorki átti
spariföt né gat borgaö ferm-
ingartoll.
Höfundurinn segir i formáls-
oröum, aö hann hræöist heiminn
ennogkunnibestvið sigifelum.
Láir honum enginn. Hann
kvaðst lika stolturaf þvi aö vera
til, hafa bjargaö sjálfum sér frá
tortimingu. Vlst hefur hann rétt
til þess. —AB
Auðlegð er illur fengur
Gunnar Gunnarsson. Gátan
leyst. — Margeir. Iöunn 1979.
168 bls.
Það er ekki nema satt og rétt
sem útgefandinn segir: frum-
samdar Islenskar lögregiusögur
eru ekki á hverju strái. Gunnar
Gunnarsson hefur stóra eyöu aö
troöa upp i og hefur reyndar
sýnt þaö áöur, aö hann kann til
verka i faginu meö útvarpsleik-
ritinu Svartur markaöur sem
hann samdi meö Þráni Bertel-
syni.
Þetta er ekki saga um þá sí-
gildu gátu: hver gerði þaö? Frá
upphafi vega eru lesandinn og
Margeir rannsóknarlögreglu-
maður nokkuö vissir um aö
Hörgdalsbræður á Akureyri
stunda tollsvik og gjaldeyris-
svik og fleira. Spurt er: hve
miklu hafa þeir afrekaö i glæp-
um, og hvernig veröur unnt aö
koma upp um þá?
Þar fyrir utan er Gunnar
Gunnarsson á þeim sömu bux-
um og sænsku hjúin Wahlö og
Sjöwall hafa komiö i tisku. Lög-
reglusagan er i pólitiskri tón-
tegund. Auöur er illur fengur —
þaö er sú forsenda sem byggt er
á, og þaö er reynt aö koma henni
á framfæri meö þvi aö nota hiö
vinsæla form lögreglusögu. Og
sjá: Hörgdalsbræöur, virtir
borgarar á Akureyri, eru ekki
aðeins skattsvikarar og toll-
svikarar, heldur og ólöglegir
fasteignamenn á Spáni og eitur-
lyfjasalar. Og hver hefur drepiö
mann þar ytra?
Liklegt er aö höfundur lög-
reglusögu þurfi fyrst og fremst
að kunna aö fara meö tvo hluti:
óvissuþáttinn og trúverðugleik-
ann. Sumt tekst Gunnari mæta-
vel i þessum efnum, en annað
miöur, og er þá liklegt að þaö
standi honum m.a. fyrir þrifum
hve „innlend hefö” er fátækleg.
Aö þvi er trúveröugleikann
varöar, þá finnst lesandanum
full þykkt smurt á andrúmsloft-
ið á Akureyri: augu mafiunnar
stara á lögreglumanninn úr
hverju horni og þaö er meira aö
segja varhugavert að tala viö
hann i sima á hótel KEA. Miklu
betur gengur aö trúa þvi sem
gerist á Spáni. Annaö dæmi:
það er i sjálfu sér mjög trúverö-
ugt, að nýliði i islensku rann-
sóknarlögreglunni, eins og Mar-
geir aöalpersóna er, sé dálitið
eins og álfur út úr hól á glæpa-
veiðum i öðru landi. Og þurfi
þar með að slampast áfram
meö aðstoö misskilnings og til-
viljana. En þaö getur svo dregið
úr áhuga lesandans, aö fyrir
Margeir skuli ekki lagðar flókn-
ari þrautir, að það skuli ekki
reyna meir á þá hugvitssemi
sem er aðal svo margra lög-
reglusagna.
Best fer Gunnar með óvissu-
þáttinn i þeim atriðum sem
varða ungan pilt I felum: les-
andinn veit ekki hvaö hefur
komiö fyrir hann, og hann veit
ekki sjálfur I hvað hann hefur
flækst.
Fuiloft fellur höfundur I þá
freistingu að nota matvæii og
drykkjarföng sem tengiefni i
sögunm.
Margeir rannsóknarmaður er
ekki óskemmtilegur fugl, og er
höfundi vel trúandi til að fylgja
honum um nýjar bækur og
spennandi. Það er þess vegna
dálitið leiðinlegt undir lokin,
þegar noröanbræöur eru komnir
undir lás og slá, aö þá reynir
Margeir aö fletja út alla per-
sónulega ábyrgö með svofelldri
blöndu af sjálfsögöum hlutum
og hæpinni einföldun:
„Eiginlega eru þetta ágætir
drengir... Þeim fannst að visu
sjálfsagt að beygja lagabókstafi
til aö ná sér I fjármagn. En það
gera vist margir. Og svo selja
þeir eitur. Þeir eru aðeins börn
sins tima. Þjóöfélagiö allt, dag-
blöðin, skólarnir, bera ábyrgð-
ina.”
Meö öörum oröum: allir eru
glæpamenn og enginn er glæpa-
maöur? Hljómar mannúölega
að vlsu, en meö slikri og þvillkri
staðhæfingu er i raun harla litiö
sagt um málin, þvi miöur. ^B.
■ * A •• **&&*$£ zg&sy*
Nokkur fríkuð lj óð
Heima í héraði
Nýr glæpur
Ellefu manna hópur býr til
myndir og texta I bók og gefur
út fjölritaöa. Enn eitt dæmi af
mörgum um islenska sjálfsút-
gáfu sem vilja gjarna fara fram
hjá okkur. Meöal annars vegna
þess, aö viö höfum oftar enekki
oröið vör viö aö óþreyjan eftir
aö tengjast prentsvertu og
pappfr væri miklu sterkari en
allt annaö sem lagt var I sllka
útgáfu.
Hér er hópur höfunda á ferö
ogtextarnirerudlikir eftir þvi. I
Spássiusálmi, sem fyrstur fer,
er aö f inna nokkrar upplýsingar
um þann anda, sem svifur yfir
vötnunum: þU horfir meö yfir-
buröum á „stressaö liöiö” þvi
aö
öskubakki og kaffiboili er nóg
gálgahúmor og nokkur fríkuð
ljóö...
Höfundarnir hafa heldur ekk-
ert á móti þvi aö segja
heiöruöum lesanda aö halda
kjafti og þeir vilja gjarna ganga
fram af honum meö tilræöum
viö ýmislegt þaö sem hvers-
dagsfólk telur til velsæmis.
(Maöur efast reyndar um aö
þaö takist lengur, nema þá aö
glæfralegum málatilbúnaöi sé
komiö fyrir I sjónvarpi eöa
barnabók — en þaö er annaö
mál.)
1 stuttu máli sagt: 1 þessari
bók er of mikið af óvissu, af
einskonar ósjálfráðri skrift sem
hleypur áfram I von um að til-
viljunin og hraöinn dragi höf-
undinn á land. Nefnum sem
dæmi:
berfættur sandur þreyttur
eftir dagsins önn og tfmans
tönn og endaiausa kontakta
viö loft og sjó og
nakinn maöur gengur sér til
afþreyingar og andar aö sér
takmörkum og markmiöum og
suö-
vesturmiöum og áhyggjurnar
eru
alveg aö drepa hann...
Maöur bara hristir hausinn.
Ensvo getur sami höfundurnáð
sér upp nokkru siðar og kannski
lofað bót og betrun eins og I
þessari framtiöarsýn:
Arni
Bergmann
skrifar
Framtiöin. Malbikaöur vegur
fullur af umferö iaus viö
tónlist og nakin fótspor.
Enginn
sandur Utiö sem ekkert
gras fáir
steinar. Eitt stórt hvellt
bergmál
af engu. Af næstum þvl engu.
Heima I héraöi er ein þeirra
sjálfsútgáfubóka sem minnir I
senn á óvæntar og skemmtiieg-
ar uppákomur i hugarreisum og
þaö, aö textar hafa gott af aö
liggja I salti og biöa um hrið
sjálfskoðunar höfundanna. AB
Bókmennta-
greinar Ólafs
Jónssonar
Bókautgáfan IÐUNN hefur
gefiö út bókina Lika lif, greinar
um samtimabókmenntir eftir
Ólaf Jónsson. Hér er um aö
ræða úrval úr blaðagreinum
Ölafs siðustu sextán ár, 1963-79.
1 bókinni eru ritdómar um
helstu bækur tuttugu höfunda út
gefnar á þessu timabili. Enn-
fremur þrjár yfirlitsgreinar um
sögu samtiöabókmennta, stöðu
þeirra og framvindu eins og nú
horfir.
Greinar þessar birtust i dag-
blööum og timaritum. Tvær
yfirlitsgreinar voru samdar
handa erlendum ritum.
Höfundur kemst svo aö oröi I
eftirmdla bókarinnar: „Annars
hef ég á vlð og dreif vikiö við
orðfæri, aukið við og fellt niður
efni, allt i þvi skyni að orða
skýrar það sem fyrir mér vakti i
byrjun. Bókin er tekin saman i
þeirri trú að bókmenntir, skáld-
skapur skipti máli lengur en
nemur fyrsta lestri og umtali
um nýútkomnar bækur og vert
kunni að vera aö prófa hversu
endist og standist fyrsta reynsla
bóka og höfunda. En annaö né
meira en þá reynslu eiga þ.;ssar
greinar ekki að láta uppi.”
Bókin Llka llfer 244 bls. Stein-
holt h.f. prentaði.